Taçküre kütle atımı
Taçküre kütle atımı ((TKA), İngilizce coronal mass ejection (CME)), Güneş'in taçküresinde manyetik alan karışımları nedeniyle oluşan ve uzaya büyük kütlede plazma fırlatılmasına sebep olan bir Güneş patlamasıdır. Güneş'ten çok uzakta bulunan etkileri araştırıldığında bunlara gezegenlerarası TKA (GTKA, İng. ICME) de denir.
Çıkış noktası genelde patlamalarına flare (İng. parlak, titreyerek yanan ışık) denilen Güneş lekeleridir. Fırlatılan plazma başlıca elektronlar, protonlar ve az yüzdede de Helyum, Oksijen ve Demir gibi ağır elementlerden oluşur. Muhtemelen manyetik alanların birleşimi bu tür fırlatımlara nedendir.
Taçküre kütle atılımlarının sıklığı güneşsel etkinliğe bağlıdır. Güneş lekesi minimumunda maksimuma göre his edilir derecede daha enderdirler. Günlük ortalama sıklığı 0,5 olayla 6 olay arasıdır.[1]. Sayıların dağılımı mikyas kanununa uyar.
Güneş'ten bakıldığında Dünyâ, 17.6 " olan bir açıyla görülmektedir. Dünyâ'ya doğru fırlayan sayıdaki TKA'lar, dünyâetkili (Alm. geoeffektiv) diye adlandırılırlar. Dünyâetkili bir TKA, Manyetosfer ve İyonosfer'imizi etkiler. Gündüz tarafında Manyetosfer sıkıştırılırken gece tarafında kuyruk şeklindeki uzantısı daha uzar. Bu sırada büyük miktarda enerji serbest bırakılmaktadır. Bu enerji bunların arasında göze çarpan kutup ışınlarını ortaya çıkarır. TKA'lar yapay uydulara zarar verebilir. Artan elektron yoğunluğundan dolayı İyonosfer'den yansıyan yayınlar etkilenir.
1859'da şiddetli bir Güneş rüzgârı, İsveç ve A.B.D.'de yangınlara yol açmıştı. Atmosfer'deki kuvvetli elektrik akımları telegraf tellerinde akımlar indüklemişti. Şimdi NASA, benzer bir durumda 1 ilâ 2 trilyon Amerikan doları tutarında bir zarar olabileceğini tahmin etmiştir. Son yıllar için yapılan tahminlere göre 2012 sonuyla 2013 başı arası Güneş rüzgârı tehlikesinin artacağı tahmin edilmişti.
Resim galerisi
-
Uygun flare'iyle bir taçküre kütle atımı -
"Yanan plasma"
Dipnotlar
- H. Kunow: Coronal mass ejections. Springer, Berlin 2006, ISBN 978-0-387-45086-5
- Kenneth Dere: Coronal and stellar mass ejections. Cambridge Univ. Press, Cambridge 2005, ISBN 0-521-85197-1