Devlet Arşivleri Başkanlığı
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Kuruluş tarihi | 19 Ekim 1984)[1] |
| Önceki kurum |
|
| Türü | Arşiv |
| Bağlılığı | Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı |
| Adres | Gayret Mahallesi, 95. Sokak, No:3, Yenimahalle, Ankara |
| Yıllık bütçe | 185.680.000 (2022)[2] |
| Yönetici(ler) |
|
| Alt birimler |
|
| Web sitesi | devletarsivleri.gov.tr |
Devlet Arşivleri Başkanlığı, arşiv hizmet ve faaliyetlerini düzenlemek ve kamuda belge yönetimini sağlamak üzere Türkiye Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak görev yapan devlet kurumu. 1984 tarihli ve 3056 sayılı Başbakanlık Teşkilat Kanunu ile Cumhuriyet Arşivi, Osmanlı Arşivi ve Dokümantasyon Daire Başkanlıklarını kapsayan bir kurum olarak kuruldu.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlı Devleti (1846–1922)[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye'de modern anlamda arşivcilik konusunda ilk ciddi teşebbüs, dönemin maliye nazırı Safvet Paşa'nın 1845'te Enderun'daki tarihî vesika ve defterleri bir tertip içine almaya çalışmasıdır. Tam manasıyla modern arşivcilik ise, 1846'da Hazine-i Evrak Nezaretinin kurulmasıyla başladı ve bugünkü Başbakanlık Devlet Arşivi'nin çekirdeğini teşkil etti. Aynı sene Bâb-ı Âlî'nin iç kısmında yüksekçe, rutubetsiz bir yer seçilerek ve özel olarak imal edilen tuğla ile bir bina yapıldı. Nezaretin başına Hazine-i Evrak Nazırı olarak sadaret mektupçusu Es-Seyyîd Hasan Muhsin Efendi tayin edildi. Devletin mühim işlerine ait mahrem sayılacak, devletin sırlarını ifşa etmeyecek şekilde emin memurların tayin edilmesi gerektiği karara bağlandı. Arşive dâhil olacak vesikaların tertibi ve arşivin çalışma tarzını belirten arşivcilik talimatını hazırladı. Bunu 1849'da Hazine-i Evrak Nizamnamesi adı ile yayımlayarak Türk arşivciliğini belli bir düzene soktu. Bu arşivde, her türlü anlaşmalar, padişah emirleri, iç ve dış meselelere ait yazışmalar, Divan-ı Hümayun defterleri (Bakanlar Kurulu Kararları), meclis takrirleri, mazbatalar, kanunlar ve benzeri devlet evrakı saklanıyordu. Nezaret, bir süre sonra Hazine-i Evrak Müdürlüğü unvanını aldı ve Osmanlı Devleti'nin sonuna kadar bu isimle devam etti.
Türkiye Cumhuriyeti (1922–günümüz)[değiştir | kaynağı değiştir]
1922 senesinde İcra Vekilleri Heyeti Başkanlığı Özel Kalem Müdürlüğüne bağlı, İstanbul'da Mahzen-i Evrak Mümeyyizliği kuruldu. 1923'te ismi Hazine-i Evrak Mümeyyizliği olarak değiştirildi. 1927'de Hazine-i Evrak Müdür Muavinliği adı altında Başvekâlet müsteşarlığına bağlandı. Mayıs 1933'te Teşkilat Kanunu gereğince, Ankara'daki Evrak Müdürlüğü ile İstanbul'daki Hazine-i Evrak Müdürlüğü, Başvekâlet Evrak ve Hazine-i Evrak Müdürlüğü adı altında birleştirildi. 1937'de Hazine-i Evrâk'ın adı Arşiv Dairesi Müdürlüğüne dönüştürüldü. 1943'te Başvekâlet Arşiv Umum Müdürlüğü kuruldu. 1976 yılında Başbakanlık Müsteşarlığına bağlı olarak Cumhuriyet Arşivi Dairesi Başkanlığı oluşturuldu. Bu dairenin görevi, 3473 sayılı Kanun'a tabi kurum ve kuruluşlarda teşekkül eden, Millî Mücadele, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti ve Cumhuriyet dönemlerine ait arşiv malzemesini tespit etmek, arşiv disiplini esaslarına göre tanzim edip devletin ve ilim dünyasının hizmetine sunmaktır. 10 Temmuz 2018 tarihinde 1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Cumhurbaşkanlığına bağlanarak adı "Devlet Arşivleri Başkanlığı" olarak değiştirildi.[3]
Ana arşivler[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlı arşivi[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlı Devleti'nden intikal eden en zengin ve değerli arşiv malzemesi, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı'ndadır. Osmanlı Devleti'nin merkez teşkilâtı kuruluşlarından olan Divân-ı Hümâyûn, Bâb-ı Defterî ve Bâb-ı Âsafî (Bâb-ı Âli) ve bunların çeşitli daire ve kalemlerine ait sicil, defter ve vesikaları ihtiva eden Başbakanlık Osmanlı Arşivi, sahip bulunduğu arşiv malzemesinin önemi itibarıyla, bu dönem için devlet arşivi vasfını taşımaktadır.[4]
Cumhuriyet arşivi[değiştir | kaynağı değiştir]
Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı; Millî Mücadele, TBMM hükûmeti ve Cumhuriyet dönemine ait, 3473 sayılı "Muhafazasına Lüzum Kalmayan Evrak ve Malzemenin Yok Edilmesi Hakkında Kanun" kapsamındaki kurum ve kuruluşlar bünyesinde yer alan arşiv malzemesinin, tespiti, korunması, düzenlenmesi ve değerlendirilmesi konusunda gerekli ilmî ve teknik hazırlık ve çalışmaları yerine getirmek ve denetlemekten sorumludur.
Görevleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Devlet Arşivleri Başkanlığının görevleri şunlardır:[5]
- Devlet arşivlerine ilişkin esasları belirlemek, bunların uygulanmasını takip etmek ve denetlemek.
- Devlet ve kişilerin ulusal ve uluslararası haklarını belgelemek ve korumak.
- Kamu, özel ve yurt dışı arşivlerinde bulunan devlet ve millet hayatını ilgilendiren belgeleri tespit ve tescil etmek, sertifikalandırmak, korumak, gerektiğinde satın alarak Devlet Arşivlerine kazandırmak, bunların tasnifini yaparak araştırmaya açmak.
- Arşiv belgelerinin tahribini önleyecek tedbirleri almak, arşiv laboratuvarı kurmak veya laboratuvar hizmeti satın almak, bunların tamir, konservasyon ve restorasyonunu yapmak veya yaptırmak.
- Arşivlerde gerçekleştirilecek mikrofilm ve dijitalleştirme faaliyetleri ile yenilikçi tekniklerin uygulanması alanında usul ve esasları belirleyerek rehberlik yapmak ve bu alanda koordinasyonu yürütmek.
- Devlet Arşiv Ağını ve Devlet Arşivi Veri Merkezini oluşturmak, koordine etmek, araştırmaya açık bilgi ve belgeleri kullanıma sunmak.
- Arşivlerden yararlanma usul ve esasları belirleyerek arşivlere erişimi artırmak.
- Kâğıt ve elektronik ortamda oluşturulan arşiv belgelerinin her türlü güvenliğine ilişkin önlemlerin alınmasını sağlayacak usul ve esasları belirlemek.
- Belge yönetimi ve arşivcilik alanında araştırma yapmak veya yaptırmak, rehberlik, eğitim ve sertifikasyon hizmetlerini sunmak, yerli, yabancı kuruluşlar ve üniversitelerle iş birliği yapmak.
- Tarihî ve kültürel değeri olan arşiv belgelerini tanıtmak, yayın yapmak veya yaptırmak, arşiv müzesi kurmak, yurt içinde ve yurt dışında sergiler açmak.
- Kanunlarla veya Cumhurbaşkanlığı Kararnameleriyle verilen diğer görevleri yapmak.
Hizmet birimleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Devlet Arşivleri Başkanlığının hizmet birimleri şunlardır:[5]
- Cumhurbaşkanlığı Arşivi Dairesi Başkanlığı.
- Belge Tespit ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığı.
- Tasnif ve Araştırma Hizmetleri Dairesi Başkanlığı.
- Bilgi İşlem ve Elektronik Arşiv Dairesi Başkanlığı.
- Muhafaza ve Bakım Dairesi Başkanlığı.
- Personel ve Eğitim Dairesi Başkanlığı.
- Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı.
- Dış İlişkiler ve Tanıtım Dairesi Başkanlığı.
- Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı.
- Özel Kalem Müdürlüğü.
Görev yapan başkanlar[değiştir | kaynağı değiştir]
| № | Müdür | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi |
|---|---|---|---|
| Hazine-i Evrak Mümeyyizi | |||
| 1 | Mahmut Nedim Bey | 1925 | 23 Mayıs 1933 |
| Hazine-i Evrak Müdürü | |||
| 1 | Hıfzı Berkan | 23 Mayıs 1933 | 16 Şubat 1938 |
| Arşiv Dairesi Müdürü | |||
| 1 | Halid Altan | 16 Şubat 1938 | 29 Haziran 1943 |
| Arşiv Umum Müdürleri | |||
| 1 | Kenan Tuna | 29 Haziran 1943 | 28 Nisan 1956 |
| 1 | Prof. Dr. Halil Demircioğlu (vekil) | 28 Nisan 1956 | 18 Nisan 1960 |
| 1 | Midhat Sertoğlu | 18 Nisan 1960 | 15 Ağustos 1973 |
| Arşiv Genel Müdürleri | |||
| 1 | Fazıl Işıközlü | 15 Ağustos 1973 | 15 Ekim 1974 |
| 1 | Rukiye Bulut (vekil) | 15 Ekim 1974 | 3 Ocak 1975 |
| 1 | Feyyaz Gürkan | 3 Ocak 1975 | 28 Aralık 1978 |
| 1 | Prof. Dr. Nejat Göyünç (vekil) | 28 Aralık 1978 | 27 Ocak 1980 |
| 1 | Atilla Çetin (vekil) | 27 Ocak 1980 | 13 Mayıs 1980 |
| 1 | Lütfü Ergün (vekil) | 13 Mayıs 1980 | 30 Şubat 1981 |
| 1 | Bahaddin Alpkan (vekil) | 30 Şubat 1981 | 14 Mayıs 1985 |
| Devlet Arşivleri Genel Müdürleri | |||
| 1 | Haluk Pekar (vekil) | 14 Mayıs 1985 | 11 Mayıs 1987 |
| 1 | Prof. Dr. İsmet Miroğlu (vekil) | 11 Mayıs 1987 | 13 Şubat 1992 |
| 1 | İsmet Binark | 13 Şubat 1992 | 5 Ağustos 1997 |
| 1 | İsa Özkul | 5 Ağustos 1997 | 8 Eylül 2000 |
| 1 | Prof. Dr. Yusuf Sarınay | 8 Eylül 2000 | 5 Ocak 2012 |
| 1 | Prof. Dr. Uğur Ünal | 5 Ocak 2012 | 10 Temmuz 2018 |
| Devlet Arşivleri Başkanları | |||
| 1 | Prof. Dr. Uğur Ünal | 8 Ağustos 2018 | görevde |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 17 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Aralık 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 31 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Şubat 2022.
- ^ Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı (10 Temmuz 2018). "Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Kararname Numarası: 1)" (PDF). T.C. Resmî Gazete. 14 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Temmuz 2018.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". www.devletarsivleri.gov.tr. 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021.
- ^ a b "Mevzuat Bilgi Sistemi". www.mevzuat.gov.tr.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi31 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
