Türkiye'de cinsellik

Kabartmalı panelli Yunan heykel kaidesi

Türkiye'de cinsellik, toplumsal yapı, geleneksel değerler ve kültürel normlar bağlamında önemli bir sosyal konu olarak ele alınmaktadır. Bu konu, özellikle toplumsal cinsiyet rolleri, eğitim seviyesi, kentsel ve kırsal alanlardaki farklılıklar ve dini değerler gibi çok çeşitli faktörlerin etkisi altında şekillenmektedir. Türkiye’de cinselliğe dair toplumsal algılar, ülkenin hem Doğu hem Batı kültürlerinden etkilenmiş yapısı ile tarihsel ve kültürel dinamikleri çerçevesinde biçimlenmektedir. Coğrafi, kültürel ve sosyoekonomik özellikler, cinsellik konusunun ele alınışını farklılaştırmakta ve bu durum kırsal ile kentsel alanlarda farklı bakış açılarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Genelde cinsellik konusunun mahremiyet içinde ele alınması ve aile değerleri ile ilişkilendirilmesi yaygın bir toplumsal beklenti olarak öne çıkmaktadır. Geleneksel değerlerin ve dini inançların kırsal bölgelerde daha belirgin olduğu gözlenirken, kentsel bölgelerde ise bu değerlerin modernleşme ve batılılaşma süreçleriyle birlikte daha farklı şekillerde yorumlandığı görülmektedir.

Cinselliğe dair bilgilendirme ve eğitim çalışmaları Türkiye’de genellikle kapsamlı bir biçimde sunulmamaktadır. Zorunlu eğitim müfredatında cinselliğe dair bilgi sınırlı tutulurken, Sağlık Bakanlığı ve çeşitli sivil toplum kuruluşları cinsel sağlık ve üreme sağlığı konularında bilgilendirme çalışmalarına yer vermektedir. Bu durum toplumun çeşitli kesimlerinde bilgi eksikliklerine yol açmakta ve cinselliğin halen bir tabu olarak algılanmasına katkıda bulunmaktadır.

Medyada cinsellik temalarının işlenişi, toplumda cinselliğe dair algının önemli bir boyutunu oluşturur. Diziler, filmler, müzik ve dijital platformlar gibi popüler kültür ürünleri aracılığıyla cinselliğin daha görünür hale gelmesi, farklı kesimlerde çeşitli tepkilere neden olmaktadır. Bu içerikler cinsellik konusunu daha geniş kitlelerle tanıştırsa da, aile değerleri çerçevesinde bazı çevrelerce eleştirilere ve tartışmalara yol açmaktadır.

Toplumsal cinsiyet rolleri, Türkiye’de cinselliğin algılanış biçimini belirleyen temel etmenlerden biridir. Kadınlar ve erkekler için cinsellik konusundaki beklentiler toplumsal normlar tarafından belirlenmektedir. Bu durum, kadın ve erkeklerin cinselliğe dair tutumlarında farklılıklar yaratmakta ve cinsellik algısını şekillendiren ayrımcı bir yapı ortaya koymaktadır.

Türkiye’nin genç nüfus yapısı ve modern iletişim araçlarının yaygın kullanımı, cinsellik konusunda gençlerin bilgiye erişimini kolaylaştırmakta ve konunun ele alınış biçimini çeşitlendirmektedir. Özellikle internet ve sosyal medya, gençlerin cinsellik konusunda daha açık bilgiye ulaşmalarını sağlamakta; ancak bu durum, toplumun genel normları ve kültürel değerleri çerçevesinde sınırlandırıcı bir etkiye de sahiptir. Geleneksel ve modern değerler arasındaki bu denge, Türkiye’de cinselliğin toplumsal yapıyı şekillendiren önemli bir alan olmasına katkıda bulunmaktadır.

Türkiye’de Cinsel Terbiyenin Toplumsal ve Eğitimsel Yönleri

Seksoloji dergisi kapağı.

1940’lar ve 1950’lerdeki "Seksoloji: Cinsî Bilgiler Mecmuası", "Hayat ve Resimli Hayat" gibi yayınlar, cinsel terbiyenin eğitim sistemine ve aileye entegre edilmesi gerektiğini savunmuştur. Ancak bu dönemde cinsel eğitim okul müfredatlarına doğrudan dahil edilmemiştir. Cinsel terbiyeye dair bilgi aktarımı daha çok dergi ve makaleler aracılığıyla sağlanmış, ailelerin bu konuda bilinçlendirilmesi amaçlanmıştır. Özellikle çocukların ahlaki gelişimini destekleyici bilgiler, toplumun ahlaki düzenini koruma çabalarının bir parçası olarak işlev görmüştür.

Türkiye'de seksoloji alanında yayın yapan dergiler arasında Androloji Bülteni (1988’den itibaren), Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Dergisi (2000’lerden itibaren), Türk Psikiyatri Dergisi (1989’dan itibaren ilgili makalelerle) ve Türk Üroloji Dergisi (1975’ten itibaren) önemli katkılar sağlamaktadır.

Cinsel terbiye anlayışı, cinselliğin pedagojik bir mesele olarak ele alınması gerektiğini savunmuş ve bireylerin cinsellik konusunda bilinçli, fakat aynı zamanda ahlaki kurallara uygun şekilde davranmalarını hedeflemiştir. Bu nedenle, cinselliğin toplumsal düzenin ve ailenin devamlılığı açısından disipline edilmesi, dönemin en önemli toplumsal eğitim konularından biri olarak öne çıkmıştır.

Türkiye'de cinselliğin tarihçesi

Urfa Göbeklitepe'de bulunan doğum yapan kadın figürü.

Antik Dönem: Anadolu Medeniyetleri

Türkiye'nin bulunduğu Anadolu toprakları, tarih boyunca çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır. Hititler, Lidyalılar, Frigler, Persler, Yunanlar ve Romalılar gibi medeniyetlerin etkisi altında kalmış ve cinselliğe dair anlayışları büyük ölçüde bu medeniyetlerin kültürel değerleriyle şekillenmiştir. Antik Yunan’da ve Roma İmparatorluğu’nda cinsellik, Tanrı ve Tanrıçalar aracılığıyla kutsallaştırılmış ve edebi eserlerde, mitolojide ve sanatta cinselliğe dair açık ifadeler kullanılmıştır. Tanrıça Afrodit ve Tanrı Eros gibi mitolojik figürler, aşk ve cinselliğin yüceltilmiş sembolleri olarak ön plana çıkmıştır. Ayrıca, tapınak fahişeliği gibi cinsellik odaklı dini ritüeller de özellikle Batı Anadolu’da yaygındı.

Roma döneminde cinsellik daha özgür bir yapıya bürünmüş, cinsel ifade ve haz toplum içinde kabul gören ve açıkça konuşulan bir alan olmuştur. Bununla birlikte, Anadolu’da yaygın olan Pagan inanışları ve kültleri, Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte ortadan kalkmaya başlamış ve cinselliğin dinsel ve sosyal normlar tarafından kontrol altına alınmasına yönelik bir eğilim ortaya çıkmıştır.

Orta Çağ ve İslamiyet’in Anadolu’ya Girişi

Bir müftü, bir kadının kayınvalidesinin kızıyla evliliğini tüketememe konusundaki şikayetine yanıt olarak cinsel tavsiye verir. Osmanlıca el yazması, 1721.

1. yüzyıldan itibaren Anadolu toprakları Türklerin hakimiyetine girmiş ve İslamiyet'in etkisi altında kalmaya başlamıştır. İslam’ın Anadolu’da yayılmasıyla birlikte, cinsellik de İslami değerler çerçevesinde yorumlanmıştır. Bu dönemde cinsellik, özel bir alan olarak kabul edilmekte ve evlilik içinde yaşanması gerektiği öğretilmekteydi. Cinsellik, aile içi mahrem bir alan olarak sınırlandırılmış ve toplumsal düzene uygunluk içinde değerlendirilmiştir. İslam hukukuna göre, cinsellik yalnızca evlilik içinde kabul gören bir eylem olup, evlilik dışı cinsel ilişkilere ağır yaptırımlar uygulanmıştır. Evlilik kurumu ise cinselliğin toplum tarafından kabul edilebilir bir çerçevede yaşanmasının ana yolu olarak görülmekteydi.

3. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi

Osmanlı İmparatorluğu döneminde cinsellik, toplumdaki hiyerarşi, sosyal sınıflar ve dini normlar çerçevesinde şekillenmiştir. Evlilik, Osmanlı toplumunda cinselliğin kabul gördüğü tek bağlam olarak görülmekteydi ve aile, toplumun temel yapısı olarak büyük bir önem taşımaktaydı. Ancak Osmanlı toplumunda cinsellik tamamen gizli bir konu değildi; edebiyat, sanat ve mimaride cinselliğe dair ifade biçimleri mevcuttu. Örneğin, Divan edebiyatı içinde aşk, güzellik ve cinsellik temaları işlenmiştir. Cinselliğin sanatsal anlatımı, sınırlı da olsa Osmanlı döneminde varlık göstermiştir.

Osmanlıda Oğlancılık Minyatürü

Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu'nda harem kültürü vardı. Harem, saray yaşamında özel bir alan olarak kadınların yaşadığı bir yer olmakla birlikte, padişahın eşi ya da cariyeleriyle olan ilişkilerini içerirdi. Harem, dışarıdan katı sınırlarla ayrılmış bir yapı olmasına karşın, Osmanlı toplumunun cinselliğe dair bazı yönlerini yansıtmaktaydı. Cinsellik konusunun sanatsal ifadesi de halk edebiyatında ve minyatür sanatı gibi alanlarda görülmüştür. Osmanlı'da harem hayatı da cinsellikle ilişkilendirilen önemli bir alan olmuştur. Haremdeki cinsel yaşam, hem Osmanlı sarayındaki elit tabakayı hem de geniş halk kitlelerini ilgilendiren bir konu olmuştur. Çeşitli bahnameler ve tıp kitaplarında, cinsel ilişkilere dair öğütler ve tavsiyeler yer almaktadır. Ayrıca, "köçekler" ve "civelekler" gibi figürler, dönemin toplumsal yapısında cinselliğin önemli bir parçasıydı ve bazı hamamlarda çalışan genç erkekler, estetik ve cinsel temalarla anlatılmıştır. Osmanlı minyatürlerinde, cinsel temalar ve eşcinsellik gibi konular bazen açıkça, bazen ise sembolik bir şekilde işlenmiştir. Edebiyat açısından, özellikle "Hûbannâme" (Güzel Oğlanlar Kitabı) gibi eserlerde, erkekler arası ilişkiler ve cinsellik tasvir edilmiştir.

4. Cumhuriyet Dönemi ve Modernleşme Hareketleri

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte, Osmanlı İmparatorluğu’ndan devralınan geleneksel cinsellik algısında değişim gözlenmiştir. Mustafa Kemal Atatürk’ün başlattığı modernleşme hareketleri, cinsellik ve toplumsal cinsiyet konularında da yeni yaklaşımlar getirmiştir. Bu dönemde kadın hakları, eğitim reformları ve seküler hukuk sistemi gibi yeniliklerle cinsellik konusuna dair toplumsal normlar yeniden şekillendirilmiştir. Kadınların eğitim ve iş hayatına katılımı arttıkça, cinselliğe dair toplumsal bakış da daha modern bir çerçeveye oturmaya başlamıştır.

Cumhuriyetin ilk yıllarında, aile planlaması ve cinsel sağlık konularında sınırlı bilgi ve kaynak bulunmaktaydı; ancak ilerleyen yıllarda bu konulara dair daha fazla bilinç oluşturulmuştur. Özellikle 1965 yılında kabul edilen Nüfus Planlaması Kanunu, cinsellik ve üreme sağlığı konularında devletin ilk resmi adımlarından biri olarak kabul edilmektedir. Bu kanunla birlikte doğum kontrolü ve aile planlamasına yönelik yasal düzenlemeler yapılmış, halkın cinsel sağlık konularında bilgilendirilmesine yönelik çalışmalar başlatılmıştır.

Sürtük filmi (1970)

5. 1960-1980 Dönemi: Kültürel Değişim ve Cinselliğin Toplumsal Görünürlüğü

1960’lı ve 1970’li yıllar, dünyada yaşanan özgürleşme hareketleri ve gençlik hareketlerinin Türkiye’ye de yansıdığı bir dönem olmuştur. Bu süreçte, cinsellik konusundaki toplumsal tabular yavaş yavaş sorgulanmaya başlanmış ve cinsellik daha görünür hale gelmiştir. Özellikle Yeşilçam sineması, cinselliği konu edinen filmlerle bu dönemde öne çıkmıştır. Cinselliğe dair daha açık sahnelerin kullanılması ve toplumun bu tür içeriklerle daha sık karşılaşması, cinsellik konusundaki toplumsal algının değişmesine neden olmuştur. Ancak bu dönemde cinsellik toplumun farklı kesimlerinde farklı tepkilere yol açmış, bazı çevrelerde eleştirilmiş ve sansürle karşılaşmıştır Yeşilçam dönemi, özellikle 1970'lerde cinsel temalar ve çıplaklık içeren "Sürtük" (1972), "Güle Güle" (1976) ve "Şehvet Kurbanı" (1976) gibi erotik filmlerle, toplumsal normlara karşı bir başkaldırı olarak popülerlik kazanmış, ancak zamanla eleştirilmiş ve sansüre uğramıştır.

6. 1980 Sonrası ve Günümüz: Toplumsal Algılarda Çeşitlilik ve Medyanın Rolü

12 Eylül 1980 darbesi sonrası dönemde Türkiye'de toplumsal değerlerde muhafazakarlık artmış, bu durum cinselliğe dair sosyal normları da etkilemiştir. Bu süreçte, özellikle aile yapısını koruma amacıyla cinsellik konusuna daha kapalı bir yaklaşım benimsenmiştir. 1990’larda ise küreselleşme ve medya yoluyla Batı kültüründen daha fazla etkilenme, cinsellik konusunun tekrar görünür hale gelmesini sağlamıştır. Televizyon, internet ve dijital medya gibi araçların yaygınlaşması, gençlerin cinsellik konusunda daha fazla bilgiye ulaşmasını sağlamış, ancak bu durum aynı zamanda muhafazakar ve liberal kesimler arasında tartışmalara yol açmıştır.

Bugün Türkiye’de cinsellik, toplumda hala farklı bakış açıları ve normlar çerçevesinde değerlendirilmekte olup, hem geleneksel değerler hem de modern anlayışlar cinsellik algısını etkilemektedir. Eğitim, sağlık ve medyada cinsellik konularının daha fazla işlenmesi, gençlerin cinsel sağlık konusundaki bilgi düzeyini artırmakla birlikte toplumsal normların farklı kesimlerde nasıl algılandığına dair yeni tartışmalara zemin hazırlamaktadır.

Türkiye'de Cinsel Sağlık ve Eğitim

Türkiye'de Cinsel Sağlık konusu, toplumsal normlar, eğitim, sağlık politikaları ve yasal düzenlemelerle şekillenmiş ve sürekli olarak gelişen bir alandır. Cinsel sağlık eğitimi ve hizmetleri, 2000'li yıllardan itibaren daha sistematik bir şekilde ele alınmaya başlanmış olsa da hâlâ toplumsal tabular ve bilgi eksiklikleri önemli engeller oluşturmaktadır.

1. Cinsel Sağlık Eğitimi

Türkiye'de okullarda cinsel sağlık eğitimi, ulusal müfredatta bağımsız bir ders olarak yer almamaktadır. Ancak, sağlık bilgisi dersleri ve biyoloji derslerinde sınırlı bir şekilde ele alınmaktadır. Çocuklar ve ergenler için cinsellik, üreme sağlığı, cinsel yolla bulaşan hastalıklar gibi konularda çeşitli projeler uygulanmaktadır. TAP Vakfı (Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı), 2002 yılından bu yana okullarda cinsel sağlık eğitimi çalışmaları yürütmektedir.

2. Cinsel Sağlık ve Toplumsal Normlar

Türkiye’de cinsellik konusundaki tartışmalar genellikle toplumsal cinsiyet rollerine ve muhafazakar değerlere dayanır. Kadınların cinsel sağlığı, çoğu zaman toplumsal normlar çerçevesinde şekillenirken, erkeklerin cinsel sağlık bilgisi ve hakları daha geniş bir özgürlük alanına sahiptir. Bununla birlikte, UNFPA (Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu) gibi kurumlar, Türkiye'deki cinsel sağlık eğitimi üzerine yapılan araştırmalarla, eğitim ve sağlık politikalarının geliştirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

3. Cinsel Sağlık Hizmetleri ve Politikalar

Türkiye’de cinsel sağlık hizmetlerine erişim, özellikle kırsal alanlarda ve bazı toplumsal gruplarda sınırlıdır. 1965 yılında kabul edilen Doğum Kontrol Yasası, doğum kontrol yöntemlerinin kullanımına olanak sağlamıştır.

Günümüz Türkiyesi'nde cinsellik

Günümüz Türkiyesi'nde gençlerin büyük çoğunluğunun ergenlik dönemiyle ilgili yeterli bilgilere sahip olmadığını göstermektedir. Genç kızlar, cinsel sağlık bilgilerini genellikle annelerinden alırken; genç erkekler ise bu bilgileri arkadaşlarından edindiği raporlarnmıştır.

Gençler arasında sigara kullanma oranı %17 olup, bu oran yaşla birlikte artmakta ve erkeklerde daha fazla görülmektedir. Alkol kullanımı da %17 düzeyindedir; bu kullanım, yaş ve gelir düzeyi ile paralel olarak artış göstermektedir. Ergenlerin %75’i, çeşitli sosyal ortamlarda şiddete tanık olduklarını belirtmektedir.

Cinsellik ile ilgili ilk bilgilerini 13 yaşında alan gençlerin, bu bilgileri yetersiz bulma oranı kızlarda %61.5, erkeklerde ise %53.2’dir. Gençler arasında en sık karşılaşılan sorun, sigara kullanımıdır. Rapor, gençlerin %88.4'ünün herhangi bir sorunla karşılaştığını, ancak bunların yalnızca %29'unun tüm sorunlarını çözdüğünü belirtmektedir. Gençlerin %37'si bazı sorunlarını çözdüğünü, %34'ü ise hiçbir sorununu çözmediğini ifade etmektedir.

Eğitim müfredatında ergenlik ve üreme sağlığı konularına sınırlı bir yer ayrılmakta, özellikle ilköğretim okullarının birinci kademe öğrencilerine yeterli bilgi verilmemektedir. Ancak, ikinci kademede fen bilgisi derslerinde üreme sistemleri ve ergenlik belirtileri konularına değinilmektedir. Cinsellik eğitimi ve üreme sağlığı bilgileri, ortaöğretim müfredatında kısıtlı şekilde yer almakta ve bu bilgiler, genellikle cinsel sağlıkla ilgili kapsamlı bir anlayış sunmamaktadır.

Millî Eğitim Bakanlığı, ergenlerin üreme ve cinsel sağlığına yönelik bazı ek programlar geliştirmiştir. 2000 yılında başlatılan projeler çerçevesinde, ilköğretim okulu ikinci kademe öğrencilerine cinsel sağlık bilgileri verilmiştir. Ayrıca, eğitim fakültelerinde öğretim elemanları için geliştirilen bir eğitim programı sayesinde, öğretmen adaylarının cinsel sağlık bilgileri eğitimi alması sağlanmıştır.

Gençlerin cinsel sağlık bilgi kaynakları arasında arkadaşlar, aile ve medya yer almakta; sosyoekonomik durum yükseldikçe, yazılı bilgi kaynaklarının kullanımı artmaktadır. Yüksek sosyoekonomik düzeydeki gençlerin, yazılı materyallerden daha fazla yararlandığı gözlemlenmektedir.