Türkiye'de basın özgürlüğü
| Makale serilerinden |
 |
Türkiye'de medya yasakları, çeşitli toplumsal, politik ve güvenlik nedenleriyle basın ve ifade özgürlüğüne getirilen sınırlamaları ifade eder. Bu yasaklar, genellikle ulusal güvenlik, kamu düzeni, terörle mücadele ve toplumsal barış gibi gerekçelerle uygulanmaktadır. Türkiye'deki medya yasakları, televizyon, radyo, basılı medya ve internet gibi geleneksel ve dijital medya araçlarını kapsar.
Medya yasakları, Türkiye'nin tarihsel süreçleriyle paralel olarak değişiklik göstermiştir. Özellikle askeri darbeler, iç siyasi gerginlikler ve terörle mücadele gibi dönemlerde, medya üzerindeki denetim daha sıkı hale gelmiş ve çeşitli sansür uygulamaları yapılmıştır. 2000'li yıllardan sonra, özellikle dijital medya ve sosyal medya platformlarındaki içerik denetimi, yeni bir boyut kazanmış ve Türkiye'nin basın özgürlüğü endekslerinde gerilemelere yol açmıştır.
Bu yasaklar, sadece basın organlarının yayınlarını etkilemekle kalmamış, aynı zamanda gazetecilere yönelik ceza davaları, tutuklamalar ve basın kartı iptalleri gibi uygulamalarla da kendini göstermektedir. Türkiye'deki medya yasakları, ulusal düzeyde olduğu kadar, uluslararası arenada da eleştirilen bir konu haline gelmiştir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye’de medya yasaklarının kökenleri, Osmanlı İmparatorluğu dönemine kadar uzanabilir. Osmanlı döneminde de basın üzerinde denetim ve sansür uygulamaları mevcuttu. Ancak Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte basın özgürlüğü, Anayasa’da güvence altına alınmış ve ilk yıllarda basına yönelik kısıtlamalar daha sınırlı seviyede kalmıştır. Ancak 20. yüzyılın ortalarına gelindiğinde, özellikle siyasi krizler ve askeri müdahaleler, medya üzerindeki denetimi artırmıştır.
Erken Cumhuriyet Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Cumhuriyet'in ilk yıllarında, Türkiye’de medya, devletin ideolojik çıkarları doğrultusunda şekillendirilmiştir. Bu dönemde, basın organları genellikle devletin politikasını destekleyen bir çizgide yayın yapmıştır. 1925'te çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu, basına yönelik sansür uygulamalarının temelini atmış ve özellikle içki yasağı, Kürtçülük gibi siyasi söylemler ve sosyal düzeni tehdit eden yayınlar üzerinde kısıtlamalar getirilmiştir.
1980 sonrası dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]1980'lerde gerçekleşen askeri darbe sonrasında, Türkiye'deki medya üzerinde ciddi sansür ve denetim uygulamaları artmıştır. 1980’lerin başlarında çıkarılan Basın Kanunu, gazetecilerin ve basın organlarının devletin belirlediği sınırlar içinde faaliyet göstermesini zorunlu kılmıştır. Bu dönemde, gazeteciler üzerine baskılar artmış ve pek çok gazeteci tutuklanmıştır.
2000'ler ve sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]2000'li yılların başından itibaren, Türkiye'deki medya üzerinde uygulanan yasaklar, özellikle internetin yaygınlaşmasıyla daha karmaşık bir hal almıştır. Sosyal medyanın etkisiyle medya yasakları, geleneksel medya organlarından dijital platformlara kaymıştır. Hükümetin sosyal medya üzerindeki denetim çabaları, yasal düzenlemeler ve engellemelerle şekillenmiştir. Bu süreç, özellikle 2010’lu yıllarda artan sosyal medya yasakları ve içerik engellemeleriyle dikkat çekmiştir. Özellikle hükümete eleştirel yayın yapan gazeteciler ve sosyal medya kullanıcıları, çeşitli baskılara ve yasal yaptırımlara maruz kalmıştır.
Günümüzdeki durum
[değiştir | kaynağı değiştir]Bugün, Türkiye’de medya üzerindeki yasaklar, hem geleneksel medya hem de dijital medya üzerinde hala geçerlidir. Özgür basın ve ifade özgürlüğü hakkındaki tartışmalar, yerel ve uluslararası platformlarda devam etmekte olup, medya yasakları özellikle seçim dönemlerinde ve toplumsal olaylar sırasında daha fazla gündeme gelmektedir.
2000'lerden sonra ilk medya yasağı
[değiştir | kaynağı değiştir]2000'li yılların başlarından itibaren Türkiye'deki medya yasakları, hem geleneksel medya hem de dijital medya alanlarında daha sık bir şekilde uygulanmaya başlanmıştır. Bu dönemdeki ilk büyük medya yasağı, 2003 yılında meydana gelen ve Türkiye’nin dış politikasını doğrudan etkileyen bir olayla ilişkilidir.
2003 Irak Savaşı ve medya yasağı
[değiştir | kaynağı değiştir]2003 yılında başlayan Irak Savaşı sırasında, Türkiye'nin savaşla ilgili politikaları ve özellikle Amerikan askerlerinin Türkiye üzerinden Irak'a girmesinin engellenmesi konusundaki kararları, medya üzerindeki ilk büyük yasakları tetiklemiştir. Hükümet, savaşın içeriklerinin basında nasıl yer alacağını ve bu konuda yayın yapılmasını sıkı bir şekilde denetlemiştir. Bu dönemde, televizyon kanalları ve gazeteler, savaşla ilgili haberleri sansürlemeye ve belirli yayınları engellemeye yönelik baskılara tabi tutulmuştur.
2003'teki medya yasağı, özellikle savaşın yansımalarının toplumsal etkilerini denetim altına alma amacını gütmüştür. Örneğin, hükümetin ve ordu yetkililerinin medya üzerinden verdiği mesajların dışına çıkılmaması gerektiği yönünde bir baskı oluşturulmuş, savaş karşıtı haberler ve yorumlar kısıtlanmıştır.
2007'deki cumhurbaşkanlığı seçimi ve basın özgürlüğü üzerindeki baskılar
[değiştir | kaynağı değiştir]2007 yılında, Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı seçim süreci yaşandı. Bu dönemde, siyasi gerilimlerin artmasıyla birlikte, medya organlarına yönelik müdahaleler yeniden gündeme gelmiştir. Bu dönemde, bazı gazetecilerin ve yayın kuruluşlarının Cumhurbaşkanlığı seçim sürecindeki haberlerine müdahale edilmiş ve bazı televizyon kanalları çeşitli içerik yasaklarına tabi tutulmuştur. Ayrıca, bu dönemde hükümete karşı eleştirilerde bulunan bazı yayınlar hedef alınarak, içerikleri sansürlenmiştir.
2000’li yılların başında Türkiye'deki medya yasakları, hem Irak Savaşı hem de siyasi gelişmelerin etkisiyle, basın özgürlüğünü kısıtlayan ve sansürün arttığı bir dönemi işaret etmektedir. Bu dönemdeki yasaklar, daha sonraki yıllarda da dijital medya üzerinde benzer uygulamaların görülmesinin zeminini hazırlamıştır.
Türkiye’de 2000 sonrası medya yasakları
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Olay | Kapsam | Gerekçe | Sonuç |
|---|---|---|---|---|
| 2003 | Irak Savaşı | Gazete, TV | Ulusal güvenlik | Savaşla ilgili bazı haberler sansürlendi, belirli gazetecilere baskı yapıldı. |
| 2007 | Cumhurbaşkanlığı Seçimi | Gazete, TV | Kamu düzeni | Bazı gazetecilere yönelik baskılar arttı, hükümete eleştirel medya organlarına yaptırımlar uygulandı. |
| 2008 | YouTube Yasağı | İnternet | Atatürk'e hakaret içeren videolar | YouTube, 2010’a kadar kapalı kaldı. |
| 2010 | Wikileaks Belgeleri | Gazete, İnternet | Devlet güvenliği | Belgeleri yayınlayan haber sitelerine erişim engeli getirildi. |
| 2013 | Gezi Parkı Protestoları | Gazete, TV, İnternet | Kamu düzeni | Protestoları yayınlayan bazı TV kanallarına para cezası verildi, sosyal medya denetimi arttı. |
| 2014 | Twitter ve YouTube Yasağı | İnternet | Devlet güvenliği | Hükümet aleyhine ses kayıtları sızdırılınca Twitter ve YouTube bir süreliğine kapatıldı. |
| 2015 | Terörle Mücadele Yasakları | Gazete, TV, İnternet | Ulusal güvenlik | PKK ve IŞİD’le ilgili haber yapan bazı medya kuruluşlarına erişim engellendi. |
| 2016 | 15 Temmuz Darbe Girişimi | Gazete, TV, İnternet | Devlet güvenliği | 100’den fazla medya kuruluşu kapatıldı, birçok gazeteci gözaltına alındı. |
| 2017 | Wikipedia Yasağı | İnternet | Devlet güvenliği | Türkiye, Wikipedia’ya erişimi 3 yıl boyunca engelledi (2017-2020). |
| 2018 | Seçim Dönemi Yayın Kısıtlamaları | TV, Gazete, İnternet | Seçim güvenliği | Muhalif basına yönelik baskılar arttı, bazı yayın organlarına ceza verildi. |
| 2019 | Sosyal Medya Paylaşımları | İnternet | Kamu düzeni | Hükümet aleyhine paylaşımlar yapan kişilere yönelik soruşturmalar açıldı. |
| 2020 | Covid-19 Haberleri | Gazete, TV, İnternet | Halk sağlığı | Resmi açıklamalar dışında pandemi haberlerine sansür uygulandı. |
| 2021 | Boğaziçi Üniversitesi Protestoları | İnternet, Sosyal Medya | Kamu düzeni | Protestoları destekleyen içeriklere kısıtlamalar getirildi. |
| 2022 | Dezenformasyon Yasası | Gazete, TV, İnternet | Yalan haberle mücadele | Basın ve sosyal medyada "yanlış bilgi yayma" suç kapsamına alındı. |
| 2023 | 6 Şubat Depremi | TV, İnternet | Kamu düzeni | Depremle ilgili eleştirel haber yapan medya organlarına ceza verildi, bazı sosyal medya platformlarına erişim engellendi. |
| 2025 | İmamoğlu Protestoları | İnternet, Sosyal Medya | Devlet güvenliği | Protestoların yayılmasının önlenmesi amacıyla internetin bant genişliği düşürüldü, birçok sosyal medya uygulamasına kısıtlı erişim getirildi. |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-2003
- https://www.dw.com/tr/t%C3%BCrkiye-cumhurba%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-se%C3%A7imi-2007
- https://www.hurriyet.com.tr/gundem/turkiyede-youtube-yasagi-2008-2010-15189657
- https://www.aljazeera.com/news/2010/11/29/wikileaks-belgeleri-turkiyede-sansurlendi
- https://bianet.org/bianet/medya/147828-gezi-parki-olaylarinda-medya
- https://www.theguardian.com/world/2014/mar/21/turkey-bans-twitter
- https://www.reuters.com/article/turkey-media-pkk-isis
- https://www.dw.com/tr/t%C3%BCrkiye-15-temmuz-sonras%C4%B1-medya-bask%C4%B1lar%C4%B1/a-19467403
- https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-51169737
- https://rsf.org/en/turkey-2018-elections-media-freedom
- https://www.ifj.org/media/turkey-social-media-censorship
- https://www.hrw.org/news/2020/04/01/turkey-covid-19-media-crackdown
- https://www.amnesty.org/en/latest/news/2021/02/turkey-bogazici-university-protests
- https://bianet.org/bianet/medya/260234-dezenformasyon-yasasi-ve-basin-ozgurlugu
- https://freedomhouse.org/report/turkey-press-freedom-2023