Türk tarihi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Türk Medeniyet Tarihi sayfasından yönlendirildi)
Selçuk Bey'e ait olduğu düşünülen ve İran'da bulunan bir heykel kafası. New York Sanat müzesinde sergilenmektedir.
Hiung-nulardan kalan altın bir kemer bağı (MÖ 300)

Türk tarihi, günümüzdeki Türk halklarının ve yabancı halkların arasında Türk dilini konuşmuş olan Türk topluluklarının ortak tarihidir. Göktürklerden önce var olmuş Türk dili konuşan topluluklar bazı tarihçiler tarafından, Türk tâbiri yerine Ön Türk tabiri ile anılırdı.

Türkler'in siyasi bir topluluk olarak ilk tarih sahnesine çıkmalarının Hun (Hiung-nular veya Şiongnular) hükümdarlığı ile olduğuna dair iddialar vardır.[1][2] Başlangıcı hususunda tartışmalar olsa da Türklerin tarihi, dünya tarihinin önemli bir parçasıdır. Avrasya ve Kuzey Afrika'da ortaya çıkan her halkın tarihi uzaktan veya yakından Türklerin hareketlerinden etkilenmiştir. Türkler doğu kültürlerini batıya ve batı kültürlerini doğuya taşımakla da önemli bir rol oynamışlardır. Kendi dinleri Tengricilikten sonra benimsedikleri yabancı dinlerin çok kez öncüsü ve savunucusu olmuş ve yayılmalarını ve gelişmelerini sağlamışlardır (Mani dini, Musevilik, Budizm, Ortodoks ve Nasturi Hristiyanlığı, İslam).[kaynak belirtilmeli]

Türk tarihinin başlangıcı[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünya üzerinde yaşayan insan topluluklarının milletleşme süreci onların avcı-toplayıcılıktan çiftçi-çobancılığa geçmesi ile başlar.[3] Türkleri oluşturacak insan topluluklarının MÖ 6000'lerde koyun yetiştiriciliğine başladığı düşünülmektedir.[4] Bu tarih atlı göçebe Türk kültürünün başlangıcı olarak kabul edilebilir.

Türklerin atalarının MÖ 2500 ile MÖ 1700 yılları arasındaki Afanasiyevo kültürü ile başlayan ve MÖ 1700 ile MÖ 1200 yılları arasındaki Andronovo kültürü ile devam ettiğini savunurlar. Bu ırkın savaşçı ve göçebe kültüre sahip olduğu, MÖ 1700 yılları sonrasında kitleler halinde Altay Dağları ile Tanrı Dağları arasındaki bölgeye yayıldığı bilinmektedir.[2] Mensup olduğumuz Türk kavmi, tarihe ancak 4.000 yıl önce giriyor. Fakat biz, Türklerin tarihini MÖ VII. yüzyıl hatta tam manasıyla MÖ III. yüzyıldan, ilk Büyük Türk Hakanı Tuman (Teoman) Yabgu'dan biliyoruz.[5]

Milattan Önce 3. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

MÖ 2. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

  • MÖ 187: Çin ve Hiung-nu arasında Baideng Muharebesi
  • MÖ 177-MÖ 165: Yüeçilerin Hiung-nular tarafından Kansu'dan Baktriane'ye sürülmeleri ve oradaki Helen Krallığını ortadan kaldırmaları
  • MÖ 177-MÖ 165: Hiung-nuların Çin'e akınları
  • MÖ 138-MÖ 126: Baktria'da Çang Kien elçiliği. Çin-İran ilişkileri

MÖ 1. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

1. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

2. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

3. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

4. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

5. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Çağ/Türkler[değiştir | kaynağı değiştir]

6'ncı yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

  • 531-578: Kafkas Surları'nın İranlı Hüsrev tarafından dikilmesi
  • 534: Tabgaçların (Vey Hanedanlığı) dağılması
  • 540: Ergenekon destanında bahsedilen, kaybolan Orta Asya Türklerinin yeniden ortaya çıkışı[8]
  • 552: Tu-kiulerin (Türkütler/Göktürkler) Rouran egemenliğe karşı ayaklanması. Birinci Göktürk Kağanlığı'nın kuruluşu.
  • 565: Ak Hunların (Eftalitler) Göktürkler tarafından ortadan kaldırılmaları
  • 582: Birinci Göktürk Kağanlığının bölünmesi

7. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Bulgarların bölünmesi:

8. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

  • 713-737 Hazar-Arap Savaşı, Hazarların Kafkasya'yı kaybı
  • 716: Tuna Bulgar Hanlığı'nın Bizans İmparatorluğu ile ilk yazılı anlaşması ve vergi almaya başlaması
  • 717-718: Arapların İstanbul Kuşatması'na karşı Bulgarların Bizans'a yardımı
  • 740: Hazarların Yahudiliği resmî din olarak kabulü
  • 745-775: Bulgar-Bizans mücadelesi
  • 764: Hazarların Abbasiler'i yenerek Kafkasya ve İran'ın batısını istilası
  • 780: İtil Bulgar Hanlığı'nın kuruluşu
  • 792: Markeli Muharebesi sonrası Bizans'ın Bulgarlara tekrar vergi vermeye başlaması
  • 796: Macar ovasına sıkışmış Avar Kağanlığı'nın Franklar tarafından işgali

9. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Hazar Hanlığı gücünün zirvesindeyken

Orta Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön Asya ve Afrika[değiştir | kaynağı değiştir]

  • 833-842: Halife Mutasım döneminde Türk kölemen askerlerin Abbasi sarayında etkilerinin artması
  • 836: Abbasilerin başkentinin Bağdat'tan Türk kölemen garnizonunun bulunduğu Samerra'ya taşınması
  • 868: Tolunoğulları'nın Abbasi halifesine bağlı kalarak Mısır, Suriye, Filistin ve Irak'ın kuzeyine egemenlikleri

10. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön Asya ve Afrika[değiştir | kaynağı değiştir]

11. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

12. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

İran ve Orta Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Moğol İmparatorluğu'nun yayılmasından önce son durum

13. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

13. yüzyılda Moğol İmparatorluğu'nun yayılması

Ön Asya ve Ortadoğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

1299: Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluşu

Moğol İmparatorluğu'nun bölünmesinden sonra Altın Ordu devleti Türkleşiyor

14. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Çağatay Hanlığı 1350 yılından itibaren tamamen Türkleşmiş oluyor.

15. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni Çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

16. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Afrika[değiştir | kaynağı değiştir]

  • 1516: Cezayir'de Osmanlı idaresinin kuruluşu
  • 1516-1517: Osmanlıların Kölemen Devleti'ni yıkması, Mısır'da Osmanlı egemenliği
  • 1551: Libya'da Osmanlı egemenliğinin başlangıcı
  • 1557: Osmanlıların Habeş Eyaleti'ni kurması
  • 1574: Tunus'ta Osmanlı egemenliğinin başlangıcı
  • 1577: Osmanlı egemenliğinin Fizan'a yayılması
  • 1576-1580: Fas'ta Osmanlı nüfuzu

17. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Afrika[değiştir | kaynağı değiştir]

18. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Afrika[değiştir | kaynağı değiştir]

19. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Afrika[değiştir | kaynağı değiştir]

  • 1801-1815: ABD'nin Garp ocakları ile mücadelesi
  • 1822: Sudan'ın Osmanlı idaresine girmesi
  • 1830-1842: Fransa'nın Cezayir'i işgali
  • 1831-1840: Osmanlı-Mısır mücadelesi, Mısır'ın özerklik kazanması
  • 1869: Süveyş Kanalı'nın açılması
  • 1881':Fransa'nın Cezayir'i işgali
  • 1882: İngiltere'nin Mısır'ı işgali
  • 1885: İtalya'nın Habeş Eyaleti'ni işgali
  • 1885: Sudan'daki Türk yönetiminin sonu
  • 1888: İngiltere'nin Somali'yi işgali, Afrika Boynuzu'nda Türk varlığının sonu

20. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Anadolu Türkleri 60 yıl kadar bir zaman için tek uzun ömürlü, bağımsız bir devlete sahip Türk topluluğu olarak kalmıştır.

21. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

  • 2005: Kırgızistan'da Lale devrimi.
  • 2005: Kazak lider Nursultan Nazarbayev'in yaptığı ulusa sesleniş konuşmasında Orta Asya'da ortak pazar kurulması teklifi.
  • 2005: Özbekistan'da Andican olayları
  • 2006: Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının hizmete girmesi.
  • 2007: Hazar denizinin statüsünün belirlenmesi için kıyıdaş ülkelerin ilk defa bir araya gelmesi.
  • 2008: 21 Kasım 2008 tarihinde Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan arasında Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi kurulması.
  • 2009: Türk Keneşi kuruldu.
  • 2020: Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ sorununu çözmesi.
  • 2022: Ocak 2022'de Kazakistan'da iç karışıklıklar yaşandı.

Kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kanuni Sultan Süleyman'ın Nahçivan'a yürüyüşünü gösteren bir minyatur.

Türkçe kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca Türkler Ansiklopedisi, Adana, 2002.
  • İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, Ankara, 1983.
  • Zeki. Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul, 1970.
  • Faruk Sümer, Oğuzlar, İstanbul, 1980.
  • Bahaeddin Ögel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara, 1962.
  • Bahaeddin Ögel, Türk Kültür Tarihine Giriş, İstanbul, 1978.
  • Bahaeddin Ögel, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, Ankara, 1981.
  • Çeçen Anıl, Tarihte Türk Devletleri, İstanbul, 1986.
  • O. Esad Arseven, Türk Sanat Tarihi, İstanbul, 1955.
  • Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, İstanbul, 1977.
  • Erol Güngör, Tarihte Türkler, İstanbul, 1989.
  • Abdülkadir İnan, Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul, 1976.
  • A. Nimet Kurat, Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara, 1972.
  • Hüseyin Namık Orkun, Eski Türk Yazıtları, İstanbul, 1986.
  • Hüseyin Namık Orkun, Türk Tarihi, Ankara, 1946.
  • Osman Turan, Türk Cihan Hakimiyeti Mefrukesi Tarihi, İstanbul, 1978.
  • Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, Ankara, 1971.
  • Yusuf Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi, Ankara, 1946.
  • İbrahim Kafesoğlu, Selçuklu Tarihi, İstanbul, 1972.
  • İbrahim Kafesoğlu, Harzemşahlar Devleti Tarihi, Ankara, 1956.
  • M. Altay Köymen, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, Ankara, 1954.
  • Çağatay Uluçay, İlk Müslüman Türk Devletleri, İstanbul, 1977.
  • Faruk Sümer, Karakoyunlular, Ankara, 1984.
  • A.N. Kurat, Peçenek Tarihi, İstanbul, 1937.
  • B. Yenilmez, Yenilmez, Rize, 2002.

Yabancı kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • R. Grousset, L'Empire des steppes, Paris, 1960 (Türkçe çevirisi: Reşat Uzmen-Bozkır İmparatorluğu, 1996.)
  • DE. Guignes, Histoire generale des Huns des Turcs et des Mongols, Paris, 1756.
  • Jean-Paul Roux, Historie des Turcs, 1984.
  • Jean-Paul Roux, Timur, 1994.
  • Fayard Paris, Historie des Turcs, 1984.
  • D.Sinor, Aspects of Altaic Civilization, 1963.
  • M. Barthold, Turkestan down to the Mongol Invansıon, Londra, 1968.
  • E. Berl, Historie de l'Europe d'Attila a Tamerlan, Paris, 1946.
  • M.A. Czaplıcka, The Turks of Central Asia in History and at the Present Day, Oxford, 1918.
  • W. Eberhard, Kultur und Siedlung der Randvölker China, 1942.
  • L. Hambis, La Haute-Asie, Paris, 1953.
  • Hammer-Purgstall, Von, Historie de l'Empire ottoman depuis son origine jusqu!a nos jours, Paris, 1835.
  • H. H. Howorth, History of the Mongols, Londra, 1876.
  • Jean-Paul Roux, Türklerin Tarihi - Pasifikten Akdenize 2000 Yıl, 2004

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Sina Akşin, Ana Çizgileriyle Türkiye'nin Yakın Tarihi, İmaj Yayınevi, Ankara, 1996, ISBN 975-7852-18-X, s.1.
  2. ^ a b Büyük Larousse, Türkler maddesi, İnterpress
  3. ^ Jared Diamond Tüfek, Mikrop ve Çelik, TÜBİTAK Yayınları, ISBN 975-403-271-81997
  4. ^ Mirfatih Zekiyev, Türklerin ve Tatarların Kökeni, s. 143-178, Selenge Yayınları, Ağustos 2007
  5. ^ GÜN, Gültekin (2021). Bir Belgeselcinin Gözünden BÜYÜK TÜRK TARİHİ (1. Bölüm) Araştırma ve Konuları. academia edu. s. 4. 17 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2021. 
  6. ^ https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/406763/yokAcikBilim_463550.pdf?sequence=-1 8 Ocak 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Çapan Fatma, (2013), Balkanlarda Türk-Bizans İlişkileri, Fırat Üniversitesi Doktora Tezi, s.13
  7. ^ https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/260874 13 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Baykuzu, Tille Deniz (2011), Geç Dönem (IV.-V. YY.) Hun Devletleri Hakkında Çin Kaynakları, İstem Dergisi, s. 40.
  8. ^ "Geçmişten Günümüze Türk Tarihi". Story And History. 18 Aralık 2020. 1 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2020.