Surp Garabet Manastırı
 Yıkımından önce Surp Garabet Manastırı | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Çengilli köyü,[1] [2] Muş, Türkiye |
| Koordinatlar | 38°57′40″K 41°11′30″D / 38.96111°K 41.19167°D |
| İnanç | Ermeni Apostolik |
| Durum | Yıkık;[3][4] bazı kalıntılar ayakta[5][6] |
| Mimari | |
| Mimari tür | Manastır |
| Mimari biçim | Ermeni |
| İnşaat başlangıcı | 4. yüzyıl |
| Tamamlanma | 4.–19. yüzyıllar[7] |
Surp Garapet Manastırı (Ermenice: Մշո Սուրբ Կարապետ վանք, Mšo Surb Karapet vank', diğer adlarla da anılır) Türkiye'nin Muş ilinin yaklaşık 30 km kuzeybatısındaki Taron bölgesinde bulunan ve 4. yüzyılında inşa edilmiş olan tarihî bir Ermeni manastırı. 1915 Ermeni kırımı'nda vandalize edilmiştir ve sonra ise yıkılmıştır.
Surp Garabet "Kutsal Müjdeci demektir" ve Vaftizci Yahya'ya işaret eder Yahya'nın kalıntılarının 4. yüzyılın başında Aydınlatıcı Grigor tarafından bölgeye saklanmış olduğuna inanılmaktadır. Manastır sonraları kendilerini Vaftizci Yahya'nın kutsal savaşçıları ilan eden Mamikonyanların sığınağına dönüşmüştür. İleriki yüzyıllarda manastır birçok kez genişletilmiş ve yenilenmiştir.
Tarihsel olarak kilise Taron bölgesinin dini merkezi ve önemli bir hac mekanıydı. Batı Ermenistan'ın en önemli ve Eçmiadzin'nden sonra dünyadaki en önemli Ermeni manastırı kabul edilen manastır 12. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar Taron'un episkoposluk makamı olmuştur. Manastır 1915 Ermeni Soykırımı sırasında yakılmış ve yağmalanmış, sonrasında ise terkedilmiştir. Manastırın taşları o zamandan bu zamana yöredeki birçok Kürt evinde kullanılmıştır.
Manastır tarih boyunca birçok farklı şekilde adlandırılmıştır. Yaygın adlandırmalardan biri Zenob Glaka binaen "Glak manastırı" anlamına gelen Glakavank (Գլակավանք)'tır.[8] Bu ad Glaka vank (klasik imla: Գլակայ վանք; düzenlenmiş imla: Գլակա վանք) ya da Klaga vank (Batı Ermenicesi'nde) olarak da kullanılmıştır.[9] Manastır konumu nedeniyle "Dokuz Kaynağın Manastırı" anlamına gelen Innakniyan vank[10] (klasik imlada Իննակնեան վանք,[11] düzenlenmiş imlada Իննակնյան վանք) olarak da adlandırılmıştır.[10]
Türkçe kaynaklarda manastır Çanlı Kilise[12][13] ya da Çengelli Kilise[14] (Kürtçe'de Çanlı Kilise,[15] aynı zamanda bulunduğu köyün adı) olarak adlandırılmıştır. Kimi kaynaklarda Ermenice adı da kullanılmakta olup[2][12] Çoğu Türkçe kaynakta ve gezi rehberinde buranın bir Ermeni manastırı olduğu göz ardı edilmektedir.[13]
-
Ön görünümü -
Yan görünümü -
Vaftizci Yahya'nın türbesi -
Ermeni soykırımı'ndan sonraki hali
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
 |
Wikimedia Commons'ta Surp Garabet Manastırı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ Mildanoğlu, Zakarya (1 Kasım 2013). "Manastır taşlarıyla örmüşler Muş'u dört baştan". Agos. 25 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015.
Bugün bu görkemli manastırdan sadece bir iki duvar kalmış. Eşsiz zenginlikteki taş işçiliği örnekleri ise Çengilli köyü camisi dahil pek çok binanın duvarlarında yer alıyor.
- ^ a b "Kilise ve Manastır [Church and monastery]". Muş Province Culture and Tourism Directorate. 23 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015.
- ^ Adalian, Rouben Paul (2010). Historical Dictionary of Armenia. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. s. 94. ISBN 978-0-8108-7450-3.
The oldest pilgrimage site in Armenia, the monastery of Surb Karapet, St. John the Baptist, in Moush, the starting locus of Armenian Christianity, where a large cathedral stood, is entirely gone.
- ^ Maranci 2002, s. 123.
- ^ Hewsen, Robert H. (2001). "Mush and Its Plain". Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press. s. 206. ISBN 0-226-33228-4.
- ^ Archdeacon Charles Hardy (Mayıs 2000). "In Search of Our Roots – An Armenian Odyssey". bvahan.com. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015.
The vank is completely in ruins. Remaining are a few stone structures facing each other about thirty feet apart.
- ^ "St. Karapet Monastery, 4th–19th centuries". Research on Armenian Architecture. 23 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015.
At present the Kurdish village of Changli is situated in the site of the monastery. The ruined parts of the monastery laid in the walls of different buildings in the present-day village.
- ^ Avetisyan 1979, s. 203.
- ^ Saint-Martin, Jean (1818). Mémoires historiques et géographiques sur l'Arménie (Fransızca). Paris: Imprimerie Royale. s. 101.
- ^ a b Hacikyan, Agop Jack; Basmajian, Gabriel; Franchuk, Edward S.; Ouzounian, Nourhan (2002). "Zenob Glak". The Heritage of Armenian Literature: From the sixth to the eighteenth century. Detroit: Wayne State University Press. ss. 100-101. ISBN 9780814330234.
- ^ "hy:՜՜Սուրբ Կարապետ՝՝ Քրիստոնեայ Հայոց Առաջին Աղօթավայրը" (Ermenice). Vatican Radio. 18 Ocak 2011. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015.
...վանքը առած է նաեւ Իննակնեան վանք անունը։
- ^ a b "Tarihi Eserler [Historical monuments]". Muş Valiliği. 23 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015.
Çanlı Kilise (Surpgarabet Manastırı)
- ^ a b Hovhannisyan, A. "Armenian Mush: Yesterday and Today" (PDF). Institute of Oriental Studies of the Armenian National Academy of Sciences. 22 Eylül 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015.
Մշո Առաքելոց և Սբ. Կարապետ վանքերը միակ հնություններն են, որոնք հիշատակվում ենզբոսաշրջիկների ուղեցույցներում, այն էլ թրքացված ձևով (Arak venki և Çanlı kilise, այսինքն` զանգակատնով եկեղեցի), առանց նշելու նրանց հայկական ծագումը: Նույն ուղեցույցների Մուշի պատմությանը նվիրված ակնարկներում հայերի մասին հիշատակում չկա:
- ^ Hayat türkiye ansiklopedisi. İstanbul: Tifdruk. 1965. s. 415. OCLC 4848797.
...Surb-Karabet Manastırı (ki Türkler «Canlı» veya «Çengelli Kilise» derlerdi)...
- ^ "Issue dedicated to the memory of architecture historian Armen Hakhnazarian" (PDF). Vardzk, 1. Research on Armenian Architecture. Ocak–Haziran 2010. ss. 29-30. 26 Eylül 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015.