Sudan
جمهورية السودان Cumhūrīyet es Sūdān Sudan Cumhuriyeti | |||||
|---|---|---|---|---|---|
Slogan "El-Nasr Lana" "Zafer Bizimdir" | |||||
_highlighted.svg) | |||||
| Başkent | Hartum | ||||
| En büyük | Omdurman | ||||
| Resmî dil(ler) | Arapça, İngilizce | ||||
| Hükûmet | Federal cumhuriyet | ||||
| |||||
| Tarihçe | |||||
| |||||
| Yüzölçümü | |||||
• Toplam | 1.886.068 km2 (16..) | ||||
• Su (%) | 6 | ||||
| Nüfus | |||||
• 2010 sayımı | 30.894.000 (tartışmalı)[1] (40..) | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2005 tahminî | ||||
• Toplam | 84,755 Milyar $ (62..) | ||||
• Kişi başına | 2.522 $ (134..) | ||||
| İGE (2007) |  0.521Hata: Geçersiz İGE değeri · 148.. | ||||
| Para birimi | Sudan sterlini (SDG) | ||||
| Zaman dilimi | UTC+3 (Doğu Afrika Zaman Dilimi) | ||||
• Yaz (YSU) | UTC+3 | ||||
| Telefon kodu | 249 | ||||
| İnternet alan adı | .sd | ||||
Sudan ya da resmî adıyla Sudan Cumhuriyeti, Afrika'nın en geniş 3. ülkesi. Başkenti Hartum'dur. Bir Doğu Afrika ülkesi olan Sudan kuzeyden Mısır, kuzeydoğudan Kızıldeniz, doğudan Etiyopya ve Eritre, güneyden Güney Sudan, batıdan Orta Afrika Cumhuriyeti ve Çad, kuzeybatıdan da Libya'yla çevrilidir. Nil, Sudan'ı Batı ve Doğu Sudan olmak üzere ikiye ayırır. Hartum'un Rafediye bölgesi yakınlarında Beyaz Nehir ile Mavi nehir birleşir. Sudan'ın ortasından, dış ilişkilerinde kültürel, toplumsal ve ekonomik olarak büyük rol oynayan Nil Vadisi geçer.
İnsanların Sudan'da yaşamaya başlaması milattan önce 5000 yılına kadar uzanır.[2] Yaklaşık 1,886 milyon km2'lik yüzölçümü ile dünyanın en büyük 16. ülkesidir. Ülkenin, 2011 yılında Sudan ve Güney Sudan olarak ikiye ayrılmasından sonra yüzölçümü bakımından Afrika'nın en büyük ülkesi olma özelliğini Cezayir'e kaptırmıştır. Nüfus bakımından 30.9 milyonluk nüfusuyla dünyada 40. sıradadır. Ayrıca başkenti ile en büyük şehrinin birbirine en yakın olduğu ülkedir. (Hartum (başkent) - Omdurman (en büyük şehir) arası uzaklık : 150 metre). Bunun nedeni iki şehri ayıran engelin Nil Nehri olmasıdır.
Diller
Resmî dil ve eğitim dili Arapçadır. Halkın çoğunluğu Arapça bilmekle birlikte, çoğunluğun ana dili Arapça değildir, Nübyece, Beja, Fur, Nuban, Ingessana gibi diller konuşulur.
Resmi din
Resmi din İslam’dır. Halkın % 90'i Müslüman,geriye kalan kısım ise animizm ve Kıpti ve Ortodoks Hıristiyan mezhebine mensuptur.Müslümanların çoğunluğu Sünni ve Sünnilerin bir kısmı Şafii ve öbür kısmı da Maliki'dir.
Tarihi
Tarihi kaynaklarda Sudan denirken kastedilen alan bugünkü Sudan’ın topraklarından çok geniş bir alandır. Araplar Afrika'ya girdikten sonra siyahilerin yaşadığı ve Kızıldeniz kıyılarından başlayarak Batı Afrika'ya kadar uzanan geniş bir alana Biladu's-Sudan (Siyahlar Ülkesi) adini vermişlerdi. Daha sonra "Bilad" kelimesi atılarak bu bölgeye sadece Sudan denmiştir. Bugünkü Sudan ise, Doğu Sudan denirken kastedilen bölgedir. Mısır’ın 639'da Amr ibnu'l-As tarafından fethedilmesinden sonra bu ülkeye yerleşen Müslümanlar kısa süre sonra ticaret için Sudan pazarlarına gitmeye başladılar. Sudanlılar da İslam’ı ilk olarak bu tüccarlar sayesinde tanıdılar. Sudanlılardan bazıları İslam’ı tanıdıktan sonra kısa süre içinde bu dine ısındılar ve daha önce Sudan'a girmiş olan Hıristiyanlığın etkisi zayıflamaya başladı. Mısır’a yerleşen Müslümanlar 7. yüzyılın ortalarından itibaren Sudan’ı ele geçirmek için birtakım askeri hareketler gerçekleştirdiler. Bu fetih hareketleri uzun süre devam etti. 1172'de Selahaddin Eyyubi'nin kardeşi Turan Şah, 1260'ta da Baybars bugünkü Sudan topraklarına birer sefer düzenlediler. Bu seferlerden sonra buralarda İslam daha da güçlenmeye başladı. 1517'de Osmanlı Devleti'nin Mısır’ı fethetmesi Sudan'da etkisini gösterdi. Ancak aynı dönemde Sudan'da varlığını sürdüren Func Devleti de güneye doğru kayarak varlığını sürdürdü. Mısır valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa 1821'de Func Devleti'nin üzerine ordu göndererek Sudan topraklarını ele geçirdi. Ancak Mehmed Ali Paşa, Sudan'da halkı hiç memnun etmeyen bir siyaset güttü. Mehmed Ali Paşa, Sudan’ı fetheden İsmail Paşa'yı görevden alarak yerine kendi oğlunu geçirdi. O da birtakım siyasi hesaplarla Fransız ve İngilizlerle işbirliği yaptı ve bazı eyaletlerin valiliklerine onların adamlarını getirdi. Bu durum Sudan’ın Müslüman halkını rahatsız etti. Muhammed Ahmed el-Mehdi adlı bir zat bazı kişileri etrafına toplayarak 1881'de bir hareket başlattı. Muhammed Ahmed el-Mehdi, etrafında topladığı kuvvete "ensar", hareketine de "ensar hareketi" adını veriyordu. Mehdi'nin hareketi kısa zamanda geniş bir alana yayıldı. Onun hareketini bastırmak için gönderilen ordular yenilgiye uğratıldılar. Ensar hareketi gösterdiği başarılarla hakimiyetine aldığı topraklar üzerinde ayrı bir yönetim kurdu. Mehdi, 22 Ocak 1885'te öldü ve yerine geçen oğlu Abdullah bin Muhammed, Omdurman'da Herbert Kitchner adlı İngiliz generalin komutasındaki Mısır kuvvetlerine yenildi. Daha sonra İngiliz güçler, Mısır’daki yönetimin yanlış uygulamalarını düzeltmeyi amaçladıklarını ileri sürerek 1899'da Sudan'a girdiler. İngilizler ilk iş olarak Muhammed Ahmet Mehdi'nin başlattığı hareketi tümüyle dağıttılar. 1920'lerin başlarındaki isyan hareketleri başta İngiliz yönetimini sarsar gibi olduysa da ilerleyen birkaç yılda bastırıldılar ve Sudan 1 Ocak 1956'da bağımsızlığını elde edinceye kadar İngiliz işgalinde kaldı.
Coğrafya
Afrika kıtasının kuzeydoğusunda yer alan Sudan, 1.886.068 km² yüzölçüme sahiptir. Ülke; güneyde Güney Sudan, güneybatıda Orta Afrika Cumhuriyeti, batıda Çad, kuzeybatıda Libya, kuzeyde Mısır, güneydoğuda Etiyopya, doğuda Eritre ile komşudur. Ayrıca doğusundaki Kızıldeniz ile 853 km sahil şeridi bulunmaktadır. Düz bir coğrafyaya sahip ülkenin güneyi, güneydoğusu ve batısı dağlarla çevrili iken kuzeyi ise çöllerle kaplı bulunmaktadır. Ülkenin yaklaşık % 24’ü çöllerden oluşmaktadır[3].
Beyaz Nil, Mavi Nil ve Atbarah gibi akarsular Sudan içerisinde birleşerek Nil nehrini oluşturmaktadır. Başkent Hartum'da Beyaz Nil ve Mavi Nil'in birleşiminde kurulmuştur.
Sudan'ın en önemli yer altı zenginliği petroldür. Diğer yeraltı kaynakları; doğalgaz, demir, bakır, krom, çinko, kurşun, nikel, tungsten, mika, gümüş ve altın olarak sıralanmaktadır.
Darfur Sorunu
Darfur başkent Hartum'un 1300 km batısında bir bölgedir. Yerel ve Arap kabilelerin hayvancılıkla geçindiği bölgede su kaynakları ve otlakların paylaşımı konusundaki uyuşmazlıklar, kuraklığın etkisi ile büyümüş, 2003 yılında, yerel bir isyanın ardından, bölgedeki kabileler "Toro Boro" ile Sudan hükümeti tarafından kurulan ve desteklenen milis kuvvetleri (janjavid) arasında çatışmalar başlamıştır. Bu çatışmalarda Darfur nüfusunun üçte biri -yaklaşık 2 milyon insan- zorla yerinden edilirken, yüz binlerce insan öldürüldü. Halen 1,5 milyon kişi yerleştirildikleri mülteci kamplarında yaşamaktadır.
Hükümetin, Darfur bölgesinde, geniş çaplı bir “etnik temizlik” başlattığı iddiaları üzerine, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, 18 Eylül 2004 tarihinde, 1564 no'lu kararıyla genel sekreterden Sudan'da bir araştırma komisyonu kurulmasını istemiştir. Kurulan komisyon, 25 Ocak 2005'te, BM Genel Sekreteri'ne bir rapor sunmuş ve sivil halkın korunması ve suçluların cezalandırılması için harekete geçilmesini tavsiye etmiştir. Raporun ardından, Güvenlik Konseyi, 31 Mart 2005 tarihli ve 1593 no'lu kararı ile olayı Uluslararası Ceza Mahkemesi'ne taşıma kararı almıştır.
6 Haziran 2005'te UCM savcısı Luis Moreno Ocampo, Darfur'da işlenen suçlar hakkında soruşturmayı resmi olarak açmış ve dosya Hakim Akua Kuenyehia (Gana) başkanlığındaki 1 no'lu Ön Yargılama Dairesine iletilmiştir.
2007'de Sudan hükümeti destekli Janjavid adı verilen paramiliter gruplarla, ( Toro Boro ) Sudan Özgürlük Hareketi (Haraka Tahrir Sudan) denen asiler arasındaki çatışmalara sahne olmaktadır. Militer gruplara destek olduğunu ve etnik temizliği kabul etmeyen Sudan hükümeti, Nisan 2007'de Amerikan ambargosu ve diğer baskılara da dayanamayarak, Birleşmiş Milletler'in (BM) Darfur'da barışı sağlamaya yönelik operasyonlarını, "silahlı havadan konuşlandırma dahil" kabul ettiklerini açıkladı[4].
4 Mart 2009 tarihinde Uluslararası Ceza Mahkemesi Sudan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir hakkında Darfur Bölgesinde soykırım, savaş suçu ve insanlığa karşı suç işlemekten dolayı tutuklama emri çıkartmıştır. Böylece görev başındaki bir lidere ilk kez soykırım, savaş suçu ve insanlığa karşı suç cezası onanmış oldu. Ömer el-Beşir, Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin kuruluşundan (2002 yılından) bu yana hakkında tutuklama emri çıkartılan en üst düzey yetkilidir[5].
Yönetim
.jpg)
Sudan, 2011 yılı itibarıyla 15 eyalete (wilayat, çoğul: wilayah) ayrılmıştır. Bu eyaletler de kendi içinde ilçelere ayrılır.
Önemli şehirleri
- Hartum (başkent)
- Omdurman (en büyük şehir)
- Port Sudan
- Vad Medeni
- El Obeid
- El Gadarif
- Nyala
- Atbara
- Kassala
- Wau
- Kosti
Ulaşım
Deniz
Sudan'ın doğuda Kızıldeniz'e kıyısı olması sebebiyle hem Akdeniz hem de Hint Okyanusu'na bağlantısı vardır. Ülkenin deniz kıyısındaki en önemli şehri ve limanı Kızıldeniz kıyısındaki Port Sudan şehridir. Port Sudan, balıkçılık ve turizmin yanı sıra deniz ticaretinin ve ulaşımının da hareketli olduğu bir merkezdir.
Hava
Başkent Hartum, Sudan'ın en büyük havaalanına ev sahipliği yapmaktadır. Bu havaalanı, Sudan'ın en büyük havayolu şirketi olan Sudan Havayolları'nın ana terminalidir. Şehrin güneydoğu sınırına yakın inşa edilmiş olan terminal, şehrin hızlı gelişimi ile şehrin kalbi konumuna gelmiştir. Omdurman'da yeni yapılmakta olan uluslararası havaalanı Sudan'ın en büyük havaalanı olma özelliğini alacaktır. Bu havalimanları dışında Güney Sudan'daki Juba Havalimanı ve Port Sudan Havalimanı da büyüklük sırası ile ardı sıra yer alır.
Köprüler
Mavi Nil'i geçen aşağıdaki köprüler Hartum'u Kuzey Hartum'a bağlarlar:
Demiryolu
Ayrıca: Sudan'daki demiryolu istasyonları
Sudan'da, başkent Hartum'u Mısır'a Port Sudan'a ve El Obeid'e bağlayan demiryolları bulunmaktadır. Batı da Nyala ve güneyde Wau şehirlerine kadar uzanan toplam 3500 ila 4000 km. uzunluğunda demiryolu şebekesi mevcuttur.
Ayrıca bakınız
Bibliyografya
- The Economist Pocket World in Figures 2011 Edition (İngilizce). Profile Books. 2010. ISBN 978-1-84668-372-5.
Kaynakça
- ^ "Discontent over Sudan census". News24. 21 Mayıs 2009. Erişim tarihi: 8 Haziran 2011.
- ^ http://www.ancientsudan.org/history_14_pre_kerma.htm
- ^ [http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:SaJQQqEUz24J:www.een.kso.org.tr/up/dene/Sudan_ulke_raporu_2011.pdf+&cd=3&hl=tr&ct=clnk&gl=tr Sudan Ülke Raporu_2011, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi]
- ^ Haber 10 ilgili haber
- ^ "El-Beşir'e tutuklama kararı". timeturk.com sitesi. 2009.03.04. 13 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2011. Tarih değerini gözden geçirin:
|tarih=(yardım)
Dış bağlantılar
- Sudan Yönetimi resmi site
- Sudan Cumhurbaşkanı
Hint Okyanusu'na kıyısı olan ülkeler ve bölgeler | ||
|---|---|---|
| Afrika |
|  |
| Asya |
| |
| Diğer | ||
| Üye Ülkeler |  | |
|---|---|---|
| Gözlemci Ülkeler | ||
| Aday Ülkeler | ||
| Diplomasi | ||