Solaklara karşı önyargı

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Solaklara karşı önyargı, solaklara karşı duyulan olumsuz tavır veya tasarımlardır. Bu önyargının büyük bir kısmı nesnelerin sağ elini kullanan insanlara göre (sağak) üretilmiş olmasıdır. El yazısı da solakların önüne çıkan zorluklardan biridir. Dünya nüfusunun yaklaşık %90'ı sağ elini kullanmaktadır.[1] Bu nedenle çoğu gereç solakları göz ardı ederek tasarlanmıştır. Bunların arasında okul sıraları, makaslar ve kullanımı ölüme kadar giden aletler de vardır.[2]

Bu tür gereçleri kullanamamanın yanında solaklar, dünya nüfusunun çoğunun sağ elini kullanmasından oluşan önyargının doğal sonucu olarak ayrımcılığa maruz kalmıştır. Kimi toplumlarda sol elini kullanan çocuklar şanssız ve uğursuz addedilir. Birçok dilde "sol" yönünü ifade eden sözcüklerin eş anlamlıları (Türkçede: solmak gibi) olumsuz sözcüklerdir. Pek çok toplumda solak çocuklar yemek yeme başta olmak üzere, yazı yazmak gibi işlerinde sağ ellerini kullanmaya zorlanmıştır.[3]

Olumlu görülen solaklık[değiştir | kaynağı değiştir]

Üçüncü Sapa Inca olan Lloque Yupanqui'nin adı "Kutsanmış solak" anlamındadır

İnkalarda solaklık olumlu bir değer olarak görülmüştür. Onlar solakların büyü veya iyileştirme gibi yeteneklere sahip olduklarını düşünmüşlerdir.

Üçüncü Sapa Inca olan Lloque Yupanqui'nin adı "Kutsanmış solak" anlamındadır.

Budizmde sol el bilgeliği simgeler.[4]

Erken Roma döneminde, Augur doğuya doğru ilerlerken, sol taraf olumlu çağrışımşar içerirdi.[5] Sola kötü anlamlar, Latinceye Antik Yunancadan geçmiştir. Daha sonra da Latince vasıtasıyla Fransızca, İtalyanca ve İspanyolca gibi tüm Latin dillerine aktarılmıştır.

Rusça solak anlamına gelen "levşa", Nikolay Leskov'un 1881'de yazdığı bir öyküden sonra yetenekli kişiler için kullanılagelmiştir.

Olumsuz görülen solaklık[değiştir | kaynağı değiştir]

Sol elin kullanımını hoş karşılamayan kültürler çeşitlidir. Kimi yörelerde, yemek için sağ el kullanılırken sol elin temizlik için kullanılması salık verilmiştir. Hadis kaynaklı olan İslam temizlik kurallarına göre de sol el yalnızca idrar ve dışkılamadan sonra kullanılacaktır. Bu tür uygulamalar da sol elin "pis el" olarak görülmesine neden olmuştur.[6] Müslümanların yanı sıra Nepal ve Hindistan'da da böyle bir ayrım söz konusudur.[7]

Hıristiyanlığın dahil olduğu birçok dinde Tanrı'nın sağ eli, onun gözde elidir. Örneğin İsa, Tanrı'nın sağ tarafında oturur. Tanrı'nın sol eli ise Cebrâil'dir ve Tanrı'nın sol tarafında oturur. Tanrı'nın gözünden düşenler Matta 25: 32-33'te aktarıldığı üzere sola gönderilir. Ayette doğru yoldakiler koyun, düşmüşler ise keçi olarak simgelenmiştir: "Ulusların hepsi O’nun önünde toplanacak, O da koyunları keçilerden ayıran bir çoban gibi, insanları birbirinden ayıracak. Koyunları sağına, keçileri soluna alacak."

19. yüzyılda Avrupa'da eşcinseller "solak" olarak anılırdı.[8] Protestanların çoğunlukta olduğu Birleşik Krallık'ta, Katoliklere "sol ayaklı" denirdi. Aynısı Katoliklerin çoğunluk olduğu İrlanda'da Protestanlar için geçerliydi.[9]

Sol elin kullanıldığı çeşitli zararsız eylemler kaba, hatta kötü şansın işareti haline gelebilir. İskoçya'nın bazı bölgelerinde solak bir insanla karşılan kişinin gününün uğursuz olacağına inanlılyor.[10] Gana'da sol elle işaret etmek, nesneleri vermek veya almak tabu olarak kabul ediliyor. Bu eylemleri yanlışlıkla da olsa sol eliyle icra eden kişi, sağ eliyle yapmaya zorlanır.[11]

Sağ elini kullanmaya zorlama[değiştir | kaynağı değiştir]

Kültürel ve toplumsal baskılardan dolayı solak çocuklar, birçok eylemi gerçekleştirmek için sağ elini kullanmaya zorlanmaktadır. Bu da çocuklara disleksi,[12] kekemelik,[13][14][15] ve disfaziye neden olabilir.[16] Sol elden sağ ele geçiş, sağ elden sol ele geçişe nazaran daha başarılıdır ancak ikisinde de yapılması için gerekli bir başarı kıstası yoktur. Başarılı olanlar hayatlarına iki elini de kullanarak devam ederler.[17]

Çoğu Asya ülkesinde sol el uğursuzlukla ilişkilendirildiği için çocuklar sağ elini kullanmaya zorlanır. Hindistan, Pakistan, Bangladeş ve Endonezya'da sol elle yemek yemek "kaba" ve "temizlikten yoksun" görülür. 2007'de Çin'de yapılan bir araştırmada çocukların %59.3'ünün solakken sağ elini kullanmaya zorlandığı ortaya çıkmıştır. Araştırma ayrıca, eğitim düzeyi düşük olan ailelerin bu tür zorlamalara daha yatkın olduğunu göstermiştir. Ancak eğitim düzeyi yüksek olan ailelerde dahi bu oran %45.7 olarak saptanmıştır.[18] Japonya'da sol ellini yazma ve yeme amacıyla kullanan lise öğrencilerinin oranı %0.7 ila %1.7 arasındadır. Yeme çubuklarını ve kaşık çatal gibi yeme gereçlerini daha rahat haydamak için sağ elini kullanan gençlerin sayısı da yüksektir.[19] Bunun yanında, kadınlarda sağ elini kullanmaya zorlanma oranı erkeklere kıyasla daha yüksektir (%95.1'e %81).[3]

Malavi'de "sol elini kullananların sağ elini kullananlara göre daha az yetenek sahibi ve daha güçsüz olduğu" inancına dayanarak çocuklar sağ elini kullanmaya zorlanıyor. Öğrenciler, öğretmenler ve ebeveynler arasından %75'i solakların günlük işlerini tamamlamada yetersiz olacağını düşünüyor. %87.6'sı ise solakların sağ elini kullanması gerektiği konusunda hemfikir. Ebeveynler ve yakın akrabalar çocuklara yapılan baskıdan birinci derecede sorumludur.

Sovyetler Birliği'nde tüm solak öğrenciler sağ eliyle yazmaya zorlanmıştır.[20][21][22]

Britanya Kralı VI. George, aslında solaktı ancak bütün işlerinde sağ elini kullanmaya zorlanmıştır. Kral olması beklenmediğinden bu zorlanması için bir etken değildi.[23]

Gereçler[değiştir | kaynağı değiştir]

Solaklara göre (solda) ve sağaklara göre olan makaslar

Çoğu insan sağak olduğu için günlük kullanılan çoğu gereç sağ ele uygun bir biçimde tasarlanmıştır. Solakların kendilerine uygun ürünler için özel olarak sipariş vermeleri gerekebilir. Neyse ki, böyle ürünleri satan bir site bulunuyor.[24]

Ev gereçleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Sağ elini kullananlara göre üretilmiş gereçler solaklar için rahatsızlık verici ve tehlikeli olabilir.

Makaslar[değiştir | kaynağı değiştir]

Örneğin makaslar, sağ elin başparmağı ile iki parmağının bıçakları aynı anda açıp kapamasına uygun biçimde yapılmıştır. Ancak sol elde parmakların yeri sağ elin tersi olduğu için solakların bu tür makasları kullanmaları zorlaşır.[25] Solaklar bunu makası boşluklardan değil biraz üstünden tutarak telafi etmeye çalışır. Bu da baş parmağın ekleminde zedelenme ve yaralanmaya neden olur.[26]

Tüm bunların yanında, sol eline makas alan birinin bıçakları görüş açısı da net değildir.[27]

Çoğu makas "çok yönlü" veya "sağ ve sol elle kullanıma uygun" olarak sunulmaktadır. Tipik olarak bunlar, sol elde daha az rahatsızlıkla kullanılmasına izin vermek için değiştirilmiş saplara sahip makaslardır, ancak bıçaklar hala sağ elle kullanım için düzenlendiği için sol elde hala iyi performans göstermezler.[27]

Bilgisayar parçaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Sağ el için tasarlanan bir iztopunun kullanımı solaklar için zordur

Bilgisayar parçaları da sağ ele uygun tasarlandığı için solakalara zorluk çıkarabilir. Kimi bilgisayarlarda fare, klavyenin sağına yerleştirilir ve yeniden konumlanamaz. Farenin düğmeleri de sağ ele uygun olarak ayarlanmıştır. Bu ayar daha sonra tersine çevrilebilir. Kimi yerlerde bunu yapmak için özel bir programı indirmek gerekir.[28] Bunun yanında, iztopu ve dokunmatik yüzeyler de genellikle sağaklara uygun olarak tasarlanır. Düğmelerin işlevlerini değiştirme şansı olsa da, solaklar için kullanımda zorluk yaratabilir. Solaklara uygun bilgisayar parçaları vardır ancak pazarda çok dar bir alanı oluşturur.[29]

Bıçaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Mutfak bıçakları: 1. Simetrik, 2. Sağ el için, 3. Sol el için

Avrupa'da bıçaklar çoğunlukla simetrikken Japonya'da 70-30 veya 90-10 oranlarında değişen asimetrik bıçaklar kullanılır. Sol ele uygun yapılmış bıçaklar nadirdir ve özel olarak yaptırılması gerekir.[30]

Müzik aletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Solakların müzik dünyasında da yaşadığı sıkıntılar vardır. Bu yüzden solaklar için gitar ve keman başta olmak üzere telli çalgılar üretilmektedir. Tropmetin valflari sağ tarafta olsa da bunun solakların trompet çalmasını zorlaştıracak bir durum olmadığı düşünülmektedir. Örneğin, korno sol elle çalınmaya daha uygun olmasına rağmen virtüözleri genellikle sağaktır. Solak davulcular geleneksel baterilerin ters çevrilmiş halini kullanırlar.

Günlük yaşam[değiştir | kaynağı değiştir]

Okul[değiştir | kaynağı değiştir]

Devlet okullarındaki öğrencilerin çoğu sağ elini kullandığı için kalemtıraşlar, makaslar ve sıralar gibi okuldaki gereçleri sağ ele uygun biçimde tasarlanmıştır. Bundan dolayı solak öğrenciler akademik performansın düşmesinden fiziksel rahatsızlığa kadar türlü sorunlar yaşayabilir.

Birçok derslik ve amfide sıralar sandalyeyle birleşik vaziyettedir. Bu tür tasarımlarda genel olarak sağ tarafta yazmaya uydun bölüm bulunurken sol taraf serbesttir. Solakların bu sıralarda yazı yazmak için vücudunu çevirmesi gerekmekte, bu da kimi zaman sırt, boyun ve omuz sorunlarına neden olabilmektedir.[31][32] Solak öğrencilerin bu çarpık oturuşları kopya çektikleri düşüncesini oluşturabilir.[33] Bununla birlikte, bazı durumlarda, büyük konferans salonları her bölümün en sol sütununda solak masaları kullanır, böylece sol elini kullanan kişiler yanındakine çarpmadan rahatça yazabilir.

Çoktan seçmeli sınavlarda da solakların zorlandığı görülür. Yanıtları ayrı bir kitapçığa işaretlemesi gerekiyorsa, sınav kağıdı veya optik form ile kitapçığı aynı hizada tutmak rahatsızlık verici olabilir. Rahat bir duruşa geçmesi zaman alabilir. Bu da sınava ayırdığı süreden götürebilir. Sonuçta, sorulara hızlıca yanıt bulmaya çalışır ve panikleyebilir.[31][32]

Vietnam'da okullar resmi olarak öğrencilerden sağ elleriyle yazmalarını ister ve öğretmenler birinci sınıftan itibaren sol el ile yazılmış olan sınavları geçersiz sayar. Altıncı sınıftaki Yurttaşlık Eğitimi ders kitabı, öğrencilere sol ellerini kullanmalarını engelledikleri için eski öğretmenlerine teşekkür etmeleri gerektiğini belirtiyor.

İş[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık'ta yapılan araştırmada sağ elini kullanan erkeklerin solaklara kıyasla %5 daha fazla kazandığı saptandı. Kadınlarda ise tam tersine solak kadınlar sağ elini kullananlardan %7.5 daha fazla kazanmaktadır.[34][35]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Hardyck C, Petrinovich LF (1977). "Left-handedness". Psychol Bull. 84 (3): 385-404. doi:10.1037/0033-2909.84.3.385. PMID 859955. 
  2. ^ "Finding Power Tools for Left Handed People". Great Home Improvements. July 11, 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: January 14, 2011. 
  3. ^ a b Sato, Susumu; Demura, Shinichi; Sugano, Noriaki; Mikami, Hajime; Ohuchi, Tetsuhiko (2008). "Characteristics of Handedness in Japanese Adults: Influence of Left-handed Relatives and Forced Conversion". International Journal of Sport and Health Science. 6: 113-9. doi:10.5432/ijshs.IJSHS20070298 Özgürce erişilebilir. 
  4. ^ Beer, Robert (2004). The Encyclopedia of Tibetan Symbols and Motifs. s. 150. ISBN 978-1-93247-610-1. 
  5. ^ "Sinistro" (İtalyanca). 6 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ Coren, Stanley (1990). Left-handedness: behavioral implications and anomalies. Amsterdam: Elsevier Science Publishers B.V. ISBN 978-0-444-88438-1. 
  7. ^ Muhammad Saed Abdul-Rahman (2007). Islam: Questions and Answers – Manners (Part 1). Londra: MSA Publication Ltd. ISBN 978-1-86179-336-2. OCLC 58477120. 12 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  8. ^ Evans, Dave (2007). The History of British Magick after Crowley. Hidden Publishing. 
  9. ^ Dolan, T. P. (2004). "left-footer". A Dictionary of Hiberno-English: The Irish Use of English. Gill & Macmillan Ltd. s. 139. ISBN 9780717135356. Erişim tarihi: 7 Aralık 2016. ; "Notes and Queries: Where does the phrase 'left footer' come from?". The Guardian. 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2016. ; Mencken, Henry Louis (1962). The American language. A. A.Knopf. s. 745. ; Partridge, Eric (2 Mayıs 2006). "left-footer". A Dictionary of Slang and Unconventional English. Nature. 142. Routledge. s. 674. Bibcode:1938Natur.142.1095F. doi:10.1038/1421095a0. ISBN 9781134963652. Erişim tarihi: 7 Aralık 2016. 
  10. ^ Wilson, Sir Daniel (1891). The right hand: left-handedness. Londra: MacMillan and Co. ISBN 978-0-665-25982-1. 
  11. ^ Kita, S.; Essegbey, J. (2001). "Pointing left in Ghana: How a taboo on the use of the left hand influences gestural practice". Gesture. 1 (1): 73-95. doi:10.1075/gest.1.1.06kit. 
  12. ^ Orton, S.T (1937). Reading, writing, and speech problems in children. Nature. 141. Londra: Chapman and Hall. s. 997. Bibcode:1938Natur.141S.997.. doi:10.1038/141997c0. ISBN 978-0-89079-179-0. PMC 5105521 $2. 
  13. ^ Lewis, Ruth (Mayıs 1949). "The psychological approach to the preschool stutterer". Can Med Assoc J. 60 (5): 497-500. PMC 1591462 $2. PMID 18125462. 
  14. ^ Bryngelson, Bryng; Clark, Thomas B. (1933). "LEFT-HANDEDNESS AND STUTTERING" (PDF). The Journal of Heredity. 24 (10): 387-390. 19 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2011. 
  15. ^ Johnson, W.; L. Duke (1935). "Changes in handedness associated with onset or disappearance of stuttering; sixteen cases". Journal of Experimental Education. 4: 112-132. doi:10.1080/00220973.1935.11010003. 
  16. ^ Ballard, PB (1912). "Sinistrality and speech". Journal of Experimental Pediatrics. 1: 298-310. 
  17. ^ Porac, C; Buller, T (1990). "Overt attempts to change hand preference: a study of group and individual characteristics". Canadian Journal of Psychology. 44 (4): 512-21. doi:10.1037/h0084268. PMID 2292088. 
  18. ^ Meng, LF (2007). "The rate of handedness conversion and related factors in left-handed children". Laterality. 12 (2): 131-8. doi:10.1080/13576500601005727. PMID 17365629. 
  19. ^ Shimizu A, Endo M (1983). "Handedness and familial sinistrality in a Japanese student population". Cortex. 19 (2): 265-272. doi:10.1016/s0010-9452(83)80020-3. PMID 6884043. 
  20. ^ А. П. Чуприков, В. Д. Мишиев. // Латеральность населения СССР в конце 70-х и начале 80-х годов. К истории латеральной нейропсихологии и нейропсихиатрии. Хрестоматия. Донецк, 2010, 192 с.
  21. ^ А. П. Чуприков, Е. А. Волков. // Мир леворуких. Киев. 2008.
  22. ^ "Search Programmes". EERA (İngilizce). 13 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2019. 
  23. ^ Kushner, Howard I. (2011). "Retraining the King's left hand". The Lancet. 377 (9782): 1998-1999. doi:10.1016/s0140-6736(11)60854-4. PMID 21671515. 4 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  24. ^ "Anything Left Handed". 7 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  25. ^ "Lefthanded scissors explained". dailymotion.com (video). 11 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  26. ^ "How Scissors are Left-Handed". Anything Left-Handed. Anything Left-Handed Ltd. 30 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2013. 
  27. ^ a b "Left-Handed Products". Lefthandersday.com. October 31, 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: October 30, 2013. 
  28. ^ "Make Your Mouse Pointers Left-hand Friendly". How-To Geek. 30 Nisan 2010. 3 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2011. 
  29. ^ "Best Left Handed Mouse Rankings". Ergonomically Speaking. 27 Nisan 2020. 7 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  30. ^ "How to Succeed at Knife-Sharpening Without Losing a Thumb". New York Times. 23 Eylül 2006. 28 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2006. 
  31. ^ a b Flower, Mei (28 Temmuz 2005). "Left Over, Left Out, Left Behind: The Daily Discrimination against Left-Handed Students". blog critics. 2 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2011. 
  32. ^ a b "Common school problems". gauche! Left-Handers in Society. 20 Nisan 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2011. 
  33. ^ "School desk plague". gauche! Left-Handers in Society. 12 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2011. 
  34. ^ Waldfogel, Joel (16 Ağustos 2006). "Sinister and Rich: The evidence that lefties earn more". Slate. 12 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2010. 
  35. ^ Denny, Kevin; O'Sullivan, Vincent (2 Temmuz 2004). "The Economic Consequences of being Left-handed: Some Sinister Results" (PDF). University College Dublin. 15 Haziran 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2010. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Solaklara_karşı_önyargı&oldid=32331788" sayfasından alınmıştır