Sarı Köşk (Üsküdar)

Bağlantı ekle
Koordinatlar: 41°02′29″K 29°02′28″D / 41.04139°K 29.04111°D / 41.04139; 29.04111
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sarı Köşk
Yapının güney cephesinden bir görünüm (1870'ler)
Harita
Genel bilgiler
TürKöşk
Mimari tarzNeoklasik · Neobarok
KonumÜsküdar, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar41°02′29″K 29°02′28″D / 41.04139°K 29.04111°D / 41.04139; 29.04111
Mevcut kullananTürkiye cumhurbaşkanı
Başlama1863
Tamamlanma1864
Yenileme1984-1986 · 2013
SahipMillî Saraylar Başkanlığı
Teknik ayrıntılar
Yapı sistemiKâgir
MalzemeKesme taş
Kat sayısı3

Sarı Köşk, İstanbul'un Üsküdar ilçesindeki Beylerbeyi Sarayı kompleksinde yer alan bir köşktür. Günümüzde, Türkiye cumhurbaşkanı tarafından çalışma ofisi olarak kullanılır.

Adını, günümüzdeki sarayın bulunduğu alanda daha önceleri yer alan ahşap saray kompleksindeki aynı adlı köşkten alır. Bu köşkün kısmen ya da tamamen yıkılmasının ardından, günümüzdeki sarayla birlikte 1863-1864 yılları arasında inşa edildi. Cumhuriyetin ilanının ardından çıkan kanunla, 1924'te millîleştirildi ve yönetimi Türkiye Büyük Millet Meclisine bırakıldı. Ertesi yıl, sarayın bir parçası olarak Millî Saraylar Müdürlüğüne bağlandı. 1964 yılında sarayla birlikte ziyarete açılsa da 1971 yılında kapatıldı. 1981'de sarayın ana binası ziyarete açılırken Sarı Köşk ziyarete açık değildi. 1985'te saray bir müze hâline getirilirken restorasyonu ertesi yıl tamamlanan Sarı Köşk'ün de birinci katı müze, ikinci katı ise kültür merkezi, satış bölümü ve bahçeye eklenen kafenin mutfağı olarak düzenlenmişti. 2013'te Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın çalışma ofisi olarak kullanılmaya başlanan köşk, cumhurbaşkanı olmasının ardından da Erdoğan tarafından kullanılmaya devam etmektedir.

Saray kompleksinin kuzeydoğu köşesinde konumlanan köşk, sarayın ardından kompleksteki en büyük yapıdır. Kabaca doğu-batı doğrultusunda uzanan dikdörtgen planlı kısmın, ortasından dik bir şekilde keserken güney ve kuzeyden çıkma yapan dikdörtgen planlı kısımdan ötürü haç şeklinde bir plana sahiptir. Bodrum katın üzerindeki iki kattan oluşan ve kesme taşla inşa edilen kâgir bir yapıdır. Neoklasik ve Neobarok üsluplarını barındıran eklektik bir yaklaşım görülen cephelerde simetrik dizilimler olsa da, cephelerde mimari görünüş farklılıklar vardır. Her iki kat da, ortadaki giriş mekânı ve bu mekânın kuzeyindeki salon ile doğu ve batıdaki birer odadan oluşan aynı yerleşim planına sahiptir. Arazinin eğiminden dolayı yalnızca batı ve orta kısımların altında bulunan bodrum da benzer yerleşim planını taşır. Bodrum dışındaki mekânların tavanlarındaki çıtalarla oluşturulan geometrik çerçevelerin içinde, Moresk ve Barok üsluplarındaki kalemişi ve tasvirler bulunur.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sarı Köşk adı, Beylerbeyi Sarayı'nın konumlandığı alanda daha önceleri yer alan saray kompleksindeki aynı adlı bir yapıdan gelir. Eski Sarı Köşk, dış cephesinin sarı renkli olmasından ötürü bu şekilde adlandırılıyordu.[1] Eski sarayla birlikte bu yapının kısmen ya da tamamen yıkılmasının ardından günümüzdeki köşk, yeni sarayla birlikte 1863-1864 yılları arasında inşa edildi.[1] Sanat tarihçisi Hakan Gülsün'e göre köşk, sarayın haremiyle aynı doğrultuda yer aldığından "sultanın özel yaşamına yönelik bir amaçla yapılmış olabileceğini düşündürür".[2] Saray binasındaki gibi Sarı Köşk'ün de tavanlarında yer alan gemi tasvirleri, Abdülaziz'in talimatı sonrasında Mason Bey tarafından 1868 yılında gerçekleştirildi.[3]

Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Beylerbeyi Sarayı, Osmanlı padişahlarının mülkiyeti olmaktan çıktı. Hilâfetin kaldırılmasını öngören 3 Mart 1924 tarihli kanunun 9. maddesi uyarınca padişaha ait mülkler millîleştirildi ve bu yerlerin yönetimi Türkiye Büyük Millet Meclisine bırakıldı.[4] Bakanlar Kurulunun 8 Ocak 1925 tarih ve 1371 numaralı kararnamesiyle Beylerbeyi Sarayı ile Dolmabahçe Sarayı'nın mülkiyeti, "Millî Saraylar" adıyla korunmak üzere, aynı yıl kurulan Millî Saraylar Müdürlüğü yönetimine devredildi.[5]

İlerleyen dönemde kurumun yönetiminin geçtiği Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanının 10 Temmuz 1964 tarihli kararıyla ziyarete açılan saray,[6] Meclis İdare Amirliğinin 14 Ocak 1971 tarih ve 36 sayılı yazısıyla "sabotaj ihtimaline dayanılarak" ziyarete kapatıldı.[5][7] 28 Mart 1981 tarih ve 1113 tarihli kararla saray tekrar ziyarete açılsa da bu dönemlerde Sarı Köşk, ziyaret edilebilen mekânlardan değildi.[7] Başkanlık Divanının 3 Mayıs 1985 tarih ve 55 sayılı kararıyla müze statüsü alan saray, 5 Temmuz 1985'te yeni statüsüyle ziyarete açıldı.[8] Sarı Köşk; birinci katının müze, ikinci katının ise kültür merkezi, satış bölümü ve bahçeye eklenen kafenin mutfağı olarak düzenlendiği restorasyonunun tamamlanmasının ardından 25 Ekim 1986 itibarıyla kullanılmaya başlandı.[9]

2013 yılında köşkte gerçekleştirilen restorasyon kapsamında elektrik tesisatı yenilenmesi, bahçe ve cephe yüzeysel aydınlatması, yangın uyarı sistemi eklenmesi, klima projesi, kirli ve temiz su tesisatları, istinat duvar onarımları ve çevre düzenlemesi yapıldı.[10] Bu çalışmaların ardından köşk, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın çalışma ofisi olarak kullanılmaya başlandı ve cumhurbaşkanı olmasının ardından da Erdoğan tarafından kullanılmaya devam etti.[11][12][13][14] 2016'da köşke doğalgaz tesisatı döşendi.[15]

Mimarisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış[değiştir | kaynağı değiştir]

Sarayın kuzeydoğu köşesinde, Set Bahçeleri'nin dördüncüsünde konumlanan köşk,[16] sarayın ardından kompleksteki ikinci en büyük yapıdır. Kabaca doğu-batı doğrultusunda uzanan dikdörtgen kütlenin, ortasından dik bir şekilde kesen dikdörtgen kütlenin güney ve kuzeyden çıkma yapmasıyla haç şeklindeki bir plana kavuşur. Köşkün girişinin yer aldığı güney cephesi sarayın bahçesine, kuzey cephesi İstanbul Boğazı ile Çamlıca'ya bakarken yan cephelerine, saray bahçesini çevreleyen duvarlar biner.[1]

Köşk, bodrumunun üzerindeki iki kattan oluşan, kesme taşla inşa edilmiş kâgir bir yapıdır. Dış cephede katlar, içe doğru kademe yaparak bodrumdan ayrılır. Kurşun kaplamalı ahşap çatıyı gizleyen parapet, tüm cepheyi dolanır. Simetrik dizilimlerin görüldüğü cephelerde, Neoklasik ve Neobarok üsluplarını barındıran eklektik bir yaklaşım vardır. Sanat tarihçisi Mesut Dündar, orta kısımdaki çıkmaların dış cepheye "mimari bir hareketlilik kazandırdığı"nı ve bu düşey hareketliliğin, "yatay bir etki oluşturan kat arası silmeler ve saçaklıkla dengelendiği"ni söylerken kendisine göre "yarattığı keskin hatlarla yapıya bir hayli sert çizgiler katan derin çerçeveler klasik disiplinin gücünü arttırır".[1]

Ortadaki çıkma yapan kısmın güney cephesindeki katların her birinde, katları sınırlayan silmeler ile bunlara dik bir şekilde iki kat boyunca kesintisiz yükselen silmelerin sınırlandırdığı birer çerçeve yer alır. Bu çerçeve ile, kapı ve pencere gruplarını kuşatan, profilli silmelerin oluşturduğu ikinci çerçeve arasında, düzenli aralıklarla, süsleme amaçlı konsollar yer alır. Konsolların aralarına ise piramit şeklindeki kabartmalar işlenmiştir. Cephenin ortasındaki giriş kapısının önünde dört basamaklı ve çift kollu Barok merdiven konumlanırken, cephenin batı kenarından bahçeye doğru uzanan duvarla giriş kısmı düzlenmiştir. Yarım daire kemerli ahşap kapının sövelerinin altında ve üstünde süsleme amaçlı konsollar bulunur. Kapının her iki yanındaki boyuna dikdörtgen biçimli ve basık kemerli birer pencere, bunların yanlarında ise aynı biçimli ancak daha dar, birer sağır niş yer alır. Kapı kemerinin tepe noktası ile cephedeki pencere ve nişlerin yukarısında birer dairesel kabara vardır. Pencere ile nişlerin aşağısında, konsol taşlarının yanı sıra piramit şeklindeki kabartmalar bulunur. Cephenin ikinci katında da kapının yerine, yanındakilerden daha büyük boyutta ve yarım daire kemerli bir pencere yer alması dışında aynı düzen gözükür.[1][16]

Çıkma yapan kısmın kuzey cephesi; güneydekinin aksine pencerelerinin tamamının aynı boyutta ve yarım daire kemerli olması, alt kattaki kapının yerini bir pencerenin alması ve niş barındırmaması dışında aynı düzeni taşır. Kuzey cephesinin birinci kat pencerelerinin tamamı ızgara şeklindeki demir şebekelere sahiptir. Çıkma yapan kısmın her iki yanındaki kısımların hem kuzey hem de güney cephelerinde de çıkma yapan kısmın kuzey cephesindekine benzer düzen gözükürken farklı olarak, aynı boyutlu pencerelerinden birinci kattakiler yarım daire, ikinci kattakiler ise basık kemerlidir. Yapının orta kısmın yaptığı çıkmanın oluşturduğu batı ve doğuya bakan dört yüzeyde de, bu cephelere benzer çerçeve ve pencere düzeni görülürken tek fark, pencerelerin üstündeki kabaraların yerini, profillerle çevrili, ızgara biçimli ve çokgen kesitli oymalar bulunan yatay dikdörtgen panolar yer alır.[1][17]

Birbirleriyle aynı düzene sahip binanın batı ve doğu cephelerindeki pencerelerin her biri ayrı birer çerçevede yer alır. Bu cephelerin bir miktar dışarı taşan orta kısımlarındaki pencereler yarım daire kemerli olup çıkma yapan kitlenin güney cephesindekine benzer düzendeki çift çerçeve ve konsollarla çevrelenir. Batı ve doğu cephelerinin yan kısımlarında ise, çerçeveler arasındaki süs konsollarının yerine prizma şeklindeki kabartmaların işlenmiş olması dışında, çıkma yapan kitlenin yan yüzeylerindeki düzenin aynısı görülür.[1]

Köşkün güney cephesinin doğu kısmındaki bodruma giriş kapısı ile batısındaki basık kemerli iki pencere, boyuna dikdörtgen biçimlidir. Binanın çıkma yapan kitlesinin kuzey cephesine kadar olan pencerelerin her birinin hizasında birer adet olmak üzere bodrumun toplam 12 penceresi bulunur. Simetrik konumlanan pencerelerden batı cephesindekiler, aynı karakter gösterdikleri güneydekilerden daha büyük boyutluyken kuzey cephesindekiler ise daireseldir. Tamamı yüzeysel silmelerle çevrelenen pencereler, Barok üsluptaki işlemeler barındıran demir şebekelere sahiptir.[1] Dikdörtgen bodrum pencerelerinin şebekeleri, orta kısmındaki dairesel bir çiçek ile etrafındaki kıvrım dal motiflerinin; yuvarlar pencereler ise yalnızca çiçek motifinin yer aldığı kompozisyonlardan oluşur.[18]

İç[değiştir | kaynağı değiştir]

Her iki katın da ortadaki kısımları birer giriş mekânı ile salon, sağ ve sol kısımları ise birer oda olarak düzenlenmiştir. Türk konut mimarisinde "orta sofalı plan" olarak adlandırılan bu yerleşim planının haç şeklinde olmasını Dündar, "geleneksel kompozisyonun Batılı anlayışla özgün bir yorumu" olarak değerlendirir. Yapının döşeme ve kapılarının yanı sıra ile bodrumunkiler dışındaki toplam 56 penceresi ahşaptan olup kemer ve bazı iç duvarlarda tuğla kullanılmıştır.[1]

Birinci kat giriş mekânı[değiştir | kaynağı değiştir]

Birinci kat planı

Binanın çift kanatlı ve dört panolu giriş kapısı, herhangi bir süsleme barındırmaz. Giriş mekânının, zemini sekizgen şeklindeki mermerlerle döşeli olan kapı önündeki kısmının her iki yanında, birer basamak yüksekliğinde seki vardır.[19] Giriş mekânı, perde duvar çekilerek her iki yanında oluşturulan servis bölümleriyle birlikte kare planlı hâle gelir. Bu duvarların güney kenarlarında, sekilerin üzerinde karşılıklı konumlanan kapılardan doğudaki servis bölümüne açılırken batıdaki ise işlevsiz ve yalnızca simetri amaçlıdır. Tuvalet olarak düzenlenen batıdaki servis mekânına, kuzeyindeki salonda bulunan kapıdan giriş yapılır. Yapının beden duvarlarının üçte ikisi yüksekliğindeki perde duvar ve bir kapı ile mekânın kalanından ayrılan güneydeki tuvalet hücresinin batıya açılan bir penceresi vardır. Burada mermerden bir alaturka tuvalet konumlanır. Tuvaletin doğu duvarının ortasında oluşturulan nişte mermer bir lavabo yer alır. Kuzeyindeki bodrum kata inen 11 basamaklı taş merdivenin sahanlığı olarak işlev gören doğudaki servis bölümünün batı duvarının güneyinde bir pencere bulunur. Mekânın merdiven dışında kalan zemini, sekizgen biçimli mermerle döşelidir.[1][20]

Giriş mekânının iki kat boyunca yükselen kare planlı tavanı, merdivenin bağlandığı asma kat hizasındaki, batı-doğu doğrultusunda uzanan ahşap bir kirişle ikiye ayrılır. Kirişin her iki ucundaki küp şeklindeki birer öğenin altından, altın yaldızlı birer küresel nesne sarkar. Bunların önünde, kiriş üzerinde uzanan, akantus işlemeli birer süs konsolu bulunurken kirişin arada kalan yüzeyindeki sarı ve pembe renkli çıtalarla oluşturulan mavi zeminli çerçevenin içindeki kalemişi süslemelerde, kırmızı, mavi ve sarı renklerle, birbirine dolanan dallar arasındaki çiçek motifleri işlenmiştir.[21]

Théodore Frère'in Filai'yi tasvir ettiği tablosu

Kirişle ayrılan tavanın kuzeyde kalan kısmının merkezinde, çıtalarla oluşturulan altı köşeli yıldız ile bu yıldızın kullarının uzatılmasıyla oluşan bir kompozisyon yer alır. Kolların uzatıldığı altıgen şeklindeki alanlarda, mavi zemin üzerine kırmızı ve sarı renkli stilize motifler işlidir. Yıldızın batı ve doğu yanlarında, ortalarından merkeze doğru üçgen şeklinde çıkıntı yapan dikdörtgen panolar vardır.[22] Bu panolarda doğa ve mimari öğelerin birlikte işlendiği iki Filai tasviri için Dündar, "yaratılan gizemli ve mistik hava ile Oryantalist bir yaklaşım sergiler" derken, sanat tarihçisi Şûle Yum'un Théodore Frère'in Filai'yi tasvir ettiği 1869 tarihli tablosuna ile olan benzerliğe yaptığı vurgusunu tekrarlar. Yum ayrıca bu tasvirleri, Owen Jones'un da 1832-1833 yılları arasında yaptığı ve Filai'yi tasvir ettiği tabloyla karşılaştırır. Tasvirlerin arka planlarında siluet şeklindeki dağlar ile hurma ve palmiye benzeri ağaçlar konumlanırken, nehirde yol alan yelkenliler de Yum ile Dündar'a göre "durgun havaya hareket katar".[1][23][24] Merkezdeki yıldız ile manzara resimlerini, mavi ya da kırmızı zeminli, iç kısımları sarı renkli stilize bitkisel Moresk motiflerle bezeli kare ve dikdörtgen kartuşlar çevreler. Yıldızın kollar arasında kalan dört çokgen çerçeve ile kuzey ve güneyindeki dikdörtgen kartuşların merkeze doğru üçgen şeklindeki çıkıntı yaptığı kısımlarda, birer madalyon içindeki çiçek demeti resimleri konumlanır. Bu kompozisyonun tamamı, kırmızı zemini üzerindeki beyaz ve mavi renkli, dolgulu geometrik şekillerin işlendiği bordürle çevrelenir.[25]

Kirişin ayırdığı tavanın güney kısmının ortasında, iki kenarları daha uzun olacak şekilde çıtayla oluşturulmuş üç altıgen çerçeve, birbirine bitişik şekilde konumlanır. Ortadaki altıgenin uzun kenarları, diğer yandakilerin iki katı kadardır ve üç altıgenin de uzun kenarlarının orta kısımları üçgen çıkıntılar yapar. Bunları çevreleyen dikdörtgen çerçevenin, çıkıntıların hizalarında üçgen girintiler yaparak bu kısımlarla birleşmeleriyle çeşitli çokgen alanlar meydana gelir. Altıgenlerin ortalarındaki kartuşlar ile altıgenlerin birleştiği noktaların oluşturduğu boşluklardaki dairelere çiçek demetleri resmedilmiştir. Kalan mavi ve yeşil zemin alanlarda kırmızı ve sarı renklerle kıvrım dal, yaprak, rumi ve kozalak gibi stilize motifler bezelidir. Kompozisyonun tamamını, tavanın kuzey kısmındakine benzer bir bordür çevreler.[21]

Tavanın bu kısmı, profilli çıtalarla birbirinden ayrılan bordürlerle kuşatılır. En en alttaki pembe ve yeşil renkli bordürler süslemesizdir. Üstündeki daha geniş olanında, yan yana dizilmiş kemer ve yarım palmet motiflerinin içi ile yeşil zeminli üst kısımlarında, kırmızı ve sarı renkli stilize yaprak motifleri yer alır. Bordürün yukarısında, daire işlemeli iki çıta, birbirine dolanarak ilerler. Devamında altın yaldızlı dişli friz; en yukarıda ise, alt yüzünde birbirine dolanan iki kolun oluşturduğu madalyonlarla süslenmiş, içe kademeli ve yeşil renkli çerçeve konumlanır. Tavanın birleştiği derz çizgisini, çerçeve üzerindeki stilize motiflerle bezeli profilli çıtalar kapatır.[26]

Giriş mekânının kuzey duvarı boyunca uzanan 60 cm yüksekliğinde ve 250 cm genişliğindeki sekiye, dört basamaklı bir merdivenle ulaşılır.[1] Sekinin dayandığı duvarın duvarın ortasında salona açılan kapı, kapının her iki yanında ise çift kollu Barok merdivenler yer alır. Dönerek üst kata yükselen merdivenler, kapının üst seviyesinde birleşerek bir sahanlık oluştur ve orta eksende devam ederek üst kata ulaşır. Merdivenin ahşap trabzan direklerinin ortalarında, üzerlerine lale benzeri motiflerin işlendiği kum saati şeklindeki dekoratif boğumlar yer alır. Hasır döşeli merdivenin üzerine kırmızı yolluk serilidir. Çift kanatlı kapılarla giriş mekânından ayrılan merdivenin kollarının altındaki boşluklar, bir depo olarak kullanılır. Dündar'a göre merdivenler, sarayın havuzlu salon ile harem girişi salonundakileri "hatırlatır". Merdivenlerin açıkta kalan alt kısımlarında, basamaklara paralel şekilde kolların kenarlarına konulan çıtalarla oluşturulan dikdörtgen panolarda kalemişi süslemeler yer alır. Panoların ortasındaki bir madalyonun içindeki rozetin stilize motiflerle kuşatıldığı ve köşelerinde ise kıvrım dal, palmet, rumi gibi stilize motiflerin yanı sıra hilal ve yıldızdan oluşan kompozisyonlar; kırmızı ve mavi zemin üzerine sarı renkle işlenmiş ve beyaz üzerine kırmızı dolgulu altıgen ve eşkenar dörtgenlerle birbirlerine bağlanır. Çiçekli kafes örgüsü deseniyle doldurulan aradaki kısımlar ise yeşilin farklı tonlarıyla renklendirilmiştir.[27]

Merdivenin kollarının birleştiği kısmın altındaki panonun ortasında çıtalarla, kenarlarla 45° açı yapan yeşil zeminli kare ile bunu çevreleyen mavi zeminli sekizgen alanların yer aldığı iki çerçeve vardır. Her iki alanda da sarı renkli kıvrım dallar, palmet ve rumi gibi stilize motifler yer alırken bazı motifler kırmızı dolguludur. Sekizgen kısmın dışı ise altında yer alan panolardakine benzer bir düzen içerirken yalnızca köşelerdeki motiflerin yerini çiçek resimli madalyonlar alır. Merdivenin bu kısmı, üst katın giriş mekânının güneyi boyunca uzanan asma katla bağlanır. Bu bölümün altındaki süslemelerde, çıtalarla oluşturulmuş ve aynı iç kompozisyonu içeren üç sekizgen çerçeve yan yana dizilidir. Mavi ve yeşil zeminli çerçevelere işlenen kırmızı ve sarı renkli kompozisyonlar; ortadaki birer rozeti çevreleyen iç içe geçmiş istiridye, kemer, kıvrım dal, kozalak ve rumi motiflerinden meydana gelir. Çerçevelerin arası, beyaz arka plan üzerindeki çiçek ve yaprak resimleriyle ayrılır. Panonun tümü, yaprak işlemeli daire motiflerinin sıralandığı altın yaldızlı profilli çıtalar çerçevelenir. Asma katı taşıyan ahşap kirişin üzeri, mavi zemin üzerine kırmızı renkteki kıvrım dal ve rumi motifleriyle süslenmişken kirişin iç yüzünde sıralanan ve aralarında sarı renkli stilize motiflerin de bulunduğu kırmızı dolgulu kalp şeklindeki motiflerin yer aldığı bordür ise duvar yüzeylerini dolanır.[28]

Birinci kat salonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Kare planlı salonun batı ve doğu duvarlarının güney kenarlarında, yan odalara açılan birer kapı; güney duvarının batı kenarında ise tuvalete açılan kapı vardır. Kuzey duvarındaki üç pencere yarım daire kemerli, doğu ve batı duvarlarının kuzeyindeki birer pencere ise basık kemerlidir. Pencerelerin üst kısımlarında, uçları kıvrık yaprak ve çiçek işlemeli, Rokoko tarzı altın yaldızlı kornişler yer alır. Kapıların üzerlerinde daha önceden yer alan benzer özellikli kornişler ise günümüzde varlıklarını sürdürmemektedir. Odadaki kapıların tamamı çift kanatlı ve üç panolu olup herhangi bir süsleme barındırmaz.[1][29]

Burma profilli çıtalarla oluşturulan tavandaki çerçevelerin merkezindeki sekizgen çerçevenin ortasındaki rozet motifinin etrafı, lale benzeri motiflere çevrelenir ve bunların ortalarındaki palmetlerin içerisinde hilal ve yıldız, diğer kısımlarda ise rumi, saadet düğümü ve kozalak motifleri yer alır. Bu motifler, mavi zemin üzerine kırmızı ve sarı renkle işlidir. Sekizgen çerçevenin her bir kenarının hizasında konumlanan sekiz köşeli yıldız şeklindeki çerçeveler, sekizgenin kenarlarından yapılan üçgen şeklindeki çıkmalara bağlanan çapraz kare çerçeveler aracılığıyla birer köşesinden sekizgene bağlanır. Yıldızların içerisindeki iç içe dairelerin ortasında bir rozet yer alırken dıştaki daire ile yıldızın köşeleri arasında, içerisinde atlamalı bir şekilde kozalak ve tomurcuk motiflerinin işlendiği yeşil dolgulu yaprak motifleri vardır. Yıldızların arasında konumlanan ve konturlarla sınırlandırılan dilimli madalyonlar, kırmızı dolgulu geometrik ve örgü motifiyle, sekizgenin köşelerine ve yıldızların kenarlarına bağlanır. Her bir madalyonun ortasındaki daire içerisinde çiçek demeti resimleri vardır. Madalyonların dilimlerinde ise kırmızı ve sarı renklerdeki kozalak ile tomurcuk motifleri atlamalı bir şekilde yerleştirilmiştir.[30][31]

Bu kompozisyonun dört köşesindeki kare çerçevelerde, gökyüzü altındaki kıpırdayan ağaç ve bitkilerin tasvir edildiği birer manzara resmi bulunur. Dündar, "yeşil ve kahverengiden oluşan pastel renk tonlamalarının dağılımı başarılı bir şekilde verilmiştir" dediği resimlerin "otantik bir ortam yarattığını" söyler.[32] Tavandaki boşluklar, pembe zemin üzerine mavi renk ile serbest bir şekilde dolaşan rumi motiflerinden meydana gelir.[33] Tüm tavanı, köşelerinde kare, kenarlarında ise dikdörtgen şeklindeki, üçgen şeklinde çıkmalar yaparak birbirleriyle birleşen çerçeveler sarar. Her bir kare çerçevenin ortasındaki madalyonda, her dikdörtgen çerçevenin ise ortasındaki kartuşta çiçek demeti resimleri vardır. Kalan boşluklarda, mavi zemin üzerine kırmızı, mavi ve sarı renklerle stilize bitki motifleri işlidir. Tavanı, yeşil dolgulu elipsler içinde çiçek ve palmet motiflerinin yer aldığı bir bordür kuşatır.[34]

Birinci kat batı odası[değiştir | kaynağı değiştir]

Ortasında, salona açılan kapının yer aldığı doğu duvarı dışındaki her duvarında üçer pencere konumlanır. Pencerelerden güney ve kuzey cephelerindekiler eş boyutlu ve basık kemerli; batı cephesinin ortasındaki yarım daire kemerli ve diğerlerinden daha büyük, diğer iki penceresi ise diğer cephelerdekiyle özdeştir. Pencerelerin tamamının üzerinde yarım daire kemer şeklindeki altın varaklı, tepelik ve yüzeyleri geleneksel motiflerle bezeli kornişler vardır.[1][35]

Profilli çıtalar ile içlerindeki kalemişi ve resimlerle oluşturulan tavandaki kompozisyonun merkezinde, gri-beyaz çizgili zemine sahip sekizgen bir çerçeve yer alır. Çerçevenin merkezinde dıştan içe doğru sırasıyla on altı dilimli bir daire, sekiz dilimli bir daire, sekizgen ve rozet işlemeleri vardır. Her iki dilimli dairenin içinde de stilize çiçek motifleri işlidir.[36] Sekizgenin her bir kenarının dışında birer üçgen çerçeve eklenmesiyle sekiz köşeli bir yıldız meydana gelir ve yıldızın etrafı, çokgen ve kare çerçevelerle çevrelenir. Kare çerçevelerde madalyon içerisindeki çiçek demeti resimlerine, madalyonun dışı ile diğer çerçevelerde ise kıvrım dal, yaprak ve rumi motiflerine yer verilirken tüm bu bezemeler yeşil zemin üzerine kırmızı, mavi ve sarı renklidir. Tavanın kısa kenarlarındaki profilli çıtalarla çerçevelenen dikdörtgen panoların merkezdeki sekizgen alana bakan kenarları, orta kısımlarında birer üçgen çıkıntılar yaparak merkezdeki yıldız şeklindeki alana bağlanır.[37] Panolardaki resimlerde, hurma ve palmiye gibi ağaçlar, ufka doğru sislerin belirdiği açık havalarda tasvir edilir.[32] Panoların her iki yanında, bir kenarı düz tutulan yıldızın etrafında iki çeyrek haçın yer aldığı bir kompozisyon konumlanır. Yıldız şeklindeki çerçevelerde, yanlarındaki kare çerçevelerdeki; haç şeklindeki çerçevelerde ise çokgen çerçevelerdeki düzen ve süslemelerin aynısı görülür. Tavanı en dıştan çevreleyen bordürdeki yeşil zemin üzerine çiçek ile palmet işlemeli uzunlamasına altıgenler, kırmızı dolgulu eşkenar dörtgenlerle birbirine bağlanır.[38]

Çerçeve ile duvarın birleştiği kısım, içlerinde yaprak motiflerinin yer aldığı yan yana dizilen elipslerle süslenen altın yaldızlı ve profilli çıtalarla kapatılmıştır. Duvarın en üstündeki kademeli çıkmanın yere bakan sarı renkteki yüzeyinde piramit şeklindeki kabartmalar varken süslemesiz iç yüzeyi ise sarı renktedir. Bu kısmın altında sırasıyla stilize bitkisel motiflerle süslü çıtalar, mavi bir kuşak ve madalyonlarla süslü, iki kolun dolanarak meydana getirdiği çıta bulunur. Altındaki beyaz zeminli bordürde, içerisinde stilize bitki motiflerinin yer aldığı elips ve yeşil dolgulu şekil ile içerisinde kırmızı eşkenar dörtgen ile mavi palmetlerin yer aldığı köşeli şekil, birbiri ardına sıralanır. Altındaki stilize motiflerle bezenen altın yaldızlı çıtaların oluşturduğu bir kuşağın ardından, salonun tavan çerçevesindeki pembe desenli çiçekli süslemeden ibaret bordürle bu kısım sona erer.[37]

Birinci kat doğu odası[değiştir | kaynağı değiştir]

Batı odasıyla simetrik düzene sahip kapı ve pencerelerinde korniş yoktur. Hilal ve yıldız işlemeli çıtalarla oluşturulan tavandaki geometrik çerçevelerin merkezinde yer alan sekiz kollu yıldız şeklindeki çerçeve, sekizgen bir çerçeveyle çevrelenir. Yıldızın köşelerinin sekizgenin kenarlarına temas etmesiyle ortaya çıkan eşkenar dörtgen şeklindeki alanlarda, mavi zemin üzerine sarı ve yeşil renklerle stilize motifler yer alır. Bu yıldızın ortasındaki beyaz zeminli daireye, kırmızı ve sarı renklerle akantus işlenmiştir. Bu daire ile onu çevreleyen ikinci bir daire arasında nal şeklindeki kırmızı dolgulu sarı motifler, bunların aralarında ise mavi zemin üzerine kırmızı ve sarı renkli stilize bitki motifleri bulunur. İkinci daire, kırmızı zeminli sekiz kolunun her birinde stilize palmet ile hilal ve yıldız motiflerinin işlendiği bir yıldızla çevrelenir. Bu yıldız ile çıtalarla oluşturulan yıldız şeklindeki çerçeve arasında ise mavi zemin üzerine kırmızı, sarı ve yeşil renkli çiçek, kıvrım dal ve yaprak motifleri vardır.[39]

Sekizgen çerçevenin her bir köşesine bağlanan, kısa kenarı çıkıntı yapacak şekilde kırık üçgen şeklindeki çerçevelerin içinde, yeşil zemin üzerine kırmızı, mavi ve sarı renklerdeki bitki motifleri işlidir. Üçgenlerin aralarında konumlanan ve içlerinde birer çiçek demeti resminin yer aldığı madalyonlar, uzunlamasına altıgen şeklindeki mavi dolgulu çubuklarla sekizgenin köşesine bağlanır. Tavanın dört kenarına uzananlar dışındaki üçgen çerçevelerin ucunda da, daha küçük boyutlu olan ve benzer şekilde üçgenlerin ucuna bağlanan, her birinde birer çiçek demeti resminin yer aldığı madalyonlar bulunur. Tavanın kısa kenarlarına yerleştirilen altıgenlerin görece daha uzun alt ve üst kenarları, ortalarından üçgen şeklinde çıkıntılar yaparak sekizgene bağlanan üçgen çerçeveler ile tavanın dış çerçevesine bağlanır. Altıgenlerin ortalarında, içlerinde birer çiçek demeti resminin olduğu birer oval madalyon konumlanır. Madalyonun iki yanı, mavi zemin üzerine kırmızı, sarı ve yeşil Moresk motiflerle süslüdür. Altıgenlerin kısa kenarlarının oluşturduğu iki köşede konumlanan birer çapraz kare çerçevelerin içerisinde, mavi arka plan üzerine sarı rozet yıldızlar işlidir. Tüm bu kompozisyon, hilal ve rozet yıldız işlemeli çıtalarla çevrelenir. Çerçevenin tavan kenarlarına paralel uzanan köşeleri pahlı olup bunların dışındaki köşelerde, çerçeveyi dıştan bir çevreleyen birer dikdörtgen yer alır. Beyaz zeminli bordür üzerinde mavi ve yeşil dolgulu geometrik şekiller işlenmiştir. Çıtalarla oluşturulan bütün çerçeveleri, kırmızı ve mavi renkli kuşaklar dolanır ve arada kalan gri arka planlı alan, yeşil kareler içerisindeki çiçek motifleriyle kaplıdır.[40]

Çerçeve ile duvarın birleştiği kısım, batı odasındakiyle aynı düzendedir. Tavanı saran çıkmanın yere bakan kısmı yeşil zeminli olup iki kolun dolanarak oluşturduğu madalyonlar, mavi zeminli yan yüzü ise birbiri ardına dizilen stilize palmetlerle süslüdür. Altındaki bordür, mavi arka plan üzerine kırmızı renkli yapraklarının konturlarını oluşturduğu palmetler ile, kırmızı dolgulu, stilize motifleri olan hilal ve yıldız motiflerinin birbiri ardına sıralanmasıyla süslenmiştir. Bu kısmın üzerindeki boşluklar yeşil renklidir. Bordürün alt ve üstünde yer alan pembe ve mavi kuşaklar profilli çıtalarla ayrılırken bordürün üst sınırını burma profilli, alt sınırını ise hilal ve yıldız motifleriyle süslenen çıtalar sınırlandırır.[41]

İkinci kat giriş mekânı[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci kat planı

Giriş mekânının doğu ve batı duvarlarının kuzey kenarlarında her iki yanındaki servis bölümünün kapıları yer alır. Üç panolu kapıların panolarındaki dilimli kartuşlarda, altın yaldızlı Barok üslubundaki kabartmalar vardır. Tuvalet olarak düzenlenen batıdaki bölümün kuzeyindeki ikinci kapısı salona açılır. Tuvalet hücresinin alt kattaki gibi düzenlendiği kısmın batı duvarında; bir niş içerisinde konumlanan, Barok işlemeleri olan mermer bir aynalığa sahip mermer lavabo vardır. Aynı duvarın güney kısmında ise bir pencere yer alır.[1][42]

Tuvaletin tavanındaki düz çıtalarla oluşturan çerçevelerin içerisinde kalemişi süslemeler bulunur. Tavanın dar kenarlarının uçlarındaki çapraz kare çerçeveler, eşkenar dörtgen şeklindeki bir çerçeveyle birbirine bağlanır. Her iki karenin merkezinde birer daire yer alırken bunların tekinde rozet, diğerinde ise yıldız motifi işlidir. Eşkenar dörtgenin merkezindeki dairenin içi ve çevresine ise stilize bitki motifleri görülür. Bu alanlardaki bezemelerin tamamı mavi, kırmızı ve yeşil zemin üzerine sarı renklidir. Tavandaki kompozisyonu dıştan, atlamalı olarak birbirine bağlı bir şekilde sıralanan, iki kenarı diğerlerinden uzun ve mavi dolgulu altıgen ile kırmızı dolgulu eşkenar dörtgen şeklindeki motiflerin işlendiği yeşil zeminli bordür kuşatır. Tavan ile duvarın birleştiği kısmı, yan yana dizilen yaprak motiflerinin işlendiği altın yaldızlı çıtalar kapatır. Duvarın en üstünde dolanan beyaz zeminli bordürün üzerinde, sarı renkli, iki kenarı diğerlerinden uzun altıgen ve eşkenar dörtgen motifleri arasında stilize bitki motifleri yer alır.[42]

Doğudaki servis bölümünün doğu duvarının ortasında çatıya çıkan ahşap merdivene açılan tek kanatlı kapı, aynı duvarın güney kısmında ise bir pencere konumlanır. Bu bölümün tavanında, burma profilli çıtalarla oluşturulan iki kartuşun ortasında yeşil bir madalyon bezemesi yer alır. Madalyonun merkezindeki sarı rozetin etrafında kozalak ve palmet, madalyonun çevresi ile kartuşların uçlarında ise kıvrım dal, kozalak ve yaprak gibi stilize motifler vardır. Kırmızı ve sarı renklerle işlenen motiflerin araları mavi, pembe ve yeşildir. Kartuşları kuşatan iki bordürden yeşil zeminli olan içtekinde kırmızı ve mavi dolgulu geometrik şekiller ile sarı renkli bitki motifleri; daha geniş olan mavi zeminli olan dıştakinde ise kırmızı ve yeşil dolgulu, sarı konturla çizilen geometrik şekiller bulunur. Tavanın kenar çıtaları üzerine madalyonlar işlidir. Duvarın üst kısmını, sarı ve pembe renkli stilize motiflerin yer aldığı gri ve yeşil zeminli bordür dolanır.[1][43]

İkinci kat salonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Alt kat salonundaki kapı ve pencere düzeninden farklı olarak güney duvarının doğu kenarına, simetri amaçlı sağır bir kapı yerleştirilmiştir ve pencerelerdeki gibi kapıların üzerlerinde de altın yaldızlı kornişler yer alır. Perde kornişlerinin yüzeylerinde, gül ağacı motifleriyle süslenmiş palmet tipinde taçlar varken ortadaki taçların üzerinde birer hilal figürü yerleştirilmiştir. Odalara açılan iki kanatlı kapılar, salona giriş kapısı gibi süslüdür.[1][44]

Duvarların 1 m'ye kadarki kısmı mavi, kalan kısmı ise sarı stuko ile kaplıyken iki rengin ayrıldığı kısımda ahşap bir kuşak yer alır. Üst kısımda, altın yaldızlı profillerle çevrelenen ve stilize kalemişleriyle süslü dikdörtgen panolar bulunur. Batı ve doğu cephesindeki yan yana sıralanan üçer özdeş pano simetrik konumlanırken güney duvarındaki kapının yanlarındaki iki pano da bunlarla aynı özellikleri taşır. Bu panoların her biri, ortasına yerleştirilen dairesel madalyonların içindeki farklı çiçek demeti resimleri ile bu kısmın etrafındaki iç içe girmiş iki elips madalyonun içi ve etrafına rumi, istiridye, kozalak ve hilal-yıldız motiflerinin işlendiği bir kompozisyondan oluşur. Kırmızı, mavi ve yeşil zemin üzerine işlenen Moresk tarzdaki işlemeler kırmızı, mavi ve sarı renktedir. Odanın kuzey duvarının batı ve doğu kenarındaki birer pano, benzer düzene sahip olsa da daha dardır.[1][45][46]

Kuzey duvarındaki pencerelerin arasında yer alan odanın en dar iki panosundaki karşılıklı iki kolun "S" şeklinde ilerlemesiyle oluşan boşluklardan ortadakinin içinde çiçek demeti, kırmızı dolgulu olan diğerlerinde ise kalp ile hilal ve yıldızların da yer aldığı mavi ve sarı renkli stilize motifler işlidir. Kolların dışında kalan yeşil zeminli alanlarda, kırmızı ve sarı renkli yaprak motifleri bulunur. Panolardaki kırmızı zeminli oval kartuşlarda çiçek resimleri vardır.[47]

İçinde kalemişi süslemelerin yer aldığı tavandaki geometrik çerçeveler, birbirine bağlanan madalyonların içindeki çiçek motifinin işlendiği çıtalardan meydana gelir. Tavanın ortasındaki sekiz kollu yıldız şeklindeki çerçevenin içinde, sekiz köşeli yıldız ile içindeki sekizgen kompozisyonu iç içe geçmiş bir şekilde iki kez tekrarlanır. Yıldız şeklindeki çerçevenin içinde; kırmızı, mavi ve yeşil zeminler üzerine mavi ve sarı renklerle kare ve stilize bitki motifleri işlidir. Bu çerçevenin çevresinde yer alan mavi zeminli çeyrek haç şeklindeki dört çerçevedeki birer dilimli madalyon içerisinde çiçek demeti resimleri, madalyonun dışında ise iki yana uzanan palmet ile kıvrım dallardan oluşan sarı renkle işlenmiş süsleme vardır. Çeyrek haçların dış köşesine çapraz yerleştirilmiş kare şeklideki dört çerçevede, su kenarındaki ağaç ve kayalıkların betimlendiği, ufuk çizgisinin kaybolup arka kısımda siluet şeklindeki dağların görüldüğü resimler yer alır.[48][49] Bu resimleri "dingin ve huzur dolu" olarak niteleyen Dündar, şelale ile gölün yanındaki cumbalı bir ev ile göl üzerindeki bir yelkenlinin tasvir edildiği resmin esere "romantik bir hava kazandırdığı"nı, sisli arka planların ise resimlere "sonsuzluk hissi verip mistik bir hava da kattığını" da ifade eder.[32]

Tavanın ortasındaki yıldız ve haçlı kompozisyon, tavan kenarlarına paralel uzanan ve iki kenarı diğerlerinden daha uzun olan altıgen çerçevelerle çevrelenir. Her kenarda ikişer adet bulunan altıgenler, kısa kenarlarının oluşturduğu köşelerden birbirlerine temas eder. Tavanın köşelerindeki bağlantıları ise çeyrek haç şeklindeki çerçevelerle sağlanır. Mavi zeminli altıgen çerçevelerin içinde, kırmızı ve yeşil renkli stilize kıvrımlı yaprak motifleri yer alırken köşelerdeki çeyrek haçlarda, merkezdeki çeyrek haçlardaki kompozisyonun aynısı görülür. Merkezdeki kompozisyon ile altıgenler arasında kalan altı köşeli yıldız şeklindeki kısımların ortasındaki dilimli madalyon içerisinde çiçek demeti resmi, kalan kısmında ise kırmızı zemin üzerine mavi ve sarı renklerdeki kıvrım dal, yaprak ve kozalak gibi stilize bitki motifleri işlidir. Tavanı en dıştan, natüralist üsluptaki çiçek ve yapraklarla bezeli bordür sarar.[50]

Duvarların en üs kısmını tavana bitişik olan çevreleyen kademeli çıkmanın beyaz zeminli alt yüzünde, yan yana sıralanan kum saati; yan yüzlerinde ise stilize palmet motifleri vardır. En üstteki çıkmanın altında, eşit aralıklarla sıralanan ve üzerleri altın yaldızlı akantus motifleriyle süslenen konsolların bulunduğu ikinci bir çıkma yer alır. Konsolların arasındaki mavi zeminli kısımda, kırmızı ve sarı renkli stilize motifler bulunur. Çıkmanın ön yüzünde, üzeri bitki motifleriyle işlemeli çıtaların oluşturduğu kuşaklar vardır. Altın yaldızlı çıtalarda aşağıdan yukarı doğru sırasıyla yaprak, hilal-yıldız ve stilize palmet motifleri işlidir. Bu kısmın altındaki içe kademeli çıkmanın alt yüzü sarı üzerine yeşil beneklerle, yan yüz ise mavi üzerine sarı palmet motifleriyle süslüdür. Devamındaki bordürün yüzeyinde, sarı konturlarla çizilen ve yan yana dizilen, ortalarında birer beyaz madalyonun yer aldığı, yay şeklindeki, kırmızı dolgulu kartuşlar vardır. Bordürün alt ve üst kısımlarındaki mavi zeminlerinde stilize yaprak motifleri yer alır. Bordürün aşağısında ve yukarısında altın yaldız işlemeli profilli çıtalar, alttaki çıtanın altında ise yeşil renkli bir kuşak duvarı dolanır.[51]

İkinci kat batı odası[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci kat batı odasından bir görünüm (1875)

Birinci kat batı odasıyla aynı kapı ve pencere düzenini taşır. Duvarların 1 m kadar yüksekliğindeki kısımdan odayı ahşap bir kuşak sarar. Kuşağın altındaki kısım kırmızı kenarlı gri, üst kısmında ise mavi kenarlı pembe dikdörtgen şeklindeki stukolarla kaplanırken doğudaki orta pencereyi kuşatan dikdörtgen çerçeve kenarları ile batı duvarının aynı eksendeki kısımlarında gri kenarlı dikdörtgen yeşil stuko kaplaması vardır.[1][52]

Stukoyu üstten sınırlayan beyaz silmenin yukarısında, altın yaldızlı ve profilli çıtalarla sınırlanan yeşil bir kuşak dolanır. Duvarların en üst kısmında, sivri kemerli tonozlar şeklinde, kademeli iki sıra ahşap saçaklar vardır. Alt sıradaki kemerlerin içine yeşil zemin üzerine iki kozalak ile kırmızı zemin üzerine bir istiridye, üst sıradaki kemerlerin içine ise kırmızı zemin üzerine iki kozalak ile yeşil zemin üzerine bir istiridye, birbiri ardına sarı dolguyla işlenmiştir. Kemerlerin beyaz arka planlı dış kısımlarında, mavi renkli stilize motifler yer alır. Altındaki bordürün üzerindeki kademeli çıkmalardan ilkinin altındaki kare alanlı yüzeylerden altın yaldızlı küresel öğeler sarkar. Eşit aralıklarla sıralanan kare alanların arası, mavi zemin üzerine kırmızı ve sarı renkli geometrik şekillerle işlidir. Madalyonlar içerisindeki çiçek motifi işlemeli çıkmanın yan yüzeyindeki altın yaldızlı profilli çıtaların aşağı bakan kısmı yeşil, yukarı bakan kısmı ise beyaz boyalıdır. Tavanla bitişen diğer çıkmanın altındaki eşit aralıklarla dizilen konsollarının üzerinde altın yaldızlı akantus motifi işlidir. Her iki konsolun ortasından, alttaki çıkmada da yer alan küresel öğeler sarkar. Çıkmanın ön yüzü, kırmızı üzerine sarı renkle geçmeli yarım daire motifleri işlemelidir. Çerçeve ve tavanın birleştiği çizgiyi, üzeri stilize yaprak motifleriyle süslenen, altın yaldızlı profilli çıtalar kapatır.[1][53]

Tavandaki profilli çıtaların oluşturduğu çerçevelerin içi, kalemişi ve resimlerle süslüdür. Buradaki düzen, batı-doğu uzantısındaki orta eksene göre simetrik özellik gösterir. Orta bölümdeki sekiz kollu iki yıldız ile bunlardan gelişen çerçeve kompozisyonunu, dikdörtgen çerçeveler çevreler. Yıldızların ortasındaki birer madalyonun içerisinde çiçek demeti resimleri yer alır. Madalyonlardan yıldızın kollarına doğru uzanan stilize palmetler, mavi zemin üzerine sarı ve yeşil renklerle işlenmiştir. Kolların uzantıları olan yeşil zeminli çokgen alanlarda, kırmızı ve sarı renkli saadet düğümü ve stilize bitki motifleri vardır. Kenarlarının ortalarında üçgen şeklinde birer çıkıntı yapan dikdörtgenler, köşelerde sekiz kollu yıldızlara, ortada ise çapraz kare çerçeveler aracılıyla birbirlerine bağlanır. Dikdörtgen ile yıldız şeklindeki çerçeveler arasında kalan mavi zeminli kısımda; kırmızı, sarı ve yeşil renkli stilize bitki motifleri işlidir.[54]

Tavanın uzun kenarlarındaki dikdörtgen çerçevelerin merkezindeki çiçek demeti resimleri, dilimli birer kartuş içerisindedir. Madalyon dışındaki kısımda kırmızı ve yeşil zemin üzerine mavi ve sarı renkteki stilize bitki motifleri yer alır. Tavanın kısa kenarlarındaki iki dikdörtgen çerçevede ise, buzullar arasında yol alan birer gemili resim vardır. Bu gemilerden biri, yan yatarken tasvir edilir.[55][56] Dündar'a göre "izlenimci sayılabilecek özellikler gösteren" bu tasvirler, sarayın ana binasının mâbeyn üst kat salonu eyvanındakilerle "benzerlik arz eder".[57][1] Tüm kompozisyonu en dıştan çevreleyen çokgen kartuşlarda, mavi zemin üzerine kırmızı ve sarı renkte kıvrım dal ile yaprak motifleri işlenmiştir. Köşelerdeki yıldız şeklindeki çerçevelerde çiçek demeti resimleri konumlanır. Tavanı en dıştan saran mavi zeminli bordürde ise lale benzeri stilize motifler yer alır.[58]

İkinci kat doğu odası[değiştir | kaynağı değiştir]

Birinci kat doğu odasıyla aynı kapı ve pencere düzenini taşır. Duvarların 1 m kadar yüksekliğindeki kısımdan odayı saran ahşap kuşağın altındaki bölümde kırmızı, üstündeki bölümde ise mavi kenarlı pembe dikdörtgen şeklindeki stuko kaplamalar vardır. Stukonun üst sınırını oluşturan silmenin yukarısındaki pembe ve yeşil renkli iki bordür, profilli bir çıtayla silmeden ayrılır. Yeşil bordürün içi, sarı çiçek desenleriyle bezelidir. Bu kısmın üzerindeki çıta, ikinci bordürün alt sınırını oluşturur. Bordürün ön yüzü, birbirlerini teğet geçecek biçimde yan yana sıralanan kemerlerden meydana gelir. Kemerlerin mavi zeminli iç kısmı ile kırmızı zeminli köşeleri; çiçek, kıvrım dal, kozalak ve palmet gibi motiflerle bezelidir. Bordürün üstündeki kademeli çıkmanın altında sıralanan eşit aralıklı kübik öğelerin alt ve ön yüzeylerinde küre şeklindeki altın yaldızlı öğeler, aralarında ise dişli friz ile yaprak işlemeli profiller yer alır. Tavan kenar çizgileri boyunca uzanan altın yaldızlı çıtalar, stilize lale ve yaprak motifleriyle süslüdür.[59]

Dikdörtgen tavandaki profilli çıtalarla oluşturulan tüm çerçeveler, sarı renkli rozet yıldızların sıralandığı yeşil zeminli bordürle çevrelenir. Tavanın ortasındaki sekiz kollu yıldız şeklindeki çerçevenin içbükey köşelerindeki üçgen ve devamındaki çokgen çerçeveler, bir kare şeklindeki çerçeveye tamamlanır. Bu karenin her bir köşesine dışından, daha küçük birer kare çerçeve eklenir. Yıldız şeklindeki çerçevenin merkezindeki madalyonun etrafında istiridye motifleri işlidir. Büyük kare çerçevenin köşelerindeki kırmızı zeminli üçgen çerçevelerde sarı renkli rozet, kalan çokgen alanlarda ise kırmızı ve mavi zemin üzerine kozalak, palmet ve rumi gibi stilize motifler yer alır. Karenin dışındaki yeşil zeminli alan; kırmızı, mavi ve sarı renkli kıvrım dal motifleriyle süslüdür.[60]

Kare çerçevenin yanlarında ikişer adet çerçeve konumlanırken, tüm bu kompozisyonu altıgen, kare, üçgen ve sekizgen yıldız şeklindeki çerçevelerden oluşan bir kuşak çevreler. Altıgen ve yıldız biçimli çerçevelerde çiçek demeti resimleri, resimlerin dışındaki alanlar ile kare ve üçgen çerçevelerde ise kırmızı, mavi ve sarı renkli stilize bitki motifleri yer alır. Kendilerini çevreleyen kuşağın devamı niteliğindeki dikdörtgen çerçeveler, ortalarından iki eşit parçaya bölünür. Bu çerçevelere; buzullara çarpmak üzere olan bir uskuna, kayalara çarpan bir buharlı gemi, yanan bir kalyon ve fırtınalı bir havada yol alan bir kadırganın tasvir edildiği birer resim yerleştirilmiştir.[60][57] Yanan gemi resmi için "doğru bir perspektif ve renk tonlamaları ile dışavurumcu bir kompozisyon yaratılmak istendiği"ni söyleyen Yum, İvan Ayvazovski tarzı bir anlatım olduğunu ifade eder.[61]

Bodrum[değiştir | kaynağı değiştir]

Bodrum kat planı

Arazinin eğiminden dolayı yalnızca binanın batı ve orta kesiminin altında bulunan bodrum, üst katların yerleşim planına benzer bir şekilde üç ana kısımdan oluşur. Bodruma, binanın güney cephesinden dışarıya açılan kapısının önündeki dört basamaklı merdiven ile birinci katın doğudaki servis bölümüne çıkan güneydoğusundaki merdivenden ulaşılır. Dışarıdan giriş yapılan batı kısmının "T" şeklindeki perde duvarla üç bölüme ayrılmasıyla birlikte girişin açıldığı kısım güney-kuzey doğrultusunda uzanan bir koridor hâlini alırken kuzey ucunda bir lavabo ile tuvalet konumlanır. Koridorun batısındaki bölüm, orta pencerenin kuzey kenarından uzanan duvarla ikiye ayrılır. Bu iki kısım mutfak olarak düzenlenmiş ve sonradan yapılan yenilemeler sonucunda, koridorla birlikte duvarları beyaz fayansla kaplanmıştır. Bodrumun tüm pencerelerinin dıştaki biçimleri içeride de görülür ve tamamı nişler içerisinde yer alır.[1][62]

Koridorun doğu duvarındaki kapı, bodrumun ortasındaki mekâna açılır. Kare planlı bu kısım, kuzey duvarının ortasındaki pencerenin doğu kenarından odanın güney duvarına kadar uzanan perde duvarla iki dikdörtgen bölüme ayrılır. Batı-doğu doğrultusundaki ahşap kiriş, perde duvarı da geçerek mekân boyunca devam eder. Kirişin ortasında, destek amaçlı, kare kesitli ahşap bir ayak bulunur. Batıdaki kısmın zemini ahşap, perde duvarda konumlanan kapıyla geçilen ve kuzeyinde mermer bir çeşme ile lavabonun, güneyinde ise bir sekinin yer aldığı doğudaki kısmın zemini ise mermer döşemelidir. Batıdaki kısmın güney duvarında bulunan kapı, binanın birinci katına çıkan servis merdiveninin de bulunduğu bölüme açılır. Merdiven önünün bir perde duvarla ayrıldığı kısmın zemini altıgen şeklindeki mermerlerle döşelidir. Bölümün güneyinde, perde duvarın arkasında "L" planlı ve basık tavanlı kısmın bulunur.[63]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel
  1. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Dündar, Mesut (2009). "Sarı Köşk". Ekev Akademi Dergisi. Erzurum Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınevi. 13 (40): 227-298. ISSN 1301-6229. 
  2. ^ Gülsün, Hakan (1993). Beylerbeyi Sarayı. TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı. s. 72. ISBN 9759533464. 
  3. ^ Dündar 2011, ss. 150, 152.
  4. ^ Madran, Emre (1996). "Cumhuriyet'in ilk otuz yılında (1920-1950) koruma alanının örgütlenmesi". Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi. 16 (1-2): 59-97. 
  5. ^ a b Payzın, Ziya (1977). Millî Saraylarımızın Temel Sorunları. Ankara: Millet Meclisi Basımevi. ss. 8-13. 
  6. ^ Kuzucuoğlu, Alpaslan Hamdi (2011). İstanbul Beylerbeyi Sarayında Risk Analizleri ve Koruyucu Tedbir Önerileri (doktora). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Taşınabilir Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Ana Bilim Dalı Koruma Yenileme ve Restorasyon Bilim Dalı. s. 12. 
  7. ^ a b Sözen 1990, s. 8.
  8. ^ Sözen 1990, ss. 19-20.
  9. ^ Kurtoğlu, Kenan (1992). Önemli Bir Turistik Mahal Olarak İstanbul ve Milli Saraylar (doktora). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm Anabilim Dalı. s. 158. 
  10. ^ TBMM Başkanlığı İdari Teşkilatı 2013 Yılı Faaliyet Ṛaporu. Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı İdari Teşkilatı. 2014. s. 94. 
  11. ^ Aşık, Melih (15 Temmuz 2014). "CHP çark etti..." Milliyet. 26 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2022. 
  12. ^ Aliasghari Khabbazi, Parisa (2016). İstanbul, Beylerbeyi Saray Bahçeleri Tasarım İlkeleri ve Restitüsyonu (doktora). Ankara: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı. s. 479. 
  13. ^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Binali Yıldırım arasında yapılan görüşme sona erdi". Karar. 16 Eylül 2017. 26 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2022. 
  14. ^ Kenarlı, Gülseli; Usta, Güven (2 Haziran 2018). "Cumhurbaşkanı Erdoğan Beylerbeyi Sarayı'nda". İstanbul: T24. Doğan Haber Ajansı. 26 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2022. 
  15. ^ TBMM Başkanlığı İdari Teşkilatı 2016 Yılı Faaliyet Ṛaporu (PDF). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı İdari Teşkilatı. 2017. s. 165. 26 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Aralık 2022. 
  16. ^ a b Batur, Afife (1994). "Beylerbeyi Sarayı". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 2. İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı. s. 209. ISBN 9757306029. 
  17. ^ Dündar 2008, s. 357.
  18. ^ Dündar 2008, s. 358.
  19. ^ Dündar 2008, s. 359.
  20. ^ Dündar 2008, s. 363.
  21. ^ a b Dündar 2008, ss. 361-362.
  22. ^ Dündar 2008, ss. 360-361.
  23. ^ Dündar 2012, ss. 828-830.
  24. ^ Yum 1991, ss. 59-61.
  25. ^ Dündar 2008, s. 361.
  26. ^ Dündar 2008, s. 362.
  27. ^ Dündar 2008, ss. 359-360.
  28. ^ Dündar 2008, s. 360.
  29. ^ Dündar 2008, ss. 359, 363.
  30. ^ Dündar 2008, ss. 364-365.
  31. ^ Buldu 2018, ss. 165-166.
  32. ^ a b c Dündar 2012, s. 828.
  33. ^ Buldu 2018, s. 166.
  34. ^ Dündar 2008, s. 365.
  35. ^ Dündar 2008, ss. 366-367.
  36. ^ Dündar 2008, ss. 309, 367.
  37. ^ a b Dündar 2008, ss. 367-368.
  38. ^ Dündar 2008, s. 368.
  39. ^ Dündar 2008, ss. 369-370.
  40. ^ Dündar 2008, ss. 369-371.
  41. ^ Dündar 2008, s. 369.
  42. ^ a b Dündar 2008, s. 372.
  43. ^ Dündar 2008, ss. 372-373.
  44. ^ Dündar 2008, s. 373.
  45. ^ Buldu 2018, s. 169.
  46. ^ Dündar 2008, ss. 373-374.
  47. ^ Dündar 2008, s. 374.
  48. ^ Buldu 2018, s. 167.
  49. ^ Dündar 2008, s. 375.
  50. ^ Dündar 2008, ss. 375-376.
  51. ^ Dündar 2008, ss. 375-375.
  52. ^ Dündar 2008, s. 377.
  53. ^ Dündar 2008, ss. 377-378.
  54. ^ Dündar 2008, s. 378.
  55. ^ Dündar 2011, s. 158.
  56. ^ Dündar 2008, ss. 378-379.
  57. ^ a b Dündar 2011, s. 156.
  58. ^ Dündar 2008, s. 379.
  59. ^ Dündar 2008, s. 380.
  60. ^ a b Dündar 2008, ss. 380-381.
  61. ^ Yum 1991, s. 43.
  62. ^ Dündar 2008, ss. 382-383.
  63. ^ Dündar 2008, s. 383.
Genel
  • Buldu, Demet (2018). Dolmabahçe Sarayı ile Beylerbeyi Sarayı Kalemişi Süslemelerinin Dönem, Renk, Desen ve Form Özellikleri Açısından Karşılaştırmalı İncelenmesi (yüksek lisans). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Anabilim Dalı Tezhip Programı. 
  • Dündar, Mesut (2008). Beylerbeyi Sarayı (doktora). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı. 
  • Dündar, Mesut (2011). "Beylerbeyi Sarayı'ndaki gemili tavan resimleri". Çeken, Muharrem; Sunay, Serkan (Ed.). Kültürel Bellek ve Estetik Yansımalar. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. ss. 149-160. ISBN 978-9944-0826-3-1. 
  • Dündar, Mesut (2012). "Beylerbeyi Sarayı tavan resimleri". 7. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi, Bildiriler IV. Konya: Atatürk Kültür Merkezi. ss. 825-837. ISBN 978-975-16-2463-5. 
  • Sözen, Metin (1990). Bilimin Işığında Milli Saraylar (PDF). İstanbul. 
  • Yum, Şûle (1991). Milli Saraylar'da Duvar ve Tavanlarda Yer Alan Doğa ve Mimari Konulu Manzara Resimleri (yüksek lisans). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarı_Köşk_(Üsküdar)&oldid=30226511" sayfasından alınmıştır