Sâdullah Paşa

Sâdullah Paşa
Sâdullah Paşa
Doğum	1838; Erzurum, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	1891 (53 yaşında); Viyana, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
Meslek	Diplomat, siyasetçi

Sâdullah Paşa (Osmanlıca: سعد الله پاشا; d. 1838, Erzurum – ö. 1891, Viyana), Ticâret ve Ziraat Nâzırlığı görevinde bulunmuş, Tanzimat Döneminin önde gelen Osmanlı devlet adamı, siyasetçi ve diplomat.

Hayatı

Sâdullah Paşa 1838 yılında Erzurum'da doğdu. Babası Esad Muhlis Paşa'dır. İlk öğretimini bitirdikten sonra özel olarak Arapça, Farsça ve Fransızca dillerini öğrendi. Fransız ve Doğu edebiyatları üzerine de özel dersler aldı.

1853 yılında devlet hizmetine girdi. Önce "Maliye Varidat Kalemi"nde çalıştı. 1856 yılında Babıali Tercüme Odası'nda görev aldı. 1866'da "Mezahib Kalemi"ne tayin edildi. 1868'de "Şuray-ı Devlet Maarif Dairesi Başmuavini" yapıldı. 1869'da ise "Şûrâ-yı Devlet" üyeliğine geçirildi. 1870'te ise "Şûrâ-yı Devlet Başkâtibi" yapıldı. 1871'de "Matbuat Müdürlüğü" üzerinde olarak "Dîvân-ı Hümâyun Tercümanlığı"'na geçirildi.^[1] 1874'te "Defter-i Hâkânî" Nâzırlığı görevi verildi. 4 Nisan 1876 - 30 Mayıs 1876 tarihleri arasında Ticâret ve Ziraat Nâzırı olarak görev yaptı. Daha sonra da V. Murad'ın "Mâbeyn Başkâtibi" oldu. II. Abdülhamid'in tahta çıkması üzerine Bulgar İsyânlarını araştırmak üzere Filibe'ye gönderilen komisyona başkanlık yapmakla görevlendirildi.^[1]

Sultan V. Murad'ı tekrar tahta geçirmek isteyenler arasında bulunduğu iddia edilerek 1877'de Berlin Sefirliğine tayin edildi.^[2] Berlin'deyken Ayastefanos Antlaşması ve Berlin Kongresi'nin müzakerelerine katıldı. 1881'de kendine vezirlik payesi verildi. 1882'de Viyana Sefirliğine tayin edildi ve bu görevde dokuz yıl kaldı. Bu görevine devam ederken 1891 yılında, odasında hava gazını açarak intihara teşebbüs etti. Kurtarılmaya çalışılsa da, dört gün hastanede kaldıktan sonra 18 Aralık 1891'de öldü. Sâdullah Paşa'nın intiharına, ülkesinin içinde bulunduğu durum karşısında duyduğu üzüntü, çocuklarını görmek için bile İstanbul'a dönmesine izin verilmemesi nedeniyle kapıldığı umutsuzluk^[3] ya da Büyükelçilik hizmetindeki kadınlardan biriyle gönül ilişkisinde kadının hamile kalması sonucu ortaya çıkacak rezaletten kurtulmanın yolunu bulamamasının sebebiyet verdiği^[2]^[4] söylenmektedir.

Cenâzesi İstanbul'a getirilerek II. Mahmud Türbesi haziresine defnedilmiştir. 14 yıl ayrı kaldığı eşi Necibe Hanım, Sâdullah Paşa'nın öldüğüne inanmadı ve 80 yaşındaki ölümüne kadar, İstanbul'daki yalılarında Sâdullah Paşa'nın geri dönmesini bekledi.^[2]

Sâdullah Paşa'nın oğlu Nusret Ayaşlı'nın eşi Münevver Ayaşlı, kayınpederinin sürgün gibi görevlerinin Mehmed Said Paşa'nın kıskançlığı ve iftirası neticesinde yaşandığını,^[2] zira Sâdullah Paşa gibi sâdık bir devlet adamının Padişah (II. Abdülhamid) ile ters düşmesinin mümkün olamayacağını^[5] belirtmiştir. (Münevver Ayaşlı'nın, eşi Nusret Ayaşlı'nın ölümünün ardından, hiç tanımadığı kayınpederi de dahil olmak üzere dönemin ünlü isimleri hakkında kaleme aldığı eser sıklıkla fikir yürütmelere dayanır; Ayaşlı'nın Sâdullah Paşa'nın intihar sebebi olarak gösterilen evlilik dışı ilişkisinin de gerçek olamayacağında ısrar ettiği bu kitaptaki iddialar, Sâdullah Paşa'nın Gâlib Bey tarafından yazılmış biyografisini yayınlayan Nâzir Akalın tarafından reddedilmiştir.^[6]

İstanbul'da Sâdullah Paşa'nın yaşamış olduğu Sadullah Paşa Yalısı Boğaziçi'nin en gözde yalılarından biridir.

Eserleri

Sâdullah Paşa edebiyatla da uğraşmıştır. Şâir olarak Alphonse de Lamartine'in şiirlerini Türkçeye çevirmiş ve bunlardan "Göl" adlı eser edebi çevirilerden en başarılarından olduğu belirtilmiştir. İki şiiri de basılmıştır. Ayrıca bazı nazım eserleri de vardır.^[1]

Kaynakça

Özel

^ ^a ^b ^c Akyüz, Kenan (1953). Batı Tesirinde Türk Şiiri (4. Baskı, 1982 bas.). İstanbul: İnkılap Kitabevi. ss. 27-75.
^ ^a ^b ^c ^d Şimşek, Mahmut Sami (2013). İstanbul'un 100 Yalısı. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları. s. 184. ISBN 978-605-9492-52-2.
^ Akyıldız, Ali (2011). Sürgün Sefir Sadullah Paşa. İş Bankası Kültür Yayınları. s. 144-146.
^ Akyıldız, Ali (2011). Sürgün Sefir Sadullah Paşa. İş Bankası Kültür Yayınları. ss. 147-149.
^ Ayaşlı, Münevver (1973). İşittiklerim... Gördüklerim... Bildiklerim... İstanbul: Güryay Matbaacılık.
^ Mehmed Galip Bey (2003). Akalın, Nazir (Ed.). Sadullah Paşa Yahud Mezardan Nida. İstanbul: Dergah Yayınları.

Genel

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1950), "Viyana Büyükelçisi Vezir Sadullah Paşa'nın İntiharına Dair", Belleten 1950 say.410-479 TDK.
Ebuziya Tevfik (1913) "Numune-yi Edebiyat-i Osmaniye, İstanbul (Osmanlıca)

[akyüz-1] Akyüz, Kenan (1953). Batı Tesirinde Türk Şiiri (4. Baskı, 1982 bas.). İstanbul: İnkılap Kitabevi. ss. 27-75.

[ibb1-2] Şimşek, Mahmut Sami (2013). İstanbul'un 100 Yalısı. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları. s. 184. ISBN 978-605-9492-52-2.

[3] Akyıldız, Ali (2011). Sürgün Sefir Sadullah Paşa. İş Bankası Kültür Yayınları. s. 144-146.

[4] Akyıldız, Ali (2011). Sürgün Sefir Sadullah Paşa. İş Bankası Kültür Yayınları. ss. 147-149.

[5] Ayaşlı, Münevver (1973). İşittiklerim... Gördüklerim... Bildiklerim... İstanbul: Güryay Matbaacılık.

[6] Mehmed Galip Bey (2003). Akalın, Nazir (Ed.). Sadullah Paşa Yahud Mezardan Nida. İstanbul: Dergah Yayınları.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]