Sâhib Ata
Sahib Ata Fahrettin Ali, Selçuklu büyük veziridir. Sahip Ata Fahrettin Ali, daha çok Sâhib Ata veya Sahib diye tanınırdı.
Sâhipataoğulları, merkezi Afyonkarahisar (eski ismi Karahisar-i Sahip veya Afium Kara hissar[kaynak belirtilmeli]) olan ve çevresini içine alan bölgede, bir Anadolu Türk Beyliği'ni Anadolu Selçuklu Devleti'nin (Arapça: السلاجقة الروم al-Salājiqa al-Rūm Farsça: سلجوقیان روم Saljūqiyān-e Rūm; Rum Selçukluları), bir ve son veziri olan Fahrettin Ali tarafından yaklaşık 1275 yılında kurulmuştur.
Hayatının ilk yılları hakkında bilgi bulunmayan Fahreddin Ali'den tarihi kaynaklar 1249 yılında adalet işlerinden sorumlu vezir anlamına gelen "Emir-i Dâd" olarak bahsetmektedir.[1] II. İzzeddin Keykavus'un 1258 yılında İlhanlılar'ın yanında Bağdat seferine çıkması üzerine saltanat naipliği görevinde bulundu. İki yıl sonra da, Selçuklu Sultanı II. İzzeddin Keykavus tarafından 1260 yılında Sâhip unvanı verilip, 1261 yılında da Pervâne Muineddin'in kendi görevinden vazgeçmesiyle IV. Kılıçarslan'ın Büyükvezirliğe atanmıştır.
Sahip Ata, Pervâne Muineddin'den sonra o zamanlar Anadolu'da en çok sözü geçen bir kişi konumuna gelmiş ve birlik olup İlhanlılarla barışçıl bir ilişki kurmuşlardır. Ancak Pervâne Muineddin, 1265 yılında IV. Kılıçarslan'ın İlhanlılar tarafından öldürülerek yerine III. Gıyaseddin Keyhüsrev tahta çıkarılmasını sağlamasıyla Vezir Sâhib Ata mücadeleye başladı. Pervâne Muineddin tarafından İlhanlılar'a karşı eski sultan II. İzzeddin Keykavus ile iş birliği yapmakla suçlamasıyla görevinden azledilerek tutuklandı. Ancak Tebriz’e kaçan oğlunun olayı Abaka Han’a anlatması ile İlhanlı hükümdarı tarafından serbest bırakılması sağlandı. 1274 yılında yeniden vezirlik görevine getirildi. Elbistan Muharebesi'nde İlhanlı ordusunun aldığı ağır mağlubiyet sonrasında Anadolu'ya gelen Abaka Han tarafından Pervâne Muineddin ile birlikte Azerbaycan'daki karargaha götürüldü. Pervâne Muineddin'in ihanet ettiği nedeniyle Abaka Han tarafından 1277'de öldürülmesiyle Anadolu'ya dönen Sahib Ata devleti tek başına yönetmeye başladı. 1284'te III. Gıyaseddin Keyhüsrev'in öldürülmesinden sonra yerine geçen II. Gıyaseddin Mesud döneminde de vezirlik görevine devam etti. İlhanlılar'ın askeri ve mali baskısı altındaki devletin yönetiminde uzun süre bulunan Sahib Ata, 1288 yılında İlhanlılar tarafından görevinden azledildi ve aynı yıl içerisinde yaşlılığa bağlı olarak hayatını kaybetti.
Sâhip Ata'nın kişisel ilgisi tek mimarlık olmayıp ayrıca mimarlara da ilgi gösterirdi. O dönemin değerli Mimarları Kölük bin Abdullah ve Kaluyan el-Konevi ile beraber çalışmıştır. Onun mimari bağışlarında Kölük bin Abdullah ve Kaluyan el-Konevi'yi çalıştırmıştır.
Hayır eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Sahip Ata'nın yaptırmış olduğu tarihi eserler:
- İshaklı Hanı (Sâhipata Han) 1249 (Hicrî 647) yılında,
- Akşehir Taş Medrese'nin tamiri 1250 yılında,
- Konya Sahip Ata Hanı 1260-61 yıllarında,
- Konya Sahip Ata (Larende) Camisini 1258-79 yıllarında,
- Konya İnce Minareli Medrese (Darülhadis veya Dar-ül Hadis) 1258-79 yıllarında,
- Ilgın (Sahip Ata) kaplıcası 1267-68 yıllarında,
- Ilgın (Sahip Ata) Hanı 1267 yılında,
- Kayseri Sahibiye Medrese 1267-68 yıllarında,
- Sivas Gök Medrese 1271 yılında[2]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Yavaş, A. "Anadolu Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahreddin Ali'nin Mimari Eserleri", Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Yıl:2007. URL:http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/30741/208062.pdf?show 4 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2017-03-04
- ^ J.M. Rogers, “The Çifte Minare Medrese at Erzurum and the Gök Medrese at Sivas: A Contribution to the History of Style in the Seljuk Architecture of 13th Century Turkey” Anatolian Studies, Vol. 15. (1965), pp. 66
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- AKOK, M. (1969), Kayseri’de Gevher Nesibe Hatun Darüşşifası ve Sahibiye Medresesi Röleve ve Mimarisi, Türk Arkeoloji Dergisi, (vol.17, no.1) pp. 133–184.
- AKSARAYİ, Selçuki Devletleri Tarihi, M. N. Gençosman (trans. 1943), Ulusoğlu Basımevi, Ankara.
- BAYBURTLUOĞLU, Z. (1977), Anadolu Selçuklu Devri Büyük Programlı Yapılarında Önyüz Düzeni, Vakıflar Dergisi, (vol.11), pp. 67–106.
- BAYRAM, S. ve KARABACAK, A. H. (1981), Sahib Ata Fahrü’d-din Ali’nin Konya, İmaret ve Sivas Gök Medrese Vakfiyeleri, Vakıflar Dergisi, (vol.13) pp. 31–69.
- İBN BİBİ, Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi, Gençosman, M.N. (trans. 1941), Uzluk Basımevi, Ankara.
- Çağla Caner, Gökçe Şimşek Kuran - Searching Traces of a Donor: Sahipata in Seljuk Architecture