Rye House Suikastı
Rye House Suikastı, 1683 yılında planlanan ve başarısız olan İngiltere kralı II. Charles ve kardeşi tahtın varisi York Dükü James'e karşı suikast girişimini anlatır.
Suikastın hangi aşamaya kadar geliştiğine dair tarihçiler arasında anlaşmazlık bulunur. Buna göre dönemin siyasi iktidarının iddia ettiği gibi suikastın monraşiye karşı geniş çaplı bir ayaklanmaya dönüşeceği ve Stuart Hanedanını alaşağı edeceğine dair somut deliller çok tartışmalıdır. Bu tür bir ayaklanmanın liderliğini yapacak bir ekip ve toplumsal güç bulunmamaktadır. Buna rağmen rejim tarafından suikast planları ortaya çıkartıldıktan sonra ilgililerin acımasızca tasfiye edilmeleri 1688 Muhteşem Devrimine destek verecek toplumsal dinamikleri ortaya çıkartmıştır.
Arka planı[değiştir | kaynağı değiştir]
1660 yılında monarşinin Restorasyonu ile II. Charles'ın iktidara gelmesi, Parlamentonun bazı vekil üyelerinde, cumhuriyetçilerde ve Protestan toplumda endişelere yol açar. Yeni rejimin Avrupa'daki Katolik krallarla yakın ilişkileri de bu endişeleri artırır. Mutlakiyet ve aynı anlama gelen Katolik inancı kralın Anglikan olmasına rağmen tepki çekmeye devam eder. 1681 yılında Avam Kamarasındaki muhalefet kraldan sonra kardeşi James'in tahta çıkmasına engel olmaya çalışır ve buna yönelik kanun tasarısında bulunur. II. Charles erken davranarak bu yasanın önüne keser ve Oxford Parlamentosunu kapatır. Amaçlarına ulaşmak adına yasal alanda yapabilecekleri kalmayan muhalifler hakkında suikast ve ayaklanma planlama iddiaları başlar.
Suikast[değiştir | kaynağı değiştir]
Herfordshire, Hoddesdon bölgesinde yer alan Rye-House tahkim edilmiş bir hendeğe sahip Orta Çağ binasıdır. Ev iç savaş gazisi Richard Rumbold'a aittir. Plana göre evde çok sayıda asker saklanacak ve Newmarket'da yapılan at yarışlarından Londra'ya dönen kral ve kardeşine pusu kurulacaktır. Kafilenin 1 Nisan 1683 günü yolculuk etmesi planlanıyordu. Ancak Newmarket'da 22 Mart günü çıkan büyük çaplı yangın kentin neredeyse yarısını yakar. Büyük zayiat veren felaket nedeniyle yarışlar iptal edilince kraliyet kafilesi planlanandan erken bir tarihte Londra'ya döner, planlanan saldırı suya düşer.
Rye House grubu[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu dönem muhalifler çok sayıda ve çok çeşitli siyasi fikirlerdedir. 1680'li yılların başında İngiliz siyasi hayatında Whig olarak anılacak siyasi geleneği oluşturan ekip iktidarın silahlı eylem sayesinde değiştirilmesini tartışmaya başlamıştır. Eylemlerin nasıl yapılacağı konusunda belirsizlik hakimdir, Londra, Bristol gibi kentlerin ele geçirilmesi, İskoçya'da bir ayaklanma planlanması gibi fikirler ortaya atılmıştır. Bu çevrelerin suikast planına dahli konusunda nesnel araştırmalar azdır ve değerlendirmeler çoğunlukla yanlıdır. Suikastle ilişkilendirilen çevrelerden en bilineni Robert West ve çevresidir. Muhalif Aaron Smith ve William Hone ile yine bir suikast iftirası üzerine yapılan tutuklamalarda tanışan West, çok sayıda rejim karşıtı ile irtibata geçer.[1] Grubun içindeki Richard Nelthorpe bir suikast yerine bir ayaklanmayı tercih etmektedir. ancak bu planlar daha sonra Monmouth Ayaklanmasında görülecek daha çok aristokrat ağırlıklı Monmouth ekibinin hoşuna gitmez. Ayrıca İskoçya'da bir askeri ayaklanma başlatmak adına Argyll Earlü Archibald Campbell ile temas kurulmaya çalışılır. Ekip bir manifesto kaleme almak istese de gerçekleştirilecek devrimci müdahaleden sonra monarşi mi yoksa cumhuriyet yanlısı bir anayasa hazırlanacağı konusunda fikir birliğine varılamaz.
Muhbirler ve tutuklamalar[değiştir | kaynağı değiştir]
Suikaste dair istihbarat Josiah Keeling tarafından Dışişleri Bakanı Sir Leoline Jenkins'e bilgi iletilmesiyle alınır. 12 Haziran 1683 günü artık tüm devlet kademesi bu bilgiye vakıftır. Muhbir Keeling tarafından yapılan itiraf sayesinde tutuklamalar başlar, Keeling ise yardımları neticesinde affedilir. West de itiraflarda bulunarak silah alımı sürecini deşifre eder. Tutuklanarak mahkemeye ilk çıkartılan Thomas Walcott olur. Bu arada çok sayıda muhalif ülkeden kaçmaya çalışmaktadır. Walcott, Whig yanlısı yayın yapan Weekly Paquet adlı derginin yayıncısı Henry Care'in adını mahkemeye verir. Care de işbirliği yaparak itirafçı olur.
Kral tarafından 27 Temmuz günü yayınlanan resmi bildiride suikast ve içeriği kamuoyuyla paylaşılır. Suikastı planlayan çok küçük ve siyasi olarak önemsiz bir grup olsa da II. Charles ayrım yapmadan tüm muhaliflerin üzerine yürür, çok sayıda kişi tutuklanır.
Davalar[değiştir | kaynağı değiştir]
| İsim | Görevi/Unvanı | Durum/Karar | Açıklama |
|---|---|---|---|
| Sir Thomas Armstrong | Stafford milletvekili | İdam hükmü giymiştir | Asılmış, çekilmiş ve dörde bölünmüştür |
| John Ayloffe | İdam hükmü giymiştir | Asılmış, çekilmiş ve dörde bölünmüştür | |
| Henry Cornish | Londra kentinin şerifi | İdam hükmü giymiştir | Asılmış, çekilmiş ve dörde bölünmüştür |
| Elizabeth Gaunt | İdam hükmü giymiştir | Yakılarak öldürülmüştür | |
| James Holloway | İdam hükmü giymiştir | Asılmış, çekilmiş ve dörde bölünmüştür | |
| Baillie of Jerviswood | İdam hükmü giymiştir | Asılmıştır | |
| Richard Nelthorpe | İdam hükmü giymiştir | Asılmıştır | |
| Richard Rumbold | İdam hükmü giymiştir | Asılmış, çekilmiş ve dörde bölünmüştür | |
| Lord William Russell | Bedfordshire milletvekili | İdam hükmü giymiştir | Kafası kesilerek idam edilmiştir |
| Algernon Sidney | Lord Warden of the Cinque Ports[2] | İdam hükmü giymiştir | Kafası kesilerek idam edilmiştir |
| Thomas Walcot | İdam hükmü giymiştir | Asılmış, çekilmiş ve dörde bölünmüştür | |
| John Rouse | İdam hükmü giymiştir | Asılmış, çekilmiş ve dörde bölünmüştür | |
| Charles Gerard | Macclesfield Earlü | İdama mahkûm edilmiş sonrasında affedilmiştir | |
| Charles Gerard | Parker Vikontu | İdama mahkûm edilmiş sonrasında affedilmiştir | |
| Archibald Campbell | Argyll Earlü | Hapis cezasına çarptırılmıştır | Monmouth Ayaklanması sırasında idam edilmiştir |
| Sir Samuel Barnardiston | Baron | Hapis cezasına çarptırılmıştır | İlaveten £6,000 para cezasına çarptırılmıştır |
| Henry Booth | Warrington Earlü | Hapis cezasına çarptırılmıştır | |
| Paul Foley | Hereford milletvekili | Hapis cezasına çarptırılmıştır | |
| Thomas Grey | Stamford Earlü | Hapis cezasına çarptırılmıştır | |
| John Hampden | Wendover milletvekili | Hapis cezasına çarptırılmıştır | İlaveten £40,000 para cezasına çarptırılmıştır |
| William Howard | Escrick Baronu | Hapis cezasına çarptırılmıştır | İtirafçı olmuş ve William Russell aleyhine ifade vermiştir |
| Matthew Mead | Hapis cezasına çarptırılmıştır | ||
| Aaron Smith | Hapis cezasına çarptırılmıştır | ||
| Sir John Trenchard | Taunton milletvekili | Hapis cezasına çarptırılmıştır | |
| Sir John Wildman | Hapis cezasına çarptırılmıştır | ||
| Sir John Cochrane | Hollanda'ya kaçmıştır | ||
| Robert Ferguson | Hollanda'ya kaçmıştır | ||
| Ford Grey | Werke Baronu | Londra Kulesinden kaçmıştır | |
| Patrick Hume | Marchmont Earlü | Hollanda'ya kaçmıştır | |
| John Locke | Hollanda'ya kaçmıştır | ||
| John Lovelace | Baron | Hollanda'ya kaçmıştır | |
| David Melville | Leven Earlü | Hollanda'ya kaçmıştır | |
| George Melville | Melville Earlü | Hollanda'ya kaçmıştır | |
| Edward Norton | Hollanda'ya kaçmıştır | ||
| Nathaniel Wade | Hollanda'ya kaçmıştır | ||
| Arthur Capell | Essex Earlü | Londra Kulesinde tutukluyken kendi boğazını keserek intihar etmiştir | |
| William Carstares | Ağır işkence görmüştür |
Değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]
Tarihçiler tarafından öne sürülen bir iddiaya göre suikast, büyük oranda II. Charles ve destekçileri tarafından güçlü muhalifleri tasfiye etmek için ortaya atılmıştır.[3] Tasfiyenin neredeyse bir intikama dönüşmesi ve bazı çevrelerce Stuartların İntikamı olarak adlandırılması 1688 Muhteşem Devrimiyle ortaya çıkan toplumsal tepkiyi açıklamaktadır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
 |
Wikimedia Commons'ta Rye House Suikastı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ Bunlar arasında John Locke, John Ayloffe, Christopher Battiscombe ve Israel Hayes sayılabilir
- ^ Güneydoğu İngiltere'deki beş liman kentinin (Hastings, New Romney, Hythe, Dover ve Sandwich) sorumlusu anlamındadır
- ^ Tarihçi Richard Greaves ve Doreen Milne bu iddiayı savunmaktadır
|  | |||||||||
