Runde Emirliği

Runde Emirliği طائفة رندة İfrenîler (Yefrenîler)
1014-1065
Runde Emirliği, y. 1037.
Başkent	Runde (Ronda)
Yaygın dil(ler)	Arapça, Berberi dilleri, Mozarapça, İbranice
Resmî din	İslam, Hristiyanlık, Yahudilik
Hükûmet	Monarşi
Emir
• 1014–1053 Ebû Nur Hilal b. Ebû Kurre • 1053–1057 Bâdis b. Hilal • 1057 (yeniden) Ebû Nur Hilal b. Ebû Kurre • 1057–1065 Ebû Nasr b. Hilal
Tarihî dönem	Orta Çağ
• Kurtuba halifeliğin zayıflaması 1014 • İşbiliye tarafından fethedilmesi 1065
Para birimi	Dirhem, Dinar
Öncüller Ardıllar Endülüs Emevî Devleti İşbiliye Emirliği
Günümüzdeki durumu	İspanya

Tavaif-i Mülûk, y. 1037

Runde Emirliği (Arapça: طائفة رندة) (İspanyolca: Taifa de Ronda), İber Yarımadası'nın güneyinde yer alan bir berberi taifa devletiydi. Benî İfren hanedanı tarafından kuruldu (1014) ve varlığını İşbiliye Emirliği tarafından fethedilene kadar sürdürdü (1065).

Tarihçe

Runde Emirliği, İşbiliye'li Abbâdîler tarafından fethedildi (1065).

Zenâte berberileri Orta Mağrib'ten (Mağrib-i Evsat) çıkıp Mağrib’in her tarafına yayıldılar. Sanhâce berberilerinden sonra bölgenin ikinci büyük kabilesi olarak kabul edilmektedir. En önemli merkezleri Tilimsan’dı. Benî İfren (Yefren), Zenâte’nin en önemli ve en kalabalık ailesi olup adını İfrî b. İslîten’den almıştır. İfrî kelimesi Berberice’de mağara anlamına gelmektedir.

Emevî Halifesi Abdülmelik b. Mervân döneminde Benî İfren dahil, Berberiler’in tamamına yakını İslam’ı kabul etti. Ancak Emevîler’in mevâlî politikası Berberiler arasında Hâricîliğin yayılmasına ve isyanların çıkmasına sebep oldu. O dönemde Zenâte kabilesi, Hâricî mezheplerinden Sufriyye koluna girdi. Sufriyye liderlerinden İfrenîler’e mesup Ebû Kurre, Orta Mağrib’in büyük kısmını hakimiyeti altına aldı ve kendisini imam ilan etti (765). Daha sonra İdrîsîler ve Fâtımîler'in (924) hakimiyetine girdiler.

Endülüs Emevî hakimiyetine girme

Benî İfren’in Varkû koluna mensup olan Ebû Yezîd en-Nükkârî, Fâtımîler'e karşı ayaklandı (943). Ebû Yezîd'in öldürülmesiyle (949/50, hicri 338) yerine oğlu Ya‘lâ b. Muhammed geçti. Aynı yıl Ya‘lâ, İfkân şehrini kurdu ve emirliğini ilan etti. 954/55 (hicri 343) yılında Vehrân şehrini ele geçirdi. Daha sonra kendisine katılan Mağrâve Emiri Hayr b. Muhammed ile birlikte Fâtımîler’e karşı ayaklanıp Tâhert şehrini aldı. Tâhert ile Tanca arasında kalan bölgeyi hâkimiyeti altına alarak hutbeyi Endülüs Emevî halifesi III. Abdurrahman adına okuttu. Halife de onu Cezayir ve Tilimsan valiliğine tayin etti (955/56, hicri 344). Bu olay Zenâte'ye mensup diğer kabilelerinin Endülüs’e göçlerini kolaylaştırdı. Endülüs Emevîleri’nin hakimiyetine giren Zenâte kabileleri, Fâtımîler’i destekleyen komşuları Sanhâce berberileri ile zaman zaman çatışmak zorunda kaldı.

Ya‘lâ b. Muhammed’in emirliği uzun sürmedi. Fâtımî komutan Cevher es-Sıkıllî karşısında üstünlük sağlayamayan Ya‘lâ, Fâtımîler’e biat ettiğini açıkladı. Ancak Cevher samimiyetine inanmadığı için onu öldürttü (958) ve bölgedeki hakimiyetlerine son verdi. Ya‘lâ’nın öldürülmesinden sonra yerine geçen oğlu Yeddû Endülüs’e kaçtı. Yeddû daha sonra Endülüs Emevîleri’ne itaati terketti ve Kuzey Afrika'ya geçerek Fes şehrini ele geçirdi (991) ancak kısa bir süre sonra yenilgiye uğratıldı ve öldürüldü.

Endülüs'e göç

Yeddû’nun yerine yeğeni Habbûs b. Zîrî geçti. Habbûs, amca oğlu Ebû Yeddâs b. Dûnâs tarafından bir isyan sonucu öldürüldü ancak onun hükümdarlığı da kısa sürdü ve Habbûs’un kardeşi Hammâme tarafından yenilgiye uğratıldı. Ebû Yeddâs taraftarlarıyla birlikte Endülüs’e kaçtı. El-Mansûr döneminde (976-1002) pek çok Zenâteli Endülüs’e geçti ve hilâfet ordusuna katıldı.

Halife tarafından çok iyi karşılanan İfrenîler'e iktâ tahsis edildi. Endülüs'ün güney kısmında Tâkürunnâ (Takoronna) kûresinin (vilayet) başkenti Runde ve çevresine yerleştirildiler. Ayrıca onlara yönetimde önemli görevler verildi.

Kuruluş ve Taifa emirleri

Kurtuba Halifeliği, ikinci Endülüs fitnesi (1009-1031) olarak bilinen bir dönemde önce parçalandı sonra yıkıldı. Bu dönemde yaşanan iç savaşlar sırasında Ebû Yeddâs’ın kardeşi Ebû Kurre’nin oğlu Ebû Nur Hilal Runde’yı (Ronda) ele geçirip orada emirliğini kurdu (1014).

Ebû Nur Hilal b. Ebû Kurre b. Dûnâs el-Yefrenî (1014-1053, 1057)

Ebû Nur Hilal, hükümdarlığın ilk yıllarında bölgenin en güçlü komşularından İşbiliye ile iyi ilişkiler kurdu. Hatta her ikisi Süleyman el-Müstaîn'i (h.  1013-1016) halife olarak tanıdı. Mâleka emiri İdrîs b. Ali'nin ölümü (1039) ile emirliği Mâleka istikametine doğru genişletti.

İşbiliye emiri Mu'tazid (h.  1042-1069), Endülüs'te tekrar Arap hakimiyetini sağlamak istiyordu. Komşu küçük Berberi hanedanları ortadan kaldırmak için harekete geçince araları bozuldu. Bu hamle karşısında Zîrîler'in Gırnata Hükümdarı Bâdîs b. Habbûs; Mevrûr (Morón), Karmûne (Carmona) ve Erkûş (Arcos) berberi liderleri ile ittifak kurdu. Ebû Nur bu ittifaka katılmadı ve Mu'tazid onun hükümdarlığına karışmayarak tekrar dostluk kurdu.

Sonraki yıllarda Mu'tazid ittifak üyeleri ile iyi ilişkiler kurdu. Oğlunun sünnet düğünü için onları İşbiliye'ye davet etti. Bu davete sadece Mevrûr (Morón) emiri Muhammed b. Nûh ed-Demmerî, Erkûş (Arcos) emiri Abdûn b. Muhammed ve dostu Ebû Nur icap etti. Sarayda onlara pusu kurup, Mevrûr ve Erkûş emirleri ile beraberindeki kişileri yakalatıp hapse attı, bir süre sonra da öldürttü (1053). Berberi ittifakına katılmayan Ebû Nur Hilal’i öldürmedi ancak 4 yıl esaret altında tuttu.

Bâdis b. Hilal (1053-1057)

Ebû Nur Hilal esaret altındayken yerine oğlu Bâdis geçti. Bâdis kötü bir hükümdar ve zevk düşkünüydü. Babasının cariyelerinden biriyle zina işledi. Aynı şekilde askerlerin de hareme girmesine izin verdi. Ebû Nur Hilal serbest kalınca (1057) oğlunu idam ettirdi ve ikinci kez tahta oturdu. Ancak bir kaç ay sonra vefat etti ve yerine diğer oğlu Ebû Nasr geçti.

Ebû Nasr b. Hilal (1057-1065)

Ebû Nasr zor bir zamanda tahta geçti. Mu'tazid çevre berberi devletlerini tek tek fethetmeye başlamıştı. Adil bir hükümdar olan Ebû Nasr içkiye düşkündü ve devlet işleri ile pek ilgilenmiyordu. Ölümü ile ilgili değişik anlatılar mevcuttur. Bir rivayete göre Ebû Nasr, Runde'de bir mecliste iken Mu'tazid'ın gönderdiği bir suikastçı tarafından öldürüldü (1065). Başka bir rivayete göre şehir halkı İşbiliye'li Abbâdîler'i davet etti ve Ebû Nasr daha sonra öldürüldü.

Sonuç itibariyle Ebû Nasr'ın öldürülmesiyle Runde Emirliği işgal edildi ve İşbiliye topraklarına katıldı.

Mimari

Şehir surları ve kapıları

Şehir surların büyük bir kısmı ve şehir kapılarından bazıları halen ayaktadır. Runde coğrafi olarak stratejik bir şehirdi ve sağlam bir sur sistemi ile korunmaktaydı. Ebû Nur Hilal'in inşa ettiği şehrin sınırları kuzeyde Ronda Geçidi, güneyde, doğuda ve batıda şehir surlarına kadar uzanıyordu. Şehrin kuzeyinden geçen Guadalevín nehri doğal bir koruma sağlıyordu.

Şehrin batı surları iki farklı duvar sisteminden oluşuyordu ve en dıştaki yapıya Albacara surları deniyordu. İç kısımda kalan diğer duvar şehre yakın inşa edilmişti. Albacara'nın inşa edilme amacı savaş durumunda değirmenleri, ekili arazileri ve hayvanları koruma altına almaktı. Albacara'nın iki kapısı vardı, güneyde Rüzgar Kapısı (La puerta del Viento) ve kuzeyde Değirmen Kapısı (La Puerta de los Molinos veya Puerta del Cristo). Değirmen kapısı Runde'nin ana giriş kapılarından biriydi. Her iki kapı ve sur sisteminin bir kısmı günümüze kadar ulaşmıştır.

Güney surlarında Almocábar Kapısı yer almaktadır. Almocábar adı el-Makber'den gelmektedir çünkü bu kapının yanında eskiden bir Müslüman mezarlığı bulunmaktaydı. Şehrin doğusunda La Puerta de la Cijara kapısı inşa edilmişti. Bu kapı rekonstrüksiyon yöntemi ile Değirmen Kapısı örnek alınarak tekrar ayağa kaldırıldı.

Kuzey surlarında bugün var olmayan bir kapı ve ona bağlı bir köprü bulunmaktaydı. Köprü Hristiyanların fethi sırasında yıkıldı (1485) ve yerine Puente Viejo (Eski Köprü) inşa edildi. Şehir kapısı ise artan nüfus sebebiyle yetersiz kaldı ve 1742 yılında yerine daha geniş bir kapı (V. Philip Kapısı) inşa edildi.

Arap Hamamı

Doğu surlarının hemen dışında, La Puerta de la Cijara kapısına yakın, Ronda Arap Hamamı bulunmaktadır. Hamam büyük olduğu için şehir merkezine inşa edilemedi çünkü Runde yüksek bir yere kurulmuştu ve hamam suyu temini için uygun değildi. Bu yüzden hamamı şehrin dışında, nehir kenarına inşa ettiler. Nehir suyu, Guadalevín nehri ile Culebras deresinin kesiştiği yerde bulunan bir su çarkı vasıtasıyla küçük bir su kemerine aktarılıyordu ve doğrudan hamama ulaştırılıyordu. Bu yapıların büyük bir kısmı günümüze kadar ulaştı. Ronda Arap Hamamı bugün İspanya’nın en iyi korunmuş hamamları arasındadır.

San Sebastián Minaresi

San Sebastián Minaresi ( Alminar de San Sebastián), günümüzde çan kulesi olarak kullanılmaktadır. Camii, kiliseye çevrildi ancak yapı daha sonra yıkıldı ve geriye sadece minaresi kaldı. Minarenin tepesi çan kulesine dönüştürülürken orta ve alt kısmı orijinal haliyle durmaktadır.

Runde doğumlular

• Abbas ibn Firnâs (810-888): Astronom, filozof ve şair. Yaptığı uçuş denemeleriyle de bilinmektedir.
• İbn Abbâd er-Rundî (1333-1390): Ġays̱ü’l-mevâhib adlı eseriyle tanınan Şâzelî şeyhi.

Taifa Emirleri

İfrenîler

• Ebû Nur Hilal b. Ebû Kurre: 1014–1053 (bazı kaynaklarda 1039-1053)
• Bâdis b. Hilal: 1053–1057
• Ebû Nur Hilal b. Ebû Kurre (yeniden): 1057
• Ebû Nasr b. Hilal: 1057–1065

Galeri

• 
  Ebû Nur Hilal tarafından inşa edilen şehir surları
• 
  Şehir surları
• 
  Makber kapısı (Puerta del Almocábar), şehrin güney kapısı
• 
  Rüzgar Kapısı (La puerta del Viento), şehrin batı kapısı
• 
  Değirmen Kapısı (La Puerta de los Molinos), şehrin batı kapısı
• 
  Şehir kapısı (Puerta de la Cijara), şehrin doğu kapısı
• 
  Ronda Arap Hamamına ait su çarkı ve su kanalı (orta-sol)
• 
  Ronda Arap Hamamı, San Miguel semti
• 
  Ronda Arap Hamamı, San Miguel semti
• 
  San Sebastián Minaresi, günümüzde San Sebastián çan kulesi, Ronda

Referans

• Özdemir, Mehmet, (Ed.) (2018). İslam Tarihi ve Medeniyeti Cilt 4, Endülüs. Siyer Yayınları. ISBN 9786057558343. 
• Kremp, Martin (1996). Die Kleinkönige des islamischen Spanien. Texte zur Geschichte der Taifas des Andalus im 11. Jahrhundert. Mediterranea, Frankfurt/Main. ISBN 3-00-000464-5.  (Almanca)
• Bosworth, C. E. (1996). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. s. 20.  (İngilizce)

Dış bağlantılar

• İspanya Kraliyet Tarih Akademisi:
  • Ebû Nur Hilal b. Ebû Kurre 20 Ocak 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
  • Bâdis b. Hilal 27 Mart 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
  • Ebû Nasr b. Hilal 27 Mart 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
• TDV İslâm Ansiklopedisi:
  • Abbâs b. Firnâs 7 Ekim 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • İbn Abbâd er-Rundî 14 Eylül 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Ayrıca bakınız

• Sünni hanedanlar listesi