Osmanlı İmparatorluğu'nda yasaklar
Osmanlı İmparatorluğu'nda yasaklar, Osmanlı İmparatorluğu dönemindeki yasakları ele almaktadır.
I. Süleyman dönemi (1520-1566)[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti İstanbul'da büyük bir esir pazarı bulunuyordu. Ticaret amacıyla şehre gelen yabancıların kısa bir süreliğine buradan esir ve cariyeleri alıp kullandıktan sonra sokağa bırakmaları üzerine 1559'da Kanuni Sultan Süleyman tarafından çıkartılan kanunla gayrimüslimlere esir satılması yasak edildi.[1]
II. Selim dönemi (1566-1574)[değiştir | kaynağı değiştir]
II. Selim döneminde, Eyüp'teki kaymakçı dükkânları kadınların erkeklerle buluşmalarına veya tanışmalarına olanak sağlayınca, o zamanın din hocaları bu durumu "kıyametin yaklaştığı" ve "dinin elden gittiği" şeklinde yorumladılar.[2] Şikayet başvuruları üzerine, 1573 yılında kadınların kaymakçı dükkânlarına girişleri yasaklandı.[3] Dükkânına kadın müşteri alan dükkân sahibi ise cezaya çarptırılacaktı.[4]
III. Murad dönemi (1574-1595)[değiştir | kaynağı değiştir]
Kadın ve erkeklerin bir arada kayığa binme yasağı 1580'den başlayıp 1918'lere dek süren bir yasaktı. Yasağın faaliyete geçmesini sağlayan bilgi ise "bazı kadınların kayıklarda, önceden anlaştıkları erkeklerle buluşması" olarak gösteriliyordu. Kayıkçı kahyası ve bostancıbaşına sık sık uyarı ve emirler gelerek bu yasağın sıkı sıkıya korunması önlemi alındı. Öyle ki, kadınlarla erkeklerin Haliç ve Boğaziçi iskelelerinde dolmuş görevi yapan kayıklarda bile bir arada bulunmaları yasaklandı.[5]
IV. Murad dönemi (1623-1640)[değiştir | kaynağı değiştir]
Fenersiz dışarı çıkma yasağı[değiştir | kaynağı değiştir]
IV. Murad döneminde yatsıdan sonra fenersiz dışarı çıkmak yasaklandı.[6] Zaman zaman kıyafet değiştirerek yatsıdan sonra sokakları gezen IV. Murad, dışarıda fenersiz gezenlerle karşılaştığında ceza olarak onları öldürtmekteydi. Sabah olduğunda ise ölümle cezalandırılan kimselerin ölü bedenleri sokaklarda, yerlerde görülüyordu.[7] Yasağa uymayanları ölümle cezalandıran IV. Murad, bir defasında kıyafet değiştirip gezerken, camiden geç saatte çıkıp fenersiz bir şekilde evine giden bir imam çocuğunu yakalamış ve onu yasağa uymaması nedeniyle öldürtmüştü.[8]
Tütün ve kahve yasağı[değiştir | kaynağı değiştir]
IV. Murad döneminde tütün içmek yasaklandı, tütün içenler ise ölümle cezalandırıldı. IV. Murad'ın tütün içmeyi şiddetle yasaklamasında, ona yakın olan Kadızadelilerin de rolü vardı.[9] Tütün yasağına uymayanların katlinin vacip olduğuna dair Şeyhülislam Ahîzâde Hüseyin Efendi fetva verdi.[10]
Osmanlı'daki dinî ve siyasi bir hareket olan Kadızadeliler, tütün ve kahvenin haram olduğunu ileri sürmekteydiler.[11] Kadızadelilerin görüşlerinden cesaret alan IV. Murad, kıyafet değiştirerek şehir ve köyleri dolaşıp, tütün veya kahve içenleri tespit ettiğinde onları cezalandırırdı. İstanbul'da çıkan büyük yangın, IV. Murad'ın bu yasağı uygulamaya yönelmesinin bir nedeni olarak görülür.[12]
İbrahim dönemi (1640-1648)[değiştir | kaynağı değiştir]
17. yüzyılda Osmanlı padişahı İbrahim tarafından İstanbul'da halkın araba ile dolaşması yasaklandı.[13][14] Padişah İbrahim, bir üfürükçüye giderken karşısına çıkan bir arabaya sinirlenmesi üzerine, bundan sorumlu tuttuğu Salih Paşa'yı üfürükçünün evine çağırtıp orada kuyu ipiyle boğdurdu.[15][16]
IV. Mehmed dönemi (1648-1687)[değiştir | kaynağı değiştir]
1666 yılında Mevlevîlerin yaptığı sema ve Halveti tarikatı dervişlerinin "tahta tepmek" olarak adlandırılan ayinleri IV. Mehmed tarafından yasaklandı.[17] Padişahı etkileyen Kadızadelilerin karşı çıktığı kabir ziyareti de 1667 yılında IV. Mehmed'in emriyle yasaklandı.[17]
I. Mahmud dönemi (1730-1754)[değiştir | kaynağı değiştir]
Özellikle yaz aylarında mesire yerlerine (gezinti yerleri) açık sayılan giysilerle giden kadınlar Osmanlı'da tepki çekmekteydi. Bu durum karşısında 1750'lerin başında bir ferman yazılarak kadınlara yasak getirildi. Fermanda "Bundan böyle kadınların oralara arabalarla gitmeleri yasaktır. Giden kadınlar ve kadınları götüren arabacılar şiddetle cezalandırılacaklardır." denilmekteydi.[18]
II. Abdülhamid dönemi (1876-1909)[değiştir | kaynağı değiştir]
Dindar olduğu bilinen II. Abdülhamid, 2 Nisan 1892'de belden bağlanmış siyah çarşaf giyen Müslüman kadınların matem tutan Hristiyanlara benzedikleri ve güvenlik bakımından sorun yaratacağı gerekçesiyle kadınların çarşaf giymesini yasakladı.[19][20] Türk gazeteci ve araştırmacı Murat Bardakçı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde bulunduğu söylediği belgede, II. Abdülhamid'in çarşafı "emr-i tesettüre asla muvafık ve müsait olmadığı" olarak nitelendirdiği, dolaylı yoldan İslam'da çarşafın olmadığını belirttiği ve bu gerekçeyle çarşafı yasakladığını ifade etmiştir.[21][22]
Diğer yasaklar[değiştir | kaynağı değiştir]
Kiliselerde çan çalma yasağı[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlı İmparatorluğu her ne kadar birçok farklı kültürden ve inançtan milletin aynı çatı altında birlikte yaşadığı bir devlet olsa da, burada gayrimüslim halklar Müslüman vatandaşlarla eşit şartlara sahip olmadı. İbadet özgürlüğünün olmasına karşın, kiliselerin çanları kaldırtıldı ve çanların çalması yasaklandı.[5] Uzun yıllar süregelen bu yasak, 1856 yılından sonra kaldırıldı.
Ramazan ayı yasakları[değiştir | kaynağı değiştir]
1821'de İstanbul’da yaygınlaşan veba salgınını önlemek adına aynı yılın Ramazan ayında geceleri davulcuların davul çalması, mâni ve türkü okuması, meddahların kahvehanelerde hikâyeler anlatması ve kahvehanelerde tavla, dama, satranç gibi oyunların oynanması yasaklandı. Salgının bulaşmasını engellemek adına Ramazan ayında böyle bir yola başvurulsa da, 3 bine yakın kişinin vebadan ötürü hayatını kaybetmesinin önüne geçilemedi.[5]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- Osmanlı İmparatorluğu'nda eğitim
- Osmanlı İmparatorluğu toplumu
- Osmanlı İmparatorluğu demografisi
- Osmanlı İmparatorluğu mutfağı
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Osmanlı zamanında uygulanan 21 yasak". Memurlar.Net. Erişim tarihi: 6 Kasım 2022.
- ^ Şemsettin Kutlu, Bu Şehri İstanbul Ki, Milliyet Yayınları, s. 366.
- ^ İlhan Tekeli, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 3. cilt, Kültür Bakanlığı, s. 361
- ^ Reşad Ekrem Koçu, Tarihimizde Garip Vakalar, Varlık Yayınları, s. 83.
- ^ a b c "Osmanlı Devleti'nin Çeşitli Dönemlerinde Uygulanmış Birbirinden İlginç 11 Yasak". Listelist. 29 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2022.
- ^ Midhat Sertoğlu, IV Murad, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s. 67.
- ^ Emin Efendi, Osmanlı Hayatından Kesitler, İnsan Yayınları, s. 187.
- ^ Naima Tarihi, Cilt 3, Bahar Matbaası, İstanbul, 1968, s. 1221.
- ^ Muhammet Ünlücan, IV. Murad'ın İcraatlarında Din ve Siyaset Ekseni, Ankara-2006, s. 104.
- ^ Ergun Hiçyılmaz, Her Şafakta Ölürüm: Osmanlı'dan Cumhuriyet'e idamlar, Bilge Kültür Sanat, s. 48.
- ^ İbrahim Agah Çubukçu, Türk-İslam Kültürü Üzerinde Araştırmalar ve Görüşler, Ankara İlahiyat Fakültesi Yayınları, s. 31.
- ^ Mustafa Cezar, Mufassal Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 4. Cilt, s. 1892.
- ^ Çelik Gülersoy, Eski İstanbul Arabaları, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları, s. 18
- ^ Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 3. cilt, s. 243
- ^ Y. İzzettin Barış, Osmanlı Padişahlarının Yaşamlarından Kesitler, Hastalıkları ve Ölüm Sebepleri, Bilimsel Tıp Yayınevi, s. 141
- ^ Zuhuri Danışman, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, IX, Yeni Matbaa, s. 234.
- ^ a b Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt: 24; s. 102
- ^ Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, "Osmanlı Kanunlarında Giyim-Kuşam Yasakları", s. 38
- ^ Kurnaz, Şefika, Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları, s. 33
- ^ Georgeon, François, Sultan Abdülhamid, Homer Yayınları, s. 382
- ^ "II. Abdülhamid Belgeli Çarşaf Yasağı - Murat Bardakçı". YouTube. 8 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2022.
- ^ "Abdulhamit 'Çarşaflı Terörist'te haklı çıktı". www.haberturk.com. 28 Şubat 2016. 29 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2022.