Ortoreksiya nervoza

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Ortoreksiya Nervoza sayfasından yönlendirildi)

Ortoreksiya nervoza, kısaca ortoreksi, kişinin sağlıklı beslenmesi hakkında aşırı kaygıya sahip olması ile karakterize edilen önerilmiş bir yeme bozukluğu.[1][2][3] Durumdan etkilenen kişilerde, kişinin beslenmesi ve sağlığı hakkında tekrar eden beklenmedik düşüncelerin olması, hastanın kirlendiğini veya pislendiğini sanması, aşırı kuralcılık veya bir tören misali yemek yeme gözlemlenebilir (Duran, 2016). Ortorektik kişilerde yapılan araştırmalara göre yemeğin hazırlanması esnasında kullandığı malzemeler ve hazırlanış metodunda kaygı duyduğu, bundan dolayı farklı yiyeceklerin ve içeceklerin karıştırılmasını reddetmektedir. Bu durumun nedeni yemeğin hazırlanış şeklidir (Gezer, Kabaran, 2013). Ortoreksi, durum için geliştirilmiş testlerle tespit edilebilmektedir. Hastalık literatürde ilk defa Steven Bratman tarafından 1997 senesinde isimlendirilmiştir.

2009 yılında İngiliz Diyetisyenler Derneği[4] başkanı ve Leeds Metropolitan Üniversitesi'nde kıdemli öğretim görevlisi olan Ursula Philpot, ortoreksiya nervoza hastalarını "yalnızca vücutlarına koydukları gıdaların kalitesiyle ilgilenen, diyetlerini hangi gıdaların gerçekten 'saf' olduğuna dair kişisel anlayışlarına göre rafine eden ve kısıtlayan" kişiler olarak tanımlamıştır. Bu durum, anoreksiya nervoza ve bulimiya nervoza gibi diğer yeme bozukluklarından farklıdır bu hastalıklardan etkilenen kişiler yenilen yiyecek miktarına odaklanır.[5]

Ortoreksiya nervoza, bir cinsiyeti orantısız bir şekilde etkilememesi bakımından anoreksiya nervozadan da farklıdır. Araştırmalar ortoreksiya nervozanın hem erkeklerde hem de kadınlarda eşit oranda görüldüğünü ve cinsiyetler arasında önemli bir fark bulunmadığını ortaya koymuştur. Ayrıca, araştırmalar ortoreksiya nervoza ile hem narsisizm hem de mükemmeliyetçilik arasında anlamlı pozitif korelasyonlar bulmuş, ancak ortoreksiya nervoza ile benlik saygısı arasında anlamlı bir korelasyon bulamamıştır.[6] Bu durum, yoğun ortoreksiya nervoza bireylerinin sağlıklı beslenme alışkanlıklarıyla diğerlerine göre daha fazla gurur duyduklarını ve anoreksiya gibi beden imajının aksine ortoreksiyalarının arkasındaki itici gücün bu olduğunu göstermektedir.

Ortoreksiya nervoza, Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından bir yeme bozukluğu olarak tanınmamaktadır ve bu nedenle yaygın olarak kullanılan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabında (DSM) resmi bir tanı olarak belirtilmemiştir.

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Ortoreksiya nervozanın gerçek bir yeme bozukluğu olup olmadığı tartışmalı bir konu olmuştur. Günümüzde varılan sonuç bir yeme bozukluğu olduğudur. Günümüzde tartışılan bir başka konu ise ortoreksinin obsesif kompulsif bozukluğun alt kümesi olup olmadığıdır. Hastalıkta bir takıntı söz konusu olmasına rağmen, bunun OKB olup olmadığı tam olarak tespit edilmemiştir.[5]

Tanı[değiştir | kaynağı değiştir]

2016 yılında, Thom Dunn ve Steven Bratman tarafından düzenlenen hakemli Eating Behaviors dergisinde ortoreksiya için resmi kriterler önerilmiştir.[7] Bu kriterler aşağıdaki gibidir:

Kriterya A. Bir diyet teorisi veya spesifik detayları değişebilen bir dizi inanç tarafından tanımlandığı şekliyle "sağlıklı" beslenmeye takıntılı odaklanma; sağlıksız olarak algılanan gıda seçimleriyle ilişkili olarak abartılı duygusal sıkıntı ile işaretlenir; kilo kaybı meydana gelebilir, ancak bu birincil hedeften ziyade ideal sağlığın bir yönü olarak kavramsallaştırılır. Aşağıdakiler bunu kanıtlamaktadır:

  1. Birey tarafından optimum sağlığı desteklediğine inanılan olumlu ve kısıtlayıcı diyet uygulamalarına ilişkin kompulsif davranış ve/veya zihinsel meşguliyet. (Bu kritere dipnotlar eklenmiştir: Diyet uygulamaları konsantre "gıda takviyeleri" kullanımını içerebilir. Egzersiz performansı ve/veya fit vücut imajı sağlığın bir yönü veya göstergesi olarak kabul edilebilir).
  2. Kendi koyduğu beslenme kurallarının ihlali, abartılı hastalık korkusuna, kişisel kirlilik hissine ve/veya olumsuz fiziksel hislere neden olur ve bunlara kaygı ve utanç eşlik eder.
  3. Diyet kısıtlamaları zamanla artar ve tüm gıda gruplarının ortadan kaldırılmasını içerebilir ve arındırıcı veya detoksifiye edici olarak kabul edilen giderek daha sık ve/veya şiddetli "temizlikleri" (aralıklı oruçlar) içerebilir. Bu tırmanış genellikle kilo kaybına yol açar, ancak kilo verme arzusu yoktur, gizlidir veya sağlıklı yiyeceklerle ilgili düşüncelere tabidir.

Kriterya B. Kompulsif davranış ve zihinsel meşguliyet aşağıdakilerden herhangi biri ile klinik olarak bozucu hale gelir:

  1. Malnütrisyon, ciddi kilo kaybı veya kısıtlı diyetten kaynaklanan diğer tıbbi komplikasyonlar
  2. Sağlıklı beslenme ile ilgili inanç veya davranışlara bağlı olarak sosyal, akademik veya mesleki işlevsellikte bozulma veya içsel sıkıntı
  3. Pozitif beden imajı, öz-değer, kimlik ve/veya memnuniyet, kendi tanımladığı "sağlıklı" yeme davranışına uyuma aşırı derecede bağlıdır.

Ortoreksiya hastaları için diğer yeme bozuklukları anketlerine benzer şekilde ORTO-15 adında bir tanı anketi geliştirilmiştir.[8] Ancak Dunn ve Bratman bu anket aracını uygun iç ve dış doğrulamadan yoksun olduğu gerekçesiyle eleştirmektedir.[9]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Hill, Amelia (16 Ağustos 2009). "Healthy food obsession sparks rise in new eating disorder". The Guardian. Londra. 23 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2010. 
  2. ^ Bratman, Steven (2014) http://www.orthorexia.com/what-is-orthorexia/ 2 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Accessed 1/1/2016
  3. ^ Rochman, Bonnie (12 Şubat 2010). "Orthorexia: Can Healthy Eating Be a Disorder?". Time. 31 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2012. 
  4. ^ "Orthorexia nervosa". 14 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2024. 
  5. ^ a b Hill, Amelia (15 Ağustos 2009). "Healthy food obsession sparks rise in new eating disorder". The Observer (İngilizce). ISSN 0029-7712. 23 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2024. 
  6. ^ Oberle, Crystal D.; Samaghabadi, Razieh O.; Hughes, Elizabeth M. (1 Ocak 2017). "Orthorexia nervosa: Assessment and correlates with gender, BMI, and personality". Appetite. 108: 303-310. doi:10.1016/j.appet.2016.10.021. ISSN 1095-8304. PMID 27756637. 26 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2024. 
  7. ^ Dunn, Thomas M.; Bratman, Steven (1 Nisan 2016). "On orthorexia nervosa: A review of the literature and proposed diagnostic criteria". Eating Behaviors. 21: 11-17. doi:10.1016/j.eatbeh.2015.12.006. ISSN 1471-0153. 
  8. ^ Donini, L. M.; Marsili, D.; Graziani, M. P.; Imbriale, M.; Cannella, C. (1 Haziran 2005). "Orthorexia nervosa: Validation of a diagnosis questionnaire". Eating and Weight Disorders - Studies on Anorexia, Bulimia and Obesity (İngilizce). 10 (2): e28-e32. doi:10.1007/BF03327537. ISSN 1590-1262. 
  9. ^ Dunn, Thomas M.; Bratman, Steven (Nisan 2016). "On orthorexia nervosa: A review of the literature and proposed diagnostic criteria". Eating Behaviors. 21: 11-17. doi:10.1016/j.eatbeh.2015.12.006. ISSN 1471-0153. 
  • Acar, N., Karaçil, M., Ermumcu, Ş.(2016). Sağlık profesyonellerinde sağlıklı beslenme Kaygısı: Ortoreksiya Nervoza, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi.1(2): 59-71.
  • Çaka, S.Y., Çınar, N., Altınkaynak, S.(2107). Adolesanda yeme bozuklukları, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 6(1): 1 – 10.
  • Duran, S.(2016). Sağlık yüksekokulu öğrencilerinde ortoreksiya nervoza (sağlıklı beslenme takıntısı) riski ve etkileyen faktörler, Pamukkale Tıp Dergisi. 9(3):220-226.
  • Hantaş, Y., Maner, F., Erkıran, M., Turan, F., Gökalp, P.(2003). Alkol-madde kullanım bozukluğu olan kadınlarda yeme özellikleri ve yeme bozuklukları taraması,
  • Oğur, S., Aksoy, A., Güngör, Ş.(2015). Üniversite öğrencilerinde ortoreksiya nervoza eğiliminin belirlenmesi,BEÜ Fen Bilimleri Dergisi. 4(2), 93-102.
  • Özenoğlu, A., Dege, G.(2015). Üniversite gençliğinde yteme bozukluğunun yordayıcıları olarak benlik saygısı ve beslenme eğitiminin ortoreksiya nervoza gelişmesi üzerine etkisi, Bozok Tıp Dergisi.5(3):5-14.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ortoreksiya_nervoza&oldid=32510338" sayfasından alınmıştır