Orchidaceae

Salepgiller
	Ophrys lutea subsp. galilaea
Bilimsel sınıflandırma
Âlem:	Plantae
Klad:	Tracheophyta
Klad:	Angiosperms
Klad:	Monocots
Takım:	Asparagales
Familya:	Orchidaceae; Juss.
Tip tür
	Orchis L.

Orchidaceae, renkli ve hoş kokulu çiçek açan genellikle yaygın olarak orkide ailesi olarak bilinen çiçekli bitki'nin çeşitli ve yaygın familyasıdır.

Orchidaceae (Orkidegiller) veya Salepgiller, Asparagales takımına ait bir familyadır.

Asteraceae ile birlikte en büyük iki çiçekli bitki familyasından biridir. Orkidegiller, Dünya’ya yaklaşık 763 cins olarak dağılmış, halen kabul edilen yaklaşık 28,000 türü vardır.^[3]^[4] Hangi ailenin daha büyük olduğunun belirlenmesi hala tartışılıyor çünkü böylesine büyük ailelerin üyeleri hakkında doğrulanmış veriler sürekli olarak değişmektedir. Ne olursa olsun, orkide türlerinin sayısı neredeyse kemikli balıklar ın sayısına eşit, kuş türlerinin sayısının iki katından fazla ve memeli türlerinin sayısının yaklaşık dört katıdır.

Aile, tüm tohum bitkilerin yaklaşık %6-11'ini kapsar.^[5] En büyük cinsler Bulbophyllum(2,000 tür), Epidendrum(1,500 tür), Dendrobium (1,400 tür) ve Pleurothallis (1,000 tür) dür. Ayrıca Vanilya (vanilya bitkisi cinsi), Orchis cinsi ve yaygın olarak yetiştirilen birçok Phalaenopsis ve Cattleya gibi bitkileri de kapsar. Dahası 19. yüzyılda yetiştiriciliğe tropikal türlerin girmesinden bu yana bahçıvanlar 100,000'den fazla melez ve kültür üretmiştir.

Geniş yayılışlıdır, çoğunluğu tropiklerden yayılmış, soğuk ılıman ve subarktik bölgelerde daha az yayılmıştır, tropiklerdeki türlerden bazıları epifittir.

Türkiye'de 24 cins ve 60'tan fazla türü bulunmaktadır.

Morfolojik özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Yumrulu, rizomlu çok yıllık otsu bitkiler, bazen epifit, bazen saprofit ya da parazit halindedirler. Bunların çok küçük olan tohumları ancak belirli mantarlar tarafından aşılandıktan sonra çimlenir.

Yapraklar basit, bazen pul şeklinde; almaşık (alternat), bazen iki sıralı, nadiren karşılıklı veya çevrel (vertisillat) şeklindedir.
Çiçek durumu tek salkım (rasem), başak veya bileşik salkımdır. Çiçekler er dişi, nadiren tek eşeyli ( türler bir evcikli veya iki evcikli), zigomorf, nadiren aktinomorf simetriye sahiptir.
Çiçek örtü yaprakları (periyant) perigon halinde ve 2 dairede, her dairede 3 tepal mevcut, iç dairenin orta yaprağı bazen birkaç loplu belirgin bir dudak şeklini almış ve açılmış çiçekte aşağıya doğru sarkmıştır. Ekseriye bu perigon yaprağı nektaryum ihtiva eder.
Androkeum 1 veya 2 Stamenden oluşur. Bazıları staminod, ginostegyum var.
dişi organ (Ginekeum) 3 bileşik meyve yapraklı(karpel), yumurtalık alt durumlu, genellikle wikt:parakarp-parakarp, tohum taslağı (ovül) çok sayıdadır.
Meyve küçük ve bol tohumlu kapsül halindedir.
Tohumlarda embriyo çok küçük, farklılaşmamış ve endosperm (besi doku) bulunmaz.

Bilimsel tanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Çok yıllık, ototrof ya da zaman zaman heterotrof otsu bitkilerdir. Kökleri mantarlarla simbiyotik ilişki kurar. Rizom sürünücü, etli ya da yumru benzeri köklüdür. Yapraklar bazı türlerde tabanda küme halinde, bazı türlerde gövde boyunca iken bazı türler de yaprakdan yoksundur. Gövde dik, ince ya da sağlam yapıdadır. Çiçek kurulu gövdenin tepesinde belirir ve az ya da çok/yoğun ya da gevşek çiçeklidir. Çiçekler zigomorfik, rengi ve boyutu hayli değişken, sıklıkla baş aşağıdır. Çiçek örtüsü iki halkalı, çanak yapraklar üç benzer bölümlü, taç yapraklar iki eşit bölümlü ve tek dudaklıdır. Dudak belirgin, biçim ve renk bakımından hayli çeşitli, sıklıkla mahmuzlu, bazı türlerde belli böceklerin biçimini (bkz. Ophrys) taklit edecek kadar özelleşmiş ve bu sayede çapraz döllenmeyi sağlayacak biçimdedir. Çok sayıda tohum üretirler ve bunlar toz tohumdur.^[6]

Türkiye'deki orkide cinsleri (doğal melezler dahil)[değiştir | kaynağı değiştir]

Anacamptis (Sivrisalep), 1 tür
Barlia (Patpatanak), 1 tür
Cephalanthera (Çamçiçeği), 9 tür
Coeloglossum (Kurbağasalebi), 1 tür
Corallorhiza (Kurbağasalebi), 1 tür
Dactylorhiza (Balkaymaksalebi), 23 tür
Epipactis (Bindallıçiçeği), 11 tür
Epipogium (Cazısalebi), 1 tür
Gennaria (İkisalep), 1 tür
Goodyera (Yersalebi), 1 tür
Gymnadenia (Başaksalebi), 1 tür
Himantoglossum (Keşkeşçiçeği), 4 tür
Limodorum (Saçuzatan), 1 tür
Listera (Pisipisisalebi), 2 tür
Neotinea (Benliçamsalebi), 1 tür
Neottia (Asalaksalep), 1 tür
Ophrys (Arısalebi), 54 tür
Orchis (Salep), 34 tür
Platanthera (Sümbülsalebi), 4 tür
Serapias (Sağırkulağı), 6 tür
Steveniella (Takkelisalep), 1 tür
Spiranthes (İncisalebi), 2 tür
Traunsteinera (Yaylasalebi), 2 tür
×Orchiserapias (Sağırsalebi), 1 tür
×Serapicamptis (Sivrikulak), 1 tür
×Dactyloglossum (Yamuksalep), 1 tür^[7]

Türkiye'de görülen bazı orkide türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Cinsler[değiştir | kaynağı değiştir]

Resim galerisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Genera Plantarum 64–65. 1789.
^ Sp. Pl. 2: 939. 1753.
^ Christenhusz, M. J. M.; Byng, J. W. (2016). "The number of known plants species in the world and its annual increase". Phytotaxa. 261 (3): 201-217. doi:10.11646/phytotaxa.261.3.1. Geçersiz |doi-access=free (yardım)
^ "WCSP". World Checklist of Selected Plant Families. 6 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2010. (See External links below).
^ Yohan Pillon; Mark W. Chase (2007). "Taxonomic exaggeration and its effects on orchid conservation". Conservation Biology. 21 (1): 263-265. doi:10.1111/j.1523-1739.2006.00573.x. PMID 17298532.
^ "Orchidaceae". 10 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2020.
^ "Bizim Bitkiler". 22 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2020.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Orchidaceae ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

NCBI Taksonomi tarayıcı
Orchidaceae3 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Orchidaceae in Flora of North America22 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Reproductive Biology of Orchids15 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Tek çenekliler ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] Genera Plantarum 64–65. 1789.

[2] Sp. Pl. 2: 939. 1753.

[Christenhusz-Byng2016-3] Christenhusz, M. J. M.; Byng, J. W. (2016). "The number of known plants species in the world and its annual increase". Phytotaxa. 261 (3): 201-217. doi:10.11646/phytotaxa.261.3.1. Geçersiz |doi-access=free (yardım)

[WCSP-4] "WCSP". World Checklist of Selected Plant Families. 6 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2010. (See External links below).

[5] Yohan Pillon; Mark W. Chase (2007). "Taxonomic exaggeration and its effects on orchid conservation". Conservation Biology. 21 (1): 263-265. doi:10.1111/j.1523-1739.2006.00573.x. PMID 17298532.

[6] "Orchidaceae". 10 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2020.

[7] "Bizim Bitkiler". 22 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]