Oksidatif stres
Oksidatif stres, vücutta reaktif oksijen türleri (ROS) veya serbest radikallerin üretiminin, antioksidan savunma sistemleri tarafından dengelenememesi sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Hücresel hasara yol açarak yaşlanma, nörodejeneratif hastalıklar, kardiyovasküler rahatsızlıklar, kanser ve metabolik hastalıklarla ilişkilendirilir.[1]
-
Doku hasarında oksidatif stres mekanizmaları. Ksenobiyotikler tarafından indüklenen serbest radikal toksisitesi ve hücresel enzimler tarafından müteakip detoksifikasyon (sonlandırma)
Tanım ve Mekanizma
[değiştir | kaynağı değiştir]Oksidatif stres, hücrelerde oksidan (serbest radikaller ve reaktif oksijen türleri) ile antioksidan savunmalar arasındaki dengenin bozulmasıyla meydana gelir. Serbest radikaller, çiftleşmemiş elektronlara sahip kararsız moleküllerdir ve DNA, proteinler ve lipidler gibi biyomoleküllere zarar verebilirler.[2]
Bu süreçte reaktif oksijen türleri (ROS) ve reaktif azot türleri (RNS) gibi moleküller hücresel işlevleri bozar. Oksidatif stresin başlıca kaynakları şunlardır:
- Mitokondriyal enerji üretimi
- Çevresel faktörler (UV ışınları, sigara dumanı, hava kirliliği, pestisitler)
- Kronik inflamasyon
- Metabolik hastalıklar (diyabet, obezite)[3]
Serbest Radikaller ve Reaktif Oksijen Türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Serbest radikaller, elektron kaybederek veya kazanarak diğer moleküllerle reaksiyona girerler. Oksidatif stresle ilişkili başlıca reaktif oksijen türleri (ROS) şunlardır:
- Süperoksit anyonu (O₂⁻)
- Hidrojen peroksit (H₂O₂)
- Hidroksil radikali (•OH)
- Peroksinitrit (ONOO⁻)
Bu türler özellikle hücresel bileşenlere zarar vererek hücre ölümü, mutasyonlar ve doku hasarı gibi problemlere neden olabilir.[4]
Oksidatif Stresin Neden Olduğu Hastalıklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Oksidatif stres, çeşitli hastalıkların gelişiminde kritik bir rol oynar:
1. Kardiyovasküler Hastalıklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- LDL kolesterolün oksidasyonu ateroskleroza yol açar.
- Hipertansiyon ve kalp yetmezliği ile ilişkilidir.[5]
2. Nörodejeneratif Hastalıklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Alzheimer hastalığı: Beta-amiloid plaklarının oksidatif stresle ilişkili olduğu bulunmuştur.
- Parkinson hastalığı: Dopaminerjik nöronların oksidatif hasar nedeniyle kaybı hastalığı tetikler.[6]
3. Kanser
[değiştir | kaynağı değiştir]- DNA mutasyonları ve oksidatif stres arasındaki bağlantı kanser gelişiminde önemli bir faktördür.
- Kronik inflamasyon nedeniyle tümör oluşumu tetiklenebilir.
4. Diyabet ve Metabolik Sendrom
[değiştir | kaynağı değiştir]- Oksidatif stres insülin direncini artırarak Tip 2 diyabet riskini yükseltir.
- Diyabetik komplikasyonlarla ilişkilidir.[7]
5. Yaşlanma ve Hücresel Hasar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Telomer kısalmasına neden olarak hücresel yaşlanmayı hızlandırır.
- Kollajen hasarı cilt yaşlanmasını hızlandırır.[8]
Antioksidanlar ve Oksidatif Stresin Önlenmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Vücut, oksidatif stresi dengelemek için antioksidan sistemlere sahiptir. Bunlar iki gruba ayrılır:
1. Endojen (Vücut Tarafından Üretilen) Antioksidanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Süperoksit dismutaz (SOD)
- Katalaz (CAT)
- Glutatyon peroksidaz (GPx)[9]
2. Ekzojen (Dışarıdan Alınan) Antioksidanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Vitamin C (askorbik asit)
- Vitamin E (tokoferol)
- Polifenoller (yeşil çay, zeytinyağı, üzüm çekirdeği)
- Koenzim Q10
Antioksidan açısından zengin besinlerin tüketilmesi, oksidatif stresin etkilerini azaltmada önemli rol oynar.[10]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Halliwell, Barry; Gutteridge, John M. C. (1 Ağustos 2015). Free Radicals in Biology and Medicine. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-871747-8.
- ^ Sies, H (1997). "Oxidative stress: oxidants and antioxidants". Experimental Physiology. 82 (2): 291-295. doi:10.1113/expphysiol.1997.sp004024. ISSN 0958-0670.
- ^ Pham-Huy, Chuong; Pham Huy, Bruno (10 Mart 2022), Free Radicals and Antioxidants, CRC Press, ss. 109-155, erişim tarihi: 19 Şubat 2025
- ^ Powers, Scott K.; Jackson, Malcolm J. (2008). "Exercise-Induced Oxidative Stress: Cellular Mechanisms and Impact on Muscle Force Production". Physiological Reviews. 88 (4): 1243-1276. doi:10.1152/physrev.00031.2007. ISSN 0031-9333.
- ^ Reuter, Simone; Gupta, Subash C.; Chaturvedi, Madan M.; Aggarwal, Bharat B. (2010). "Oxidative stress, inflammation, and cancer: How are they linked?". Free Radical Biology and Medicine. 49 (11): 1603-1616. doi:10.1016/j.freeradbiomed.2010.09.006. ISSN 0891-5849.
- ^ Finkel, Toren; Holbrook, Nikki J. (2000). "Oxidants, oxidative stress and the biology of ageing". Nature. 408 (6809): 239-247. doi:10.1038/35041687. ISSN 0028-0836.
- ^ Kohen, Ron; Nyska, Abraham (2002). "Invited Review: Oxidation of Biological Systems: Oxidative Stress Phenomena, Antioxidants, Redox Reactions, and Methods for Their Quantification". Toxicologic Pathology. 30 (6): 620-650. doi:10.1080/01926230290166724. ISSN 0192-6233.
- ^ Betteridge, D. John (2000). "What is oxidative stress?". Metabolism. 49 (2): 3-8. doi:10.1016/s0026-0495(00)80077-3. ISSN 0026-0495.
- ^ Amanullah, Mohammad; Zaman, Gaffar Sarwar; Rahman, Jalelur; Rahman, Sajida Sultana (2012). "Lipid peroxidation the levels of antioxidant enzymes in hypertension". Free Radicals and Antioxidants. 2 (2): 12-18. doi:10.5530/ax.2012.2.2.3. ISSN 2231-2536.
- ^ Cadenas, Enrique; Davies, Kelvin J.A. (2000). "Mitochondrial free radical generation, oxidative stress, and aging11This article is dedicated to the memory of our dear friend, colleague, and mentor Lars Ernster (1920–1998), in gratitude for all he gave to us". Free Radical Biology and Medicine. 29 (3-4): 222-230. doi:10.1016/s0891-5849(00)00317-8. ISSN 0891-5849.
