Oksen Şahinyan
Oksen Şahinyan | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1886 Bakırköy, Konstantiniyye, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 23 Mart 1967 (81 yaşında) Zeytinburnu, İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Kadıköy Ermeni Mezarlığı |
| Milliyet | Ermeni |
| Vatandaşlık | Osmanlı İmparatorluğu Türkiye |
| Eğitim | Vefa Lisesi Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane (yarım bıraktı) |
| Meslek | Tiyatro oyuncusu, çevirmen, rejisör, öğretmen |
| Etkin yıllar | 1907-1961 |
| Organizasyon | Osmanlı Dram Kumpanyası |
| Evlilik | Kamelya Saryan (e. 1912) |
| Çocuk(lar) | Henri Ohannes Şahinyan Ferdinand Şahinyan Hanriyet Şahinyan |
| Akraba(lar) | Vahan Şahinyan (amcası) |
Oksen Şahinyan (1886, Konstantiniyye - 23 Mart 1967, İstanbul), Türkiye Ermenisi tiyatro sanatçısı, öğretmen, çevirmen ve rejisör.
İlk yılları ve eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]
Oksen Şahinyan, 1886 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti Konstantiniyye'nin Bakırköy (Makriköy) semtinde doğdu.[1] Babası avukat Hampartsum Şahinyan'ın beş çocuğundan en büyüğü olan Oksen'in amcası ise dönemin önemli tiyatro oyuncularından Vahan Şahinyan'dır. İlkokulu Bakırköy Dadyan Ermeni Okulu'nda okudu. Çok iyi derecede Ermenice okuma ve yazmayı öğrendi. Genç yaşlardan itibaren tiyatroya ilgi duymaya başlayan Şahinyan, liseyi Vefa İdadisi'nde tamamladı ve lise yıllarında tiyatro gösterilerinde önemli rollerde yer aldı.[2] Daha sonra Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'de tıp eğitimi almaya başladı.[2] 23 Temmuz 1908'de İkinci Meşrutiyet'in ilan edilmesinin ardından İmparatorlukta özgürlük ortamının genişlemesi, tiyatro topluluklarının sayısının gözle görülür biçimde artması ile sanata olan ilgi de arttı. 23 yaşındaki Oksen Şahinyan, 1909 yılında Tıp Fakültesini yarım bırakarak amcası Vahan gibi tiyatro sahnesine adım atma kararı verdi.[1]
Hayatı ve kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk olarak 1909'da Mardiros Mınakyan tarafından kurulan Osmanlı Dram Kumpanyası'nda amatör oyuncu olarak tiyatroya adım atan Şahinyan, Kınar-Sirenuş-Eliza Binemeciyan, Harutyun Aleksanyan, Rupen Binemeciyan, Vahram Papazyan ve amcası Vahan Şahinyan ile birlikte yerleşik kadroya alındı.[3] Oyuncu ve yönetmen Ahmet Fehim, hatıralarında 17 Ekim 1907 tarihinde Pera'daki Varyete Tiyatrosu'nda sahneye çıkan isimler arasında Oksen Şahinyan'ı da saydı. Oksen Şahinyan 1 Mart 1912'de matbaacı Mikayel Saryan ve Alis Saryan'ın kızları Kamelya Saryan ile evlendi.[4] 1892 doğumlu Kamelya Hanım, Notre Dame de Sion Fransız Lisesi mezunu Katolik Ermenidir ve Oksen gibi tiyatro kökenlidir. İkinci Meşrutiyet'in ilanı ve sonrasında meydana gelen Hamidiye Katliamları, Adana Katliamı ve 1915 Ermeni Soykırımı ile zirveye ulaşan sıkıntılı süreçte başka bir ülkeye göç etmenin zorluğunu anlayan Şahinyan çifti İstanbul'da kaldı ve 14 Mayıs 1912'de ilk oğulları Hanri Ohannes dünyaya geldi. 1917'de ise ikinci oğulları Ferdinand Artin doğdu. Birinci Dünya Savaşı ve ardından başlayan İstanbul'un İşgali ile tiyatro oyunları neredeyse durma noktasına geldi. Türk Kurtuluş Savaşı ve sonrasında yürürlüğe giren reformlar ile Türkçe eğitim ve öğretim ön plana çıkarıldı. Türkçe dışında herhangi bir dilde, özellikle Ermenice tiyatro oynamak yasaklandı.[1]
Oksen Şahinyan, Cumhuriyet'in ilk yıllarında sınırlı sayıda da olsa bazı oyunlarda sahne aldı. Tiyatrolarda oynayarak geçimini sağlayamayınca farklı işlerde çalışmak zorunda kaldı. Akıcı derecede Fransızca bilen Oksen Bey, Fransız yazar Alexandre Dumas'ın ''Acteur Kean'' isimli oyununu Türkçeye tercüme etti. 1926 yılında Bab-ı Ali'de eşi Kamelya ile birlikte basın alanında faaliyet yürüten bir kurumda tercüman olarak çalıştı.[5] Krikor Hagopyan yönetimindeki Şark Tiyatrosu'ndan ayrılan Savarş Boğos Karakaş ve Hayg Aram ikilisi Azkayin Taderakhump adlı tiyatro topluluğunu kurmaya karar verdi. 1923 yılının ilk yarısında ekibin ayrılması ile zor durumda kalan Hagopyan, Oksen ve Kamelya Şahinyan ile çalışmaya karar verdi.[1] Birlikte çok iyi dans eden ve şarkı söyleyen Şahinyan çifti ilk kez İcadiye Tepe Tiyatrolarında sahne aldı ve ikilinin performansı seyirci tarafından takdir edildi. Eşi Kamelya Hanım ile birlikte 1924'te Felekyan Kardeşler ile birlikte Felekyan-Şahinyan Tiyatrosunu kurdu ve toplulukta oyuncu ve rejisör olarak yer aldı.[2] 1928 yılına kadar çeşitli tiyatro topluluklarında sahne alan Oksen Bey, kendi adına topluluk kurdu. Kadrosunda ise; eşi Kamelya Hanım, Bedros Baltazar, Krikor Çobanyan ve Naşit Özcan'ın eşi ve Adile Naşit'in annesi Amelya Hanım yer aldı. Şahinyan, 1927 yılında Naşit Özcan'ın tiyatro kumpanyasına dahil oldu ve burada oyunculuğun yanı sıra sanat yönetmenliği ve rejisörlük yaptı.[6]
Şahinyan, Büyükdere Mezar Burnu Sine-Varyete Park müdürlüğü ile beraber ve aynı zamanda eski tiyatrocu arkadaşı Krikor Hagopyan ile birlikte çalıştı. 7 Ocak 1929 tarihinde tiyatro sahnesine son kez çıktı ve bu tarihten sonra ülke dışına çıkmaya karar verdi.[7] İlk olarak Beyrut'a giden Şahinyan ailesi, oradan Halep ve Şam'a geçerek temsiller verdi en sonunda Fransız Suriye ve Lübnan Mandası yönetimindeki İskenderun'da kalmaya karar verdiler.[8] İskenderun'un sahil şeridinde bir evde yaşamaya başlayan Şahinyanlar, burada bir plaj ve plaj lokantasının işletmesini devraldı. 1939'da Hatay Devleti'nin Türkiye'ye katılması ile Fransız yönetimi sona erdi. Oksen Şahinyan bu süreçte Ermeni-Fransız çevrelerinden kendisine gelen tüm teklifleri geri çevirerek, ailesi ile birlikte Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmaya karar verdi ve İskenderun'da kalmayı tercih etti.[9] İskenderun Halkevi Temsil kolunda beş yıl boyunca çalıştı. Aynı zamanda resim yapma yeteneği bulunan Oksen Bey, İskenderun Ortaokulunda resim öğretmenliği yaptı. 1945 yılında İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesi ve Ermenice oyun oynama yasağının yürürlükten kaldırılması ile İstanbul'a dönmeye karar verdi.[1]
Tiyatrodan ve sahnelerden uzak on beş yılın ardından, Mardiros Mınakyan adına "Mınakyan Dramatik Tiyatrosu" adında bir grup kurdu.[10] Amcası Vahan Şahinyan gibi kendisi de iki çocuğunu tiyatro ve sanat dünyasına sokmayı başardı. Oyunlarının büyük çoğunluğu dram türünde yazan Şahinyan, dönemin şartlarının ve izleyici kitlenin beklentilerinin değişmesi ile repertuvarlarına komedi öğeleri de ekledi ve bunları sahneye yansıttı.[2] Dramatik oyunlarında genellikle "aile yıkan ve kadın ve erkeği ayıran sevgili" tiplemelerinde oldukça başarılı performanslar sergiledi. 1957'de oğulları Ferdinand'ı lösemi yüzünden kaybeden Oksen-Kamelya çifti bu olaydan sonra büyük bir çöküş yaşadılar.[1] Şahinyan çifti, kızları Hanriyet'in yanına Kadıköy Bahariye'ye taşındı ve Oksen Bey bir şirkette muhasebecilik yapmaya başladı. 1961 yılında artık para kazanamayacağını anlayan ve ilerleyen yaşının farkında olan Oksen Bey, tiyatro topluluğunu tasfiye etti. Şahinyan çifti son yıllarını ekonomik sıkıntılar içinde geçirdi ve dostları birçok yardım kampanyası organize etti. Son olarak, 1966 yılının Mart ayında Jamanak gazetesi tarafından yardım kampanyası düzenlendi.
Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]
Oksen Şahinyan, 23 Mart 1967 tarihinde Yedikule Surp Pirgiç Ermeni Hastanesinde 81 yaşında hayatını kaybetti. 29 Mart 1967'de Kadıköy Surp Takavor Kilisesi'nde düzenlenen ve Nubar Terziyan, Haygaz Vosgeriçyan ve Hosrov Emirhanyan gibi isimlerin katıldığı cenaze töreninin ardından Kadıköy Ermeni Mezarlığı'na defnedildi.[1]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f g Nesim Ovadya İzrail (Ağustos 2018). Osmanlı ve Türkiye Tiyatrosunda Şahinyanlar (Ermenice). bgst yayınları. ss. 91-242. ISBN 9789756165881. 28 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ a b c d Burhan Arpad (9 Temmuz 1985). "Kimi Yanlışlar". Taha Toros Arşivi. Marmara Üniversitesi. 28 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ Öcal, Yalçın (2004). Tarihin ışığında gayrimüslim Türkler. IQ Kültürsanat Yayıncılık. ss. 159-160. ISBN 978-975-6618-95-0. 28 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ Tarih ve toplum: aylık ansiklopedik dergi. İletişim Yayınları. 2001. s. 47. 28 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ Pakarad Tevyan (1954). Karort Taru Hişadagneris (Çeyrek Asırlık Anılarım) (Ermenice). Yerçanig. s. 24.
- ^ "Öğe | Ref. No: 1.1.7.464". archive.hrantdink.org. Hrant Dink Vakfı. 28 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ JİRAYR KILIÇDAĞI (11 Ekim 2018). "Osmanlı ve Türkiye tiyatrosunda Şahinyanlar". Agos. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ Burhan Arpad (1966). Oyun 6 tablo. Dönem Yayınevi. ss. 9-11. 28 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ Fırat Güllü (24 Ekim 2018). "Türkiye Tiyatrosu'nda geleneğin taşıyıcısı Şahinyanlar". Agos. 28 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ Tuğlacı, Pars (2004). Tarih boyunca Batı Ermenileri. Pars Tuğlacı. s. 364. ISBN 978-605-60083-2-0. 28 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.