Muhamedjan Tınışpayev

Muhamedjan Tınışpayev
Doğum	12 Mayıs 1879
Ölüm	Kasım 1937'den sonra Taşkent, Sovyetler Birliği
Milliyet	Kazak
Meslek	Türkoloji, siyasetçi, Alaş Orda üyesi

Muhamedjan Tınışpayev (12 Mayıs 1879 - 21 Kasım 1937'den sonra) bir Kazak mühendis, aktivist ve entelektüeldi. Bölgenin genç siyasi gazetelerinde aktif olmanın yanı sıra, Rus Orta Asya demiryollarını araştırdı ve tasarladı. Çalışmalarıyla politik bir aktivist, etnograf ve tarihçi olarak tanındı.

Hayatı ve eğitim

Tınışpayev bugün Almatı bölgesinde, Lepsinsk'in kırsal kesiminde, Lepsi Nehri yakınında, Çin'in şu anki sınırından çok da uzak olmayan bölgede doğdu. Babası Tynyshbai, bölgede küçük bir memurdu. Tynyshbai, pozisyonundan dolayı, genç Tınışpayev'i, Genel Vali tarafından sağlanan bir maaşla tüm erkeklerden oluşan Gymnasium'a katılmaları için Verniy'e (bugünkü Almatı) gönderebildi. Büyük ve sürekli bir ilgiyle, Rus tarihini ve özellikle Rus edebiyatı ve kültürü tarihini incelemeye başladı, kısa süre sonra matematik ve eski diller de dahil olmak üzere diğer dilleri öğrenmeye eşit derecede yetenekli olduğu ortaya çıktı. Tınışpayev, 1889'dan 1900'deki mezuniyetine kadar matematik, dil, edebiyat ve tarihte mükemmel bir eğitim aldı. Okulu bitirdikten sonra ve okul müdürünün güçlü bir tavsiye mektubu sayesinde, çalışmalarına devam etmek için Sankt-Peterburg'a gitti. Çarlık hükûmetinin kendisine maaş ve geçim ödeneği sağladığı St. Petersburg'daki İmparatorluk Demiryolu Taşımacılığı Enstitüsü'ne kaydoldu. Kazak soylularının bir üyesi olmamasına rağmen, eğitimi ona Anayasal Demokrat Parti'nin (gayri resmi olarak Kadetler olarak bilinir) bazı üyeleriyle aynı çevrelerde çalışmasına ve yazmasına izin verdi.

Siyasi kariyeri

1905-1906 kışında mezun olmadan önce genç Kadetler arasındaki eylemleri hükûmetin dikkatini çekmişti. Tınışpayev tatiller için her zamanki gibi memleketine Almatı bölgesine dönmeyi planladı, ancak vardığında tutuklanacağına dair bir uyarı aldı. Sankt-Peterburg'da kaldı ve tutuklanmaktan kaçındı.

Tınışpayev, Rus İmparatorluğu'nun son on yıllarında demiryolu hatlarını araştırdı ve planladı, aynı zamanda birkaç radikal yayın için muhabir olarak yazdı: Syn Otechestva, Rech ', Radikal, Russkii Turkestan ve en ünlüsü, Qazaq'ın kurucu yazarlarından biri olarak Alaş Orda'nın resmi parti organı olarak hareket etti.

Mayıs 1906'da hemen mezun olup memuriyete girdi ve aynı yıl Trans-Hazar Demiryolunda faaliyet gösterdi. Siyasi bağlantılarını sürdürdü ve 28 yaşında, 1907'de ana bölgesini temsilen ikinci Duma'ya seçildi. Tınışpayev’in hayatı, bir demiryolu işi rutini haline geldi ve "Qazaq" için makaleler ve haberlere katkıda bulundu. Bazı kaynaklar, hapis cezasına çarptırılmadığı halde 1916'da tutuklandığını öne sürüyor. Aynı yıl, tutuklanmasının nedeni olabilecek Çarlık bozkır politikalarının sömürgeci doğası üzerine yazdı. Şubat 1917'de, ilk Rus Devrimi'nin ardından, Türkistan Genel Valisine açık mektubunu yayınladı.

O sırada diğer Kazak siyasi figürleriyle bağlantılıydı: Mustafa Chokai, Turar Rıskulov ve Alikhan Bukeikhanov. Tınışpayev, 1910'ların sonlarında politik olarak en aktifti. Kısa ömürlü Alaş özerkliğinin bir üyesiydi (Aralık 1917 - Ocak 1920). Aynı zamanda, acımasız baskısından (1918 başlarında) kaçtığı Türkistan (Kokand) Özerkliğinin ilk liderlerinden biriydi. Sovyet iktidarının sağlamlaştırılmasından sonra, Tınışpayev ve kohortunun çoğu, barışçıl bir şekilde Sovyet sistemine dahil edildi.

Kaynakça

• Matsuzato, Kimitaka, (Ed.) (1998). "The Geography of Civilizations: A Spatial Analysis of the Kazakh Intelligentsia's Activities, from the Mid-Nineteenth to the Early Twentieth Century". Regions: A Prism to View the Slavic Eurasian World Towards a Discipline of "Regionology.". 
• Tynyshpaev, M. (1927). "Ak-taban-shubryndy: Velikie bedstvie i velikie pobedy kazakov". Schmidt, A.E.; Betget, E.K. (Ed.). In V. V. Bartol'du: Turkestanskie druz'ia ucheniki i pochitateli. Tashkent. ss. 57-68. 
• Taizhanova, G., (Ed.) (2001). Izbrannoe. Tangdamaly. (Collected Works). Almaty: Arys. 
• Otzyv o trude A. P. Chuloshnikova po istorii Kazak-kirgizskogo naroda. Kyzyl-Orda: Obshchestvo izucheniia Kazakhstana. 1926. 
• Istoriia Kazakhskogo Naroda. (Collected Works). Almaty: Sanat. 2009. 
• Materially k istorii Kirgiz kazakskogo naroda. Tashkent: Vostochnoe Otdelevie Kirgiskogo Gosydarstvennogo Izdatel'stva. 1925.