Mihrali Bey
Mihrali Bey (1844-1905), hayat öyküsü Borçalı edebi geleneklerinin önemli ürünlerinden biri olan Mihrali Bey Destanı (bir diğer adıyla Karapapak Kartalı)'na konu olmuş Karapapak kökenli bir halk kahramanı.[1]
Türkiye'de ve Azerbaycan'da kahraman olarak kabul gören Mihrali Bey, 1877 Osmanlı Rus savaşı'nda Osmanlı Devleti için Çarlık Rusyası'na karşı savaşmıştır. Binbaşılığa yükselip Ahmet Muhtar Paşa'nın sağ kolu oldu.[2] Gösterdiği kahramanlıklar nedeniyle Osmanlı Devleti tarafından maiyetiyle Sivas'a gönderilerek Ulaş'a yerleştirilmiştir. Bir süre Ulaş'ta yaşadıktan sonra Hamidiye Alayları içinde yer alan birliğiyle isyanları bastırmak üzere Yemen'de görevlendirildi ve orada öldü.[3]
Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]
Karapapak–Terekeme Türklerinden olan Mihrali Bey 1844 yılında[4] Tiflis vilayetinin Borçalı sancağına bağlı Darvaz köyünde doğup büyüdü.
On yedi yaşında iken kaybettiği babasının Müslüman mezarlığına gömülmesine izin vermeyen Rus yönetimine direnince Rus güçleri ile karşı karşıya geldi. Osmanlı ve Rus toprakları arasında gidip gelerek her iki devlette de aranan bir kanun kaçağı olarak yaşadı. 93 Harbi başladığında her iki devlet de suçlarını bağışlayıp, çetesiyle kendisi için savaşmasını teklif etti. Mihali bey, suçlarının bağışlanması karşılığında çetesiyle Osmanlı hizmetine girdi. Ahmet Muhtar Paşa'nın onun kahramanlıklarını padişaha bildirmesi sonucu II. Abdülhamid tarafından Mecidiye Nişanı ile ödüllendirildi. Ailesini de Osmanlı Devleti topraklarına getirdikten sonra Aziziye müdafaasında yer aldı.
93 Harbi sonunda Ahmet Muhtar Paşa'nın İstanbul'a çağrılmasından sonra Mihali Bey de beraberindekilerle Sivas'a gitti. Ulaş bucağına bağlı Acıyurt köyüne yerleştiler. Köy, halk ağzında Büyük Köy, Papaklı Köyü, Mihrali Bey’in Köyü olarak anılmaktadır.
Mihrali, Sivas'ta 40. Hamidiye Süvari Alayı'nı kurdu.[5] Yemen'de isyan baş gösterdiğinde kardeşi ile birlikte Yemen'de görevlendirildi. 1905 yılında Yemen'de hastalanarak öldü. Bir söylentiye göre Karapapakların liderliği için yaşanan rekabet sonucu öldürüldü.[6] Halk arasında "Yularsız Aslan", "İkinci Battal Gâzî", "İkinci Köroğlu" olarak adlandırılan Mihrali Bey, adına türküler, ağıtlar, destanlar yakılmıştır.
Mihrali Bey hikayeleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Mihrali Bey, Karapapak-Terekemeler arasında, âşıklarca hakkında hikâye tasnif edilen, koçaklama söylenen ve çocuklara adı verilen bir kahramanlık timsali olarak görülür.[7] Hakkında tasnif edilen hikâyelerden biri 2003 yılında Borçalı'da Mehemmed Sadaklı tarafından düzülüp koşulmuş; Bakü'de yayımlanan Azerbaycın Folkloru Antologiyası Borçalı-Karapapak Folkloru adlı eserde yayımlanmıştır. Bir diğeri ise Çıldırlı âşık Bayram Denizoğlu tarafından tasnif edilmiştir.[5]
Gazi Ahmed Muhtar Paşa ve Gazi Ahmet Muhtar Paşa'nın Mühimme Başkâtibi olarak görev yapan Mehmed Arif Bey'in anılarında Cengiz Çakaloğlu'nun "Yemen'den Dönemeyen Karapapak: 40. Hamidiye Süvari Alayı Komutanı Mihrali Bey" adlı kitabında Mihrali Bey'in hayatı ve kahramanlıkları anlatılmaktadır.
"Ben gidiyom Rüştü Bey'im ağlama" türküsü bazı yörelerde "Mihrali Bey Türküsü" olarak bilinir. Türküde ismi geçen Rüştü Bey; Mihrali Bey’in oğludur.[8]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Memmedli, Şurettin. "Gürcistan'daki Türkler'de Lokal Halk Hikayeciliği". 12 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.
- ^ Ölçer, Selma. Mihrali Bey. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 1998.
- ^ "Mihrali Bey Konağı - Sivas". Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkiye Kültür Portalı sitesi. 9 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.
- ^ Çakaloğlu, Cengiz. "Yemen'den Dönemeyen Karapapak: 40. Hamidiye Süvari Alayı Komutanı". Halkkitabevi.com, 2011. 9 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.
- ^ a b "Aşık Bayram Denizoğlu'nun Mihrali Bey Hikayesi" (PDF). Erciyes, Ocak 2016, Yıl: 39, Sayı: 457-460. 9 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.
- ^ Kaya, Doğan. "Doğan Kaya, Bir Destan Kahramanı Mihrali Bey". Bakı, 2001. 9 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2001.
- ^ Özkan, İsa. "Karapapak-Terekeme Türkleri ve Aşık Şenlik'in Şiirlerinde Destani Motifler" (PDF). şık Şenlik Sempozyumu, 22-23 Mayıs 1997, T.C. Kültür Bakanlığı Hagem-Kars Kalkınma Vakfı, 11 s. 13 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.
- ^ "Mihrali Bey". Sehriyar.info. 26 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.