Midia
| Medeia | |
|---|---|
 İngiliz ressam Evelyn De Morgan'ın fırçasından 1889 tarihli "Medea" tablosu | |
| Özellikleri | |
| Alanı | İlaçlar, zehirler, büyü (Ay) |
| Semboller | Colchicum |
| Görünüşü | Açık renkli parlak gözleri olan genç bir kadın |
| Kişisel bilgileri | |
| Ebeveynler | Aietes ve Eidyia (ya da Hekate) |
| Kardeşler | Khalkiope ve Absyrtos |
| Eşi | Aegeus |
| Çocuklar | Medus, Pherez, Alkimedes, Thessallos, Mermeros, Tisander, Argos |
Midia, Medea ya da Medeia, Yunan mitolojisinde Lazların Kralı Aietes'in kızı Güneş soylu Kolkhis prensesi. Antik dünyanın en büyük büyücülerinden biri, ilaç ve zehir yapım ustasıdır. Yer ve Ay Tanrıçası olarak da tapınım görmüştür. En bilinen fiziksel özelliği gözlerinin açık renkli ve parlak olmasıdır.[1] Karakteristik özelliği ise öfkelendiğinde korkutucu bir kişiliğe bürünmesidir. Güneş'in oğlu Kolkhis Kralı Aietes ile Eidyia'nın kızıdır. Bazı kaynaklarda annesi Ay Tanrıçası Hekate'dir.[2] Yine bir Kolkhis soylusu olan Büyü Tanrıçası Kirke'nin yeğenidir. Antik dünyanın en uzun aşk destanının ana karakteri, Karadeniz kabilelerindeki anaerkil yapının en büyük simgesidir. Dünya iktidarının simgesi Altın Post onun kararlarıyla yer değiştirmiş, gittiği pek çok Yunan şehrinde erkeklerin yönetimini (ataerkini) kırmaya başlayan bir karakter olduğu için Yunan yazarlarca dünyaya "erkek öldüren" ve "cadı" olarak tanıtılmıştır. Daha sonra bir yabancının Yunanistan'da bu kadar ileri gitmesi kargaşa yaratınca, oğlu Medus'la birlikte vatanı Kolkhis'e geri dönmüş fakat Altın Post'u kaybeden ve iç karışıklıklarla çalkalanan ülkesini ve halkını perişan halde bulmuştur. Kolkhis'te düzeni tekrar sağlayıp, babasını tahtından indiren amcasını tanrılara kurban ettikten sonra, tüm bunlara sebep olan Yunanlardan intikamını almak üzere yemin eden Medea, oğlu Medus'un da içinde bulunduğu bir grupla Kolkhis'ten Ortadoğu'ya inerek burada ataları Güneş'in kültünü yaymış ve kendi adlarını verdikleri Med İmparatorluğu'nu kurmuşlardır.[3] Anne Medea daha sonra ölümsüz olarak göğe yükselmiş, oğlu Medus ise topraklarını genişleterek hanedanlığının temelini kurmuştur.
Etimoloji
Medea ya da Medeia adı Yunanca "kurnaz, plancı, planlar kuran" gibi anlamlara gelirken, Lazca'da ise "Medi" kelimesi "Umut Işığı" anlamına gelmektedir.
Mitolojideki Yeri
Medeia'nın mitolojide ilk görünüşü, Yunanların dünya iktidarının simgesi olan Altın Postu istemeleriyle başlar. İktidarı Tzanların (Lazların) ülkesi olan Kolkhis'ten getirmek üzere Yunanistan'da tanrı ve kraliyet soyundan bir grup insan toplanmıştır. Kendilerine Argonotlar diyen bu topluluğun arasında Yason, Herakles, Argos, Orpheus, Aşil'in babası Peleus bunların yanında Zeus'un, Ares'in ve Poseidon'un pek çok oğlu da bu sefere katılmışlardır.[4][5][6] Efsanelere göre ne o güne kadar ne de o günden sonra böyle şanlı insanların bir araya geldiği bir grup görülmemiştir.[7] Fakat Herakles'in de içinde bulunduğu grup ne kadar güçlü olursa olsun dünyanın en güçlü krallığıyla savaşmaları mümkün olmadığından Olimpos Tanrıları bir tuzak hazırlayarak Aşk Tanrısı Eros'un sayesinde Prenses Medeia'yı yanlarına çekmişlerdir.
Yason, Aia'ya vardıklarında Kolkhis Kralı Aietes'e durumunu anlatır ve Altın Postu kendisine vermeye ikna etmeye çalışır. Aietes de eğer öne sürdüğü şartları yerine getirebilirse Postu kendisine vereceğini söyler. Fakat öne sürdüğü şartlar ateş saçan boğalara boyun eğdirmek, sonra bu boğalarla büyük bir tarlayı sürmek, daha sonra da bir ejderhanın dişlerini tarlaya ekerek çıkacak savaşçıları yenmek gibi imkansız görevlerdir. Bunun üzerine Afrodit ve oğlu Eros, Argonotların yardımına yetişirler ve Medeia'yı Yason'a aşık ederler. Yason'a gönlünü kaptıran Medeia, ona haber göndererek yardım edeceğini fakat onun da kendisine bağlılık yemini etmesini ister. Yason teklifi kabul eder ve tüm tanrıların önünde Medeia'ya bağlı kalacağına dair yeminler eder. Güzel prenses Medeia da onun sözüne güvenerek kendi elleriyle "Colchicum" çiçeğinden yaptığı bir ilacı Yason'a gönderir. Yason bu ilaç ve Medeia'nın verdiği akıllar sayesinde Aietes'in şart koştuğu görevleri yerine getirir.
Fakat Lazların Kralı Aietes(Ayet), Yason'un hile yaptığını anlar ve Yunanlara dönerek sinsi planlarını gördüğünü ve Karadeniz'in bu kıyılarında ölümün onlar için artık yakın olduğunu söyler. Korkudan ne yapacaklarını bilemeyen Yunanlar, Medeia'nın Yason'a duyduğu aşk sayesinde bu durumdan da kurtulurlar. Medeia hepsini kaçırır ve Altın Postun saklı olduğu Savaş Tanrısı Korusu'na götürür. Burada postun koruyucusu Kolkhis Ejderhası'nı da kendi yaptığı uyuşturma etkisi gösteren bir ilacı, ejderhanın gözlerine sürerek onu uyutur. Yason da Güneş'i, Ay'ı ve yıldızları tanrısal olarak gören ağaçperest Lazların meşe ağacına astığı iktidarın sembolü Altın Postu alır, böylece Kolkhis'in zenginliğini çalarak tüm hızlarıyla kaçmaya başlarlar. Yunanlar kaçarken onları kovalayan Kolkhis askerleri de Meleagros, Argos ve Yason'u oklarıyla vurur, İphitos'u da öldürürler. Yaralananlar da Medeia'nın yaptığı ilaçlar sayesinde iyileşirler.[8] Ardından Kral Aietes'in emriyle bir Kolkhis donanması Argonotların peşine düşerler ve onları tuzağa çekerek yakaladıkları sırada Yason, Kolkhis Prensini sırtından hançerleyerek öldürür. Canından olan prens Absyrtides adı verilen bir şehre gömülür. Prenslerinin sırtından bıçaklanarak öldürüldüğünü duyan donanma öfkeden deliye döner, Argonotlar da yakınlardaki Büyü Tanrıçası aynı zamanda Medeia'nın halası olan Kirke'nin yanına kaçarlar. Kirke sürgünde olduğu için o güne kadar Medeia'nın dış görünüşünü bilmemektedir. Fakat kapısını açar açmaz Kolkhis Prensesi Medeia'nın açık renkli ve parlak gözleri hemen dikkatini çeker ve onun kendi halkından olup olmadığını test etmek için Eski Lazca(Tzan Dilinde) bir şeyler söyler Medeia da aynı dilde ona cevap verince yeğenini tanır ve onları içeri alır.[9] Yaptıklarını öğrenince istemeye istemeye de olsa onları günahlarından arındırır.
Yolculuğun ardından Argonotlar Yunanistan'a varırlar. Medeia burada eşi Yason'un hakkı olan şehre kendi yaptığı bir planla tek başına girer, İolkos Kralını öldürür ve şehri ele geçirir. Fakat İolkos meclisi onları sürgüne gönderir, bunun üzerine Korinthos'a giderler. Medeia burada Korinthos Kralını zehirler, Yason da bu sayede Korinthos tahtına oturur. Burada 7 kız 7 de erkek çocukları olur. Aradan 10 yıl geçer Yason çeşitli bahaneler öne sürerek Medeia'ya Kral Kreon'un genç kızı Prenses Glauke ile evlenmek istediğini söyler. Medeia, Yason'un kendisine tanrılar önünde yeminler ettiği günü hatırlatır, fakat Yason o yeminlerin zor durumda edilmiş yeminler olduğunu söyler. Bu sözler üzerine Medeia da onların hepsine bir tuzak hazırlar, düğün günü bu tuzakla hepsini öldürür sadece Yason kaçarak canını zar zor kurtarır. Bunun üzerine Yunanlar, Medeia'dan intikam almak için onun çocuklarını katlederler. Medeia'ya verdiği yaşam boyu birliktelik sözünden dönen Yason tanrılar tarafından lanetlenir ve bu zamandan sonra herkesin nefret ettiği avare bir kişi olarak dolaşır. Bir süre sonra eski şanlı günlerine hayıflanarak şimdiki haline dertlenir ve Karadeniz'e açıldığı Argo gemisinin yanına gelerek burada kendisini asarak intihar etmeye çalışır fakat bunu da başaramaz geminin direği kafasına düşerek beynini dağıtır ve Yason oracıkta sefil bir şekilde ölür.
Thebai'ye göçen Medeia burada Herakles'in deliliğini tedavi eder. Fakat Thebai Yunanları da bu yabancıyı aralarında görmek istemezler. Atina Kralı Aegeus, Medeia'dan etkilenerek onunla evlenmek istediğini bildirir. Atina'ya giderek Aegeus ile evlenen Medeia, yıllar sonra kendi oğlu Medus'un Atina hakimiyetine engel olacak Theseus ortaya çıkınca onu zehirlemeye çalışır, fakat başarısız olur. Daha sonra babasının, amcası tarafından Kolkhis tahtından indirildiğini de öğrenince oğlu Medus'la birlikte vatanı Kolkhis'e geri döner. Burada babasının tahttan indirilmiş, Lyke ve Thoe gibi Amazonların öldürülmüş ve ülkeyi salgın hastalıkların kaplamış olduğunu gözleriyle görür. Medeia ile Medus'un döndüğünü öğrenen Perses onların gazabına uğramaktan çekindiği için Medus'u yakalatarak zindana attırır. Bunun sonucunda daha da öfkelenen Medeia rahibe kılığında yaklaştığı Perses'ten Medus'u kendisine vermesini böylece bir erkeği tanrılara kurban ederek Kolkhis'in üzerindeki belaları kaldırabileceğini söyler. Böylece Medus'u aldıktan sonra da ana-oğul Perses'i tanrılara kurban edip, ataları Aietes'i tekrar başa geçirirler. Kendileri de buradan güneye inerek Med İmparatorluğu'nu kurarlar.
Kültür-Sanattaki Yeri
Medeia anaerkil toplum düzeninin kendini gösterdiği Karadeniz kabilelerinden geldiği için bir barbar bir yabancı olarak görülmüş ve Yunan medeniyetinde ona klasik bir "Doğulu" (Yunanistan'ın doğusundaki herkes) gözüyle bakılmıştır. Ataerkil toplum düzenine sahip Yunanlar-Yunan yazarlar Medeia gibi toplumda ve yönetimde bu derece söz sahibi olan kadınları istemediklerinden Medeia ve halası Kolkhisli Kirke örneklerini olabildiğince manipüle edip kötü göstermeye çalışmışlardır. Hatta Yunanların "Medea" trajedisinin yazarı Euripides'e 15 gümüş para rüşvet vererek çocuklarını Yunanların değil de Medeia'nın kendisinin öldürdüğünü yazmasını sağlamaları antik dünyanın bilinen gerçeklerindendir.[10] Bu eser diğer Antik Çağ yazarlarını da etkilemiş, Euripides'in izinden giden diğer yazarların yapıtlarıyla Kolkhisli Medeia, Yunan mitolojisinin en kötü karakterlerinden biri haline getirilmiştir. Gerçekte sevdikleri için pek çok şeye katlanan ve onlar için her şeyi göze alabilen kadın rolündeki Medeia böylece çocuklarının katili büyücü bir cadı karakterine büründürülmüştür.
Tarihin babası kabul edilen Herodotos, Medeia'nın Kolkhis'ten kaçırılmasının ardından, Helen'in Yunanistan'dan kaçırılmasıyla başlayan Truva Savaşı'nı birbiriyle bağlantılı olaylar olarak gösterir. Buna göre Apollonius Rhodius'un Argonautica'sında geçtiği üzere Karadeniz kabilelerinin kralı Aietes, Truva Kralı Laomedon'dan hiçbir Yunan'ı Karadeniz'e geçirmeyeceğine dair söz almıştır. Fakat Truva Kralı bu görevini yerine getiremeyince Kolkhis, bir prenses, bir prens ve dünyanın gücünü sembolize eden Altın Post'tan olmuştur. Bunun üzerine bir sonraki nesilde Truvalı Paris de Yunan kızı Helen'i kaçırmış, bunu da Medeia'nın kaçırılmasının rövanşı olarak göstermiştir.[11]
"Medeia" karakteri bakımından da bazı Antik Çağ yazarlarınca yine Karadeniz kabilelerinin kralı olan Mithridates VI Eupator Dionysos, Medeia'nın tarihe yansıması olarak görülmüştür. Mithridates Eupator Dionysos'un da tıpkı Medeia gibi zehir ve ilaç yapımı konularında kendisini yetiştirmesi, tıpkı onun gibi çabuk öfkelenmesi ve öfkelendiğinde en sevdikleri dahil gözünün kimseyi görmemesi iki Karadenizli soylunun da birbirinin benzeri olarak görülmesine sebep olmuştur.[12] Ayrıca Mithridates Eupator Dionysos'un en çok kullandığı lakabın "Dionysos" olması, Medeia'nın da "Dionysos'un bakıcılarının ve yoldaşlarının koruyucusu ve şifacısı" olarak bilinmesi de göze çarpan bir diğer ayrıntı olarak görülmüştür.
Jason and the Argonauts filminde Aktrist Nancy Kovack Medea'yı canlandırmıştır.
Antik Çağ Eserlerindeki Yeri
- Apollonius Rhodius – Argonautica
- Gaius Valerius Flaccus – Argonautica
- Herodotos - Historia
- Euripides - Medea
- Seneca - Medea
- Neophron - Medea
- Hesiodos - Theogonia
- Ovidius – Medea
Geç Dönem ve Günümüz Eserlerindeki Yeri
- Jean Anouilh - Medea
- John Gardner - Jason and Medeia
- Robinson Jeffers - Medea
- Hans Henny Jahnn - Medea
- Geoffrey Chaucer - The Legend of Good Women
- Robert Graves - Hercules, My Shipmate
- A. R. Gurney - The Golden Fleece
- Pierre Corneille - Médée
- Ernest Legouvé - Médée
- William Morris - Life and Death of Jason
- Franz Grillparzer - Das goldene Vliess
- Heiner Müller - Medeamaterial and Medeaplay
- Christa Wolf - Medea
- Rick Riordan - The Lost Hero
- Morgan St. Knight - Curse of Prometheus: a tale of Medea
- Kerry Greenwood - Medea
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Studies in Heliodorus, s. 35
- ^ Diodorus Siculus, 4.45
- ^ Encyclopedia of Ancient Deities, Medus
- ^ Hyginus, Fabulae 12 14-23
- ^ Apollonius Rhodius, I. 20
- ^ Diodorus Siculus, IV. 40-9
- ^ Valerius Flaccus, Argonautica I. Passim
- ^ Argonautica Orphica 755-1012
- ^ https://books.google.com.tr/books?id=SpGC4z7SOpQC&pg=PA130&dq=medea+circe+eyes&hl=tr&sa=X#v=onepage&q=medea%20circe%20eyes&f=false
- ^ Kritik - Euripides
- ^ Herodotos - Historia I. 3.
- ^ Scholia Gronoviana, 318