Metzamor Nükleer Santrali
Metzamor Nükleer Santrali (Ermenice: Մեծամոր ատոմակայան), çevresindeki iller için tehlike arz eden ve Ermenistan'ın Metzamor şehrinde bulunan nükleer santral.
Santral 1977 yılında inşa edilmiştir. Her biri 408 MW e güce sahip WWER-440 /230 tipi 2 üniteden oluşmaktadır. Santral Ermenistan'ın başkenti Erivan'a 32 km, Kars'a 100 km, Iğdır'a ise 30 km uzaklıktadır. Metzamor Nükleer Santrali bugün dünyadaki mevcut santraller içerisinde en güvensiz reaktör olma özelliğindedir.[1] Nükleer santralin kurulma aşamasında Sovyet bilim insanları bu nükleer santralin Ağrı Dağı fay hattı üzerinde bulunması sebebiyle yapılmasına karşı çıkmışlardır. Yine aynı şekilde bu santralin bölgedeki yeraltı sularına radyasyon sızdırması ihtimali de o dönemde gündeme getirilmiştir. Ancak bu olumsuzlukları dikkate almayan Sovyet Bürokrasisi santralin yapımını onaylamıştır.[1]
Tehlike ve önlemler
Mevcut eski Sovyet nükleer santral teknolojilerinin en eskileriyle inşa edilen ve teknik olanakları yetersiz olan santral birinci derece deprem bölgesinde bulunmaktadır. Ermenistan 1988 yılında büyük bir deprem geçirmiş ve binlerce kişinin öldüğü bu depremde nükleer santral ciddi derecede zarar görerek uzun süre kullanım dışı kalmıştır. Ancak Ermenistan'ın Azerbaycan topraklarını işgal etmesiyle yaşanan savaş, ülkenin gittikçe fakirleşmesine ve enerji ihtiyacının artmış ve beraberinde şu ana kadar 106 civarında kaza geçirerek tehlike sinyalleri verilmiştir. Bu santralin bölge için ne kadar tehlikeli olduğunu kavrayan AB de sürekli kapatılmasını istemiş hatta Ermenistan 25 Ocak 2001'de AB konseyine üye olurken santralin kapatılması şartını koymuş ancak Ermenistan artan enerji ihtiyacını ileri sürerek burayı kapatmamıştır. Bunun üzerine AB santralin kapatılması için 100 milyon Euro vermek istemiş ama bu parayı yetersiz bulan Ermenistan Başbakanı Robert Koçaryan 1 milyar Euro talep etmiştir. Bunun sonucunda AB vazgeçmiştir.
2005 yılında teknik ömrünü tamamlayan ve Robert Koçaryan'ın bir demecine göre 2016'ya kadar faaliyetini sürdürecek olan santral, bilim adamlarına göre her an büyük bir kazaya sebep olabilecek potansiyele sahiptir.[2]
2016 Ermenistan parlamentosu 2026 yılına kadar kullanma kararı almıştır [1]
Ermenistan'in %40 lık enerji ihtiyacı ni karşıladığı için Metzamor nükleer santralini 2026 ya kadar kullanma kararı almıştır. Ermenistan parlamentosunun oturumunda, Ermenistan'ın Türkiye sınırına 16 kilometre uzaklıktaki Metsamor nükleer santralinin işletim süresinin 2026 yılına kadar uzatılması konusunda Rusya ile arasındaki işbirliği anlaşmasını onayladı. Karar, 111 lehte, 1 aleyhte ve 3 çekimser oyla kabul edildi. Anlaşmaya göre, Rus şirketi "Rosatom", Ermenistan'ın enerji ihtiyacının yüzde 40'ını karşılayan nükleer santralin genel tamir ve ekipman değişiminden sorumlu olacak, aynı zamanda bakım ve personel yetiştirme işlerini de yürütecek.
Olası bir nükleer kaza sonucu radyoaktif gazların atmosfere açılması durumunda sadece çevre illerin değil çevre ülkelerinde etkilenmesi muhtemeldir. Nükleer reaktörlerin büyük çoğunluğunda bu olasılık dünyaya meteor düşmesine denk bir ihtimalde olsa Sovyet tipi eski reaktörlerde tasarımsal olarak bu ihtimal daha yuksektir.[3] Reaktör kalbinin olduğu binanın kalın beton zırhlamaya sahip olması (Çernobil reaktör kazasında yoktu) radyoaktif gazların atmosfere açılmasını önler.
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) olası bir nükleer kaza sonucuda ortaya çıkabilecek doğal radyasyon seviyesindeki artıştan haberdar olmak ve gerekli müdahalede bulunabilmek için Radyasyon Erken Uyarı Sistemi Ağı (RESA) kurmuştur.[2] 24 saat kesintisiz çalışan sistem Türkiye genelinde kurulu 78 istasyon vasıtası ile bölgelerdeki radyasyon düzeylerini sürekli kontrol etmekte ve havadaki Gama ışınındaki artış uyarı eşik değerinin üzerine çıktığında Ankara'daki TAEK Kriz Merkezi'ni otomatik olarak uyarmaktadır. Bu istasyonlardan 14 adeti ise Metzamor'a yakın bölgelerde konuşlandırılmıştır.[2]
1979'dan beri devrede olan santral için Türkiye'nin resmi bir girişimi olmamıştır. Ancak sivil toplum örgütleri bazında santrale karşı çıkma sözkonusudur.[4]
 İsim (Santral, reaktör ünite veya kod)
|
Reaktör tipi | Durumu | MW net üretim | MW brüt üretim | Hizmete geçiş | Hizmetten çıkış | GWh, elektrik şebekesine verilen miktar [5] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Metzamor - 1 | VVER-440 Model v270 | Hizmet dışı | 376 | 408 | 28.12.1976 | 25.02.1989 | 25.266 |
| Metzamor - 2 | VVER-440 Model v270 | Hizmette | 376 | 408 | 05.01.1980 | 2026 | 44.198 |
| Metzamor - 3 | VVER-1000 | Planlanan | 1060 | - | 2026 | - | - |
Kaynaklar
- ^ a b Yeşil Iğdır Gazetesi, 4 Ağustos 2004 tarihli 10702. sayısı
- ^ a b c TAEK Sayfası
- ^ E. E. Lewis, Nuclear Power Reactor Safety, Ch. 2-1
- ^ www.turksam.org
- ^ Hizmete geçişten 31 Aralık 2006 ya kadar elektrik şebekesine verilen net elektrik miktar.