Merdivenköy, Aşkale
| Merdivenköy | |
|---|---|
 | |
 Erzurum ilinin Türkiye'deki konumu | |
  Merdivenköy Merdivenköy'ün Erzurum'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Erzurum |
| İlçe | Aşkale |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Nüfus (2021)[1] | |
| • Toplam | 440 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 442 |
| İl plaka kodu | 25 |
| Posta kodu | 25500 |
Merdivenköy, Erzurum ilinin Aşkale ilçesine bağlı bir mahalledir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Köyün eski ismi ''Nerdüban''dır. Bu Farsça bir ad olup günümüz diliyle Merdiven demektir. Bugün halen daha Farsçada merdivene nerduban denmektedir.[2] Köy başbakanlık Osmanlı arşiv belgelerinde ve Klasik dönem tarih kitaplarında yazdığına göre Safevi Devletinin Doğu Anadolu'da yaptığı Sünni katliamından hissesini almış ve öyle ki tarihi Selçuklu veya İlhanlıya kadar giden tarihi Camii, Mescit, Türbe, Zaviyeler ve Evler yakılıp yıkılmıştır.[3] Daha sonra Irakeyn Seferine giden Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman savaşlar başta olmak üzere çeşitli nedenlerden ötürü yakılıp yıkılan Erzurum'u ve civarını görünce üzülmüş ve bölgeyi yeniden canlandırmaya girişmiştir.[4] Kanuni Sultan Süleyman Han Erzurum'da yıkılan ve harap olan tüm mescitleri, camileri, türbeleri, hanları, hamamları ve diğer sosyal ve manevi yapıları yeniden ayağa kaldırmış ve onartmıştır. Daha sonra Cinis'e uğrayan Sultan buradaki ve yan köy olan Merdiven'deki Camii, Türbe, Zaviye ve Mescitleri de yeniden onartmıştır.
Başbakanlık Osmanlı Arşiv'inde yer alan belgelere göre köyde harap halde olan 'Nerdüban Köyü Camii' yeniden onartılmış 1540 senesinde köyün 720 akçe'ye sahip bir çiftliği camiye vakf edilmiştir. Ayrıca cami görevlisi olan imam'a günlük 2 akçe verildiği yazılıdır.
1591 senesinde de camiye ve vakfiyesine ait kayıt mevcuttur. Yine arşiv belgelerinde köyde o dönemde bir mescitte olduğu yazmaktadır.[5]
Köyde 16. yüzyıldan 3 zaviye mevcuttur. Tabi zamanla zaviye sayısının arttığı görülmektedir. Yapılan çalışma ve araştırmalara göre köyde şuanlık bilinen ilk zaviye ve türbe Kandil Baba Türbesi ve Zaviyesidir.[6] Abdurrahim Şerif Beygü bu zatın bir Türkmen Evliyası olduğunu yazmaktadır. Ayrıca Osmanlı dönemi 'Hüseyin' defterinde Mehmet Şeyh, Şeyh Mehmet olarak geçtiğini yazmaktadır.[7] Gerek depremler, gerek Safevi ve gerekse Ermeni güçleri ile yaşanan çatışmalar nedeniyle türbe bugunkü yerini kaybetmiştir aynı kayboluştan zaviye de yerini almıştır.
Yine tarihi birçok kaynakta ve eserde köyde 'Kandil Baba' olarak bilinen büyük bir evliyanın medfun olduğu belirtilmektedir. Yukarıda da bahsi geçtiği üzere köyde gerek Osmanlı öncesi döneme ait gerekse Osmanlı dönemine ait çok sayıda vakfiye vardır. Köydeki tarihi Camii, Mescit, Türbeler, Ziyaretler, Zaviyeler ve Tekkeler başta savaş ve saldırılar olmak üzere bazı nedenlerden ötürü yıkılmıştır.
Ermeniler tarafından köyde çok büyük zulüm, talan, katliam ve kıyım yapılmıştır. Arşiv kayıtlarında Ermeni çetelerin köyden 60 erkeği alarak Cinis'e götürdükleri ve yine diğer çevre köylerden de topladıkları erkeklerle beraber bunları Cinis'e getirerek bura halkıyla beraber kimisini köydeki konakta kimisini de tarihi Cinis Camiinde şehit ettikleri yazılıdır. Camidekileri camiyle beraber yakmışlardı ki bu da belgelerde yazmaktadır.[8]
Cinis'te şehit edilenler hariç birde 30'un üzerinde kişi Merdiven Köyünde şehit edilmiştir Ermeni çeteleri tarafından. Cinis, Merdiven, Tazegül, Abdalcık ve Karabıyık köylerinde yapılan katliamlarda 587 Müslüman Türk Ermenilerce öldürülmüştür. Tarihe 'Cinis Katliamı' olarak geçen bu olay bu bölgede yapılan en büyük katliamdır. Bu köylere böyle bir zulmün reva görülmesinin tek bir nedeni var o da bu köylerin Müslüman Türk köyü olmasıdır.[9]
Merdiven Köyü Ermeniler tarafından en büyük katliamın yapıldığı üçüncü Müslüman Türk Köyüdür. Tabi bu köylerin ahalileriyle beraber tarihi eseleride Ermenilerin zulümlerine uğramıştır.[10]
Köy'de Bestanlı Aşiretinden hanelerde vardı ki bunlar arşiv kayıtlarında 'Hayme Nişin' olarak geçmektedir.[11] Yani çadırda yaşadıkları belirtilir ki bu aile yörük taifesinden olup sonradan buraya yerleşmişlerdir günümüzde bu aile "Fırat" soy ismini almıştır. Yine köyde Alemdaroğulları sülalesi de olup bu sülale bugün dört soy isim taşımaktadır; Bayraktar, Atalay, Aktaş ve Tuaç.[12]
Ve yine köyde Sarıbeyoğulları sülalesi de vardır bu sülale de dört soy isim almıştır; Sarıoğlu, Çimen, Karaduman ve Tozan. Yine köyde İspirlioğulları sülalesi de olup bunlarda 2 soyisme sahiptirler; Sibirlioğlu ve Zorba. Ve yine köyde Mamahatunlular sülalesi de olup bunlarda bugün üç soy isme sahiptir; Tungut, Kuca ve Tünk.[13]
Merdivenköy; idari bölüm olarak daha önceleri köy iken, 2012 yılındaki yasa değişikliğinden sonra mahalle olmuştur.[14]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Mahalle, Erzurum il merkezine 69 km, Aşkale ilçe merkezine 16 km uzaklıktadır.[15] Mahalle, Aşkale'nin güneydoğusunda olup, 
/
numaralı Erzincan-Erzurum (Aşkale-Aziziye) devlet/uluslararası yoluna 10,4 km.'lik bir köy yoluyla bağlıdır.[16]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre mahalle nüfus verileri | ||
|---|---|---|
| 2021 | 440[1] | |
| 2020 | 455[1] | |
| 2019 | 458[1] | |
| 2018 | 483[1] | |
| 2017 | 484[1] | |
| 2016 | 500[1] | |
| 2015 | 524[1] | |
| 2014 | 537[1] | |
| 2013 | 552[1] | |
| 2012 | 564[1] | |
| 2011 | 583[1] | |
| 2010 | 561[1] | |
| 2009 | 581[1] | |
| 2008 | 613[1] | |
| 2007 | 589[1] | |
| 2000 | 604[15] | |
| 1990 | 691[17] | |
| 1985 | 803[18] | |
| 1965 | 727[19] | |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "TÜİK Merkezi Dağıtım Sistemi Nüfus Verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Nerdüban ismi". 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Doğu Anadolu'da Sünni Katliamı Yapan Safeviler".[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Erzurumun Yeniden İnşası". 2 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ XVI. YÜZYILDA ERZURUM EYALETİNDE VAKIFLAR (DOKTURA TEZİ), ÜMİT KILIÇ, 2005, Merdiven Köyü Camii.
- ^ Kuruluşundan Osmanlı Fethine Kadar Erzurum, Dr. Savaş Eğilmez,Merdivenköy Şeyh Mehmet Tekkesi.
- ^ Erzurum Tarihi Anıtları Kitabeleri, Abdurrahim Şerif Beygü, Merdiven Köyü Türbe.
- ^ Aşkale ve Çevresinde Müslüman Türk Soykırımı.
- ^ Cinis Köyü'ndeki Müslüman Türk Soykırımı.
- ^ Aşkale ve Çevresinde Müslüman Türk Sorkırımı.
- ^ Erzurum'da Türk Nüfus.
- ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi Erzurum Nüfus Defteri.
- ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Erzurum Nüfus Arşivi.
- ^ "On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun" (PDF). Resmigazete.gov.tr. 12 Kasım 2012. 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2020.
- ^ a b "Merdivenköy Mahallesi". YerelNet.org.tr. 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2022.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
 | Türkiye'deki bir mahalle ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |