Mekanoreseptör
Mekanoseptör da denilen mekanoreseptör, mekanik basınç veya bozulmaya yanıt veren duyusal reseptör'dür. Mekanoreseptörler, mekanik basıncı, hayvanlarda merkezi sinir sistemine gönderilen elektrik sinyallerine dönüştüren duyu nöronları tarafından sinir sistemine bağlanır.
Omurgalı mekanoreseptörleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Türler[değiştir | kaynağı değiştir]
Ciltsel mekanoreseptörler[değiştir | kaynağı değiştir]
Ciltsel mekanoreseptörler, basınç ve titreşim dahil olmak üzere fiziksel etkileşimden kaynaklanan mekanik uyaranlara yanıt verir. Diğer ciltsel reseptörler gibi deride bulunurlar. Aδ lifleri tarafından sinir sistemine bağlanan mekanoreseptör serbest sinir uçları dışında hepsi Aβ lifleri tarafından sinir sistemine bağlanır. Ciltsel mekanoreseptörler, ne tür bir duyum algıladıklarına, uyum hızına ve morfolojiye göre sınıflandırılabilir. Ayrıca, her birinin farklı bir alıcı alanı vardır.
Duyumsayarak[değiştir | kaynağı değiştir]
- Merkel cisimcik uç organı (Merkel diskleri de denir) ile Yavaş Uyarlanan tip 1 (SA1) mekanoreseptör, sürekli basıncı algılar ve ciltteki şekil ve pürüzlülük algısının temelini oluşturur.[1] Küçük alıcı alanları vardır ve statik uyarıya sürekli tepkiler üretirler.
- Yavaş Uyarlanan tip 2 (SA2) mekanoreseptörleri, Ruffini cisimciği uç organı (soğanlı cisim’ler de denir), derinin ve bağ dokusu (fasya) içindeki gerilimi algılar ve cevap verir cildin gerilmesine bağlıdır ancak algıdaki proprioseptif veya mekanoreseptif rollerle yakından bağlantılı değildir.[2] Ayrıca statik uyarıya sürekli tepkiler üretirler, ancak geniş alıcı alanlara sahiptirler.
- Hızlı Uyum Sağlayan (RA) veya Meissner cisimciği uç organı mekanoreseptörü (dokunsal cisim’ler de denir), çarpıntı[3] ve ciltte kayma gibi hafif dokunma algısının temelini oluşturur.[4] Dokudaki değişikliklere hızla uyum sağlar (50 Hz civarındaki titreşimler). Küçük alıcı alanları vardır ve stimülasyonun başlangıcına ve telafisine geçici tepkiler üretirler.
- Deri ve fasyadaki Lamellar cisimciği (Pacinian cisimciği) veya Vater-Pacinian cisimcikleri ve Lamellar cisimcikleri[5] yaklaşık 200–300 Hz'lik değişimindeki titreşimleri algılar.[3][6] Ayrıca geçici tepkiler üretirler, ancak geniş alıcı alanları vardır.
- Serbest sinir uçları dokunma, basınç, esneme ile gıdıklama ve kaşıntı hislerini algılar. Kaşıntı hissi, kimyasallardan serbest sinir uçlarının uyarılmasından kaynaklanır.[7]
- Saç kökü alıcıları, bir saç pozisyon değiştirdiğinde, saç kökü pleksusları olarak adlandırılır. Gerçekten de, insanlarda en hassas mekanoreseptörler, iç kulağın koklea kısmındaki tüy hücreleridir (foliküler reseptörlerle hiçbir ilişkisi yoktur- sahip oldukları kıl benzeri mekanik duyusal stereocilia için adlandırılırlar); bu reseptörler beyin için ses sinyalini dönüştürür.[7]
Uyum hızına göre[değiştir | kaynağı değiştir]
Deri mekanoreseptörleri de uyum hızlarına göre sınıflandırılabilir. Mekanoreseptör bir uyaran aldığında, yüksek frekansta darbeleri veya aksiyon potansiyeli’leri ateşlemeye başlar (uyaran ne kadar güçlü olursa frekans o kadar yüksek olur). Ancak hücre kısa süre sonra sabit veya statik bir uyarana "uyum sağlayacak" ve darbeler normal hıza düşecektir. Hızlı uyan (yani hızlı bir şekilde normal nabız hızına dönen) reseptörlere "fazik" denir. Normal ateşleme hızlarına dönmekte yavaş kalan reseptörlere tonik denir. Fazik mekanoreseptörler, doku veya titreşim gibi şeyleri algılamada faydalıdır oysa tonik reseptörler, diğerleri arasında sıcaklık ve propriosepsiyon için faydalıdır.
- Yavaş uyum sağlayan: Yavaş uyum sağlayan mekanoreseptörler arasında Merkel cisimciği uç-organı ve Ruffini cisimciği uç-organ'ları ve bazı serbest sinir uçları bulunur.
- Yavaşça uyum sağlayan tip I mekanoreseptörlerde birden fazla Merkel cisimciği uç organı bulunur.
- Yavaşça uyum sağlayan tip II mekanoreseptörlerin tek Ruffini cisimciği uç organ'ları vardır.
- Orta düzeyde uyum: Bazı serbest sinir uçları orta düzeyde uyum sağlar.
- Hızlı uyum sağlayan: Hızla uyum sağlayan mekanoreseptörler arasında Meissner cisimciği uç organları, Pacinian cisimcik uç organları, saç folikülü reseptörleri ve bazı serbest sinir uçları bulunur.
- Hızlı uyum sağlayan tip I mekanoreseptörlerin birden fazla Meissner cisimciği uç organı vardır.
- Hızlı uyum sağlayan tip II mekanoreseptörler (genellikle Pacinian denilir) tek Pacinian cisimcik uç organ'ları vardır.
Alıcı alana göre[değiştir | kaynağı değiştir]
Küçük, doğru alıcı alanlara sahip deri mekanoreseptörleri, doğru dokunmaya ihtiyaç duyan alanlarda (örneğin parmak uçları) bulunur. Parmak uçlarında ve dudaklarda, yavaş uyum sağlayan tip I ve hızlı uyum sağlayan tip I mekanoreseptörlerin sinir sistemine bağlanma yoğunluğu (ingilizce:innervation) büyük ölçüde artar. Bu iki tip mekanoreseptör, küçük ayrı alıcı alanlara sahiptir ve doku, yüzey kayması ve çarpıntıyı değerlendirmede parmakların en düşük eşik kullanımının altında yattığı düşünülmektedir. Vücudun daha az dokunma keskinliğine sahip bölgelerinde bulunan mekanoreseptörler daha büyük alıcı alanlara sahip olma eğilimindedir.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Johnson KO, Hsiao SS (1992). "Neural mechanisms of tactual form and texture perception". Annual Review of Neuroscience. 15: 227-50. doi:10.1146/annurev.ne.15.030192.001303. PMID 1575442.
- ^ Torebjörk HE, Ochoa JL (December 1980). "Specific sensations evoked by activity in single identified sensory units in man". Acta Physiologica Scandinavica. 110 (4): 445-7. doi:10.1111/j.1748-1716.1980.tb06695.x. PMID 7234450.
- ^ a b Talbot WH, Darian-Smith I, Kornhuber HH, Mountcastle VB (March 1968). "The sense of flutter-vibration: comparison of the human capacity with response patterns of mechanoreceptive afferents from the monkey hand". Journal of Neurophysiology. 31 (2): 301-34. doi:10.1152/jn.1968.31.2.301. PMID 4972033.
- ^ Johansson RS, Westling G (1987). "Signals in tactile afferents from the fingers eliciting adaptive motor responses during precision grip". Experimental Brain Research. 66 (1): 141-54. doi:10.1007/bf00236210. PMID 3582528.
- ^ Biswas A, Manivannan M, Srinivasan MA (2015). "Multiscale layered biomechanical model of the pacinian corpuscle". IEEE Transactions on Haptics. 8 (1): 31-42. doi:10.1109/TOH.2014.2369416. PMID 25398182. 24 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2022.
- ^ Biswas A, Manivannan M, Srinivasan MA (2015). "Vibrotactile sensitivity threshold: nonlinear stochastic mechanotransduction model of the Pacinian Corpuscle". IEEE Transactions on Haptics. 8 (1): 102-13. doi:10.1109/TOH.2014.2369422. PMID 25398183. 24 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2022.
- ^ a b Tortora GJ (2019). Principles of anatomy and physiology (İngilizce). ISBN 978-0-7303-5500-7. OCLC 1059417106. 24 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2022.