Mehmet Akpolat

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Mehmet Akpolat
Doğum1897
Gence, Yelizavetpol Guberniyası, Rus İmparatorluğu
Ölüm1975
Ankara,  Türkiye
Defin yeriCebeci Askerî Şehitliği
Bağlılığı Azerbaycan Cumhuriyeti (1918-1920)
 Türkiye (1920-1950)
Hizmet yılları1918-1950
Rütbesi Albay
Birimi Azerbaycan Cumhuriyeti Kara Kuvvetleri
Türk Kara Kuvvetleri
Çatışma/savaşlarıKarabağ ve Zengezur döyüşleri (1918-1920)
Gence İsyanı (1920)
Karabağ isyanı (1920)
Türk Kurtuluş Savaşı (1920-1923)
Şeyh Said İsyanı (1925) Ağrı ayaklanmaları (1926-1930)
ÖdülleriKırmızı şeritli İstiklâl Madalyası

Mehmet Akpolat veya Memmed Rzayev, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bir subayı, Türk Silahlı Kuvvetleri albayıdır.

Karabağ ve Zengezur savaşlarında, Askeran savaşında, Nisan işgalinden sonra Gence ve Karabağ'da işgale karşı ayaklanmalara katıldı.

Türk Kurtuluş Savaşı'na katıldı. 31 yıl Türk Silahlı Kuvvetlerinde görev yaptı.

Hayatı ve eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Memmed Rza oğlu Rzayev 1897 yılında Gence şehrinin İmamali mahallesinde doğdu.[1] 1914 yılında Gence şehir okulundan mezun olduktan sonra Tiflis'teki mühendislik okuluna girdi. 1917'de son sınıfta okurken, Ekim devrimi sırasında çıkan karışıklıklardan sonra gönüllü olarak askere gitti. 8 ay askerlik yaptıktan sonra Mayıs 1918'de Gence'de açılan askeri okula girdi.[2]

Askeri hizmeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan Cumhuriyeti'nde[değiştir | kaynağı değiştir]

Kasım 1918'de subay adayı olarak Gence'de bulunan 1. Topçu Tugayı 1. Tümenin 1. Bataryasına atandı. Askerliğe başladıktan sonra Karabağ'a gönderildi. Karabağ ve Zengezur'da sivillere yönelik katliamlar yapan Ermeni Taşnak güçlerine karşı Abdallar ve Hanlık köyleri istikametinde yapılan çatışmalara katıldı. 22 Mart 1919'da teğmen rütbesi ile ödüllendirildi ve muharebelerdeki kahramanlığından dolayı müfreze komutanlığına atandı. Aynı yılın Ağustos ayında, Memmed Rzayev vaktinden önce teğmen rütbesine terfi etti ve batarya komutanı olarak atandı.[1]

21 Mart 1920'de Ermeni-Taşnak kuvvetleri Askeran'da bulunan Cavanşir piyade alayının mevzilerine aniden saldırarak Askeran geçişini ele geçirdiler ve isyan başlattılar.[3] 26 Mart 1920'de Azerbaycan ordusu, Askeran yönünde Dron'un birliklerine karşı geniş çaplı bir operasyon başlattı. Memmed Rzayev de milli ordunun bir subayı olarak komutanı olduğu topçu bataryası ile bu muharebelere katılmıştır.[4] Askeran'da başlayan şiddetli muharebeler, Azerbaycan ordusunun zaferiyle sonuçlandı. Nisan ortasına kadar süren muharebelerde düşman kuvvetleri tamamen yok edildi.[5]

Cumhuriyetin işgalinden sonra Mayıs 1920'de Bolşeviklere karşı Gence ayaklanmasına katıldı. Birkaç gün Gence müdafaasında bulunduktan sonra Karabağ'a gitti ve burada Haziran 1920'de Nuru Paşa önderliğindeki Karabağ ayaklanmasına katıldı. Ayaklanmanın yenilgiye uğratılmasından sonra komuta ettiği topçu bataryası ile birlikte Cumhuriyet Ordusu'nun süvari ve piyade alaylarından hayatta kalan askerleriyle muharebelere katılarak Karyagin ve Cebrayil istikametine çekilip Araz Nehri'ni geçerek İran'a girdiler.[6]

Mehmet Akpolat bu olayları şöyle anlatıyor:

İşgalci Bolşevik ordusuyla girdiğimiz çatışmalardan sonra Azerbaycan birliğinin bir bölümü ile birlikte 4 sahra bataryamızla Hudaferin köprüsünden İran'a geçtik. Uzun bir gezinti ve maceradan sonra tekrar Araz nehrini geçerek Nahçıvan'ın Ordubad ilçesine geldik. Yol olmadığı için İran'da 4 çöl topunu bırakmak zorunda kaldık. Ama yanımızda top dürbünlerini, nişangahları, el fenerlerini ve bazı koşum takımlarını getirdik. Nahçıvan'da bir depoda dürbünsüz ve çakmaksız iki top bulduk. Onları faaliyete geçirdikten sonra XI. Tümenin Nahçıvan'da bulunan Veysel bey komutasındaki taburla birlikte Develi ve Şahtahtı'da Ermeni ordusuyla savaştık.[7]

Şahtahtı'da, XI tümeninin 1. taburunun iki tümeni ve Mehmet Bey komutasındaki topçu bataryası, 2000 kişilik Ermeni silahlı kuvvetleri tarafından şiddetli bir saldırıya maruz kaldılar. Daha sonra Mehmet Bey bataryasıyla Maku'yu geçerek Türkiye'ye geldi ve 12 Temmuz'da Doğubeyazıt'a ulaştı. Yanlarında getirdikleri 2 çöl topunu Doğubeyazıt'daki 11. Topçu Alayına teslim eden 23 kişi, silah arkadaşlarıyla birlikte Erzurum'a doğru hareket eder. Bir hafta sonra Erzurum'a ulaşarak yanlarında getirdikleri 18 İngiliz aygırı ile Soyug Çermik bölgesinde bulunan Azerbaycan askeri birliğine katıldılar.[6]

Türkiyede[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet işgaline karşı ayaklanmanın yenilgisinden sonra Azerbaycan Cumhuriyeti Ordusu'nun kalan askerlerinin bir kısmı Zengezur'u geçerek Nahçıvan'a, bir kısmı da Hudaferin yönünden İran'a daha sonraysa Türkiye'ye gittiler.[8] Azerbaycan ordusuna komuta eden Nuh bey Sofiyev Türkiye sınırlarına yaklaşırken komutayı Samet bey Rafibeyli'ye devretti. Samet Bey önderliğinde önce Doğubayazıta, ardından Haziran-Temmuz aylarında Hasankale ve Erzurum'a ulaştılar.[9] Topçu bataryaları ve piyade müfrezeleri de diğer tümenlere katıldılar.[10] Bir süre Erzurum'da kaldıktan sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin kararı ile bir süvari, bir piyade alayı ve bir topçu bataryasından oluşan 1.200 kişilik Azerbaycan birliği Kazım Karabekir Paşanın komutasındakı Doğu Ordusu (XV. Kolordu) saflarına kabul edildi.[6] Mehmet Akpolat, 1200 kişilik Azerbaycan birliğinin 56 subayından biriydi.[11]

Baba bey Behbut, Samet Saygın ve Mehmet Akpolat Türkiye Ordusunda

Mehmet Bey de Cihangir Berker'in bataryasında müfreze komutanı olarak Türk Kurtuluş Savaşı'na katıldı. 1920 sonbaharından 1921 başına kadar Doğu Anadolu'da gerçekleşen Doğu Harekatı'nda Sarıkamış, Kars ve Gümrü'nün geri alınması için yapılan savaşlara katıldı.[12] Kars'ın Benli Ahmed köyü yakınlarındaki Berna meydan savaşında gösterdiği kahramanlıklardan dolayı Mustafa Kemal Atatürk imzalı ödülle ödüllendirildi. Türk Kurtuluş Savaşı'nın sona ermesinden sonra orduda kaldı ve askerlik hizmetini sürdürdü.[13]

Savaştan sonra 1925'te Şeyh Sait, 1926'da Birinci Ağrı Harekâtı ve 1927'de İkinci Ağrı Harekâtına katıldı.[14]

Ağustos 1928'de üsteğmen rütbesine layık görüldü. Eğitimini ilerletmek için İstanbul'da Harp Okulu'na girdi. 1929'da topçu okulundan mezun olduktan sonra İzmir'deki Foça Topçu Bölüğü'ne batarya komutanlığına atandı. 1930'da yüzbaşı rütbesine terfi etti. 1939 yılında Muğla'da bulunan Topçu Alayına 6. Batarya Komutanlığına atandı. 1940 yılında binbaşı rütbesini aldıktan sonra Çatalca'da 64. Tümen Topçu Alayı II. Tabur Komutanlığının, 1943'te 40. tümenin topçu alayının, Aralık 1945'te Kars'ta 49. Topçu Alayına bağlı II. Taburun komutanlılarını yaptı. Ağustos 1946'da yarbay rütbesini aldıktan sonra, III. Ordu'nun Erzurum'daki cephaneliğinin, Temmuz 1948'de Diyarbakır'daki 7'nci Kolordu'nun motorlu topçu alayının komutan yardımcılığına atandı. 1949 yılında albay[15] rütbesine terfi etti ve Diyarbakır Teftiş Kurulu Başkanlığı'na atandı. Mayıs 1950'de görevdeyken kalp krizi geçirdi. Bir süre tedavi gördükten sonra hizmete döndü. 1950 yılında Eskişehir Teftiş Kurulu Başkanlığına atandı. Ancak sağlığı nedeniyle Temmuz 1951'de emekli oldu.[14][16]

21 Haziran 1934'te Türkiye'de kabul edilen Soyadı Kanunu[17] nedeniyle "Akpolat" soyadını aldı.

Emekli olduktan sonra Azerbaycan Kültür Derneği'nin faaliyetlerine katıldı. 25 Mayıs 1958'de derneğin yıllık kongresi Yunus Hazarlı'nın başkanlığında İstanbul'da yapıldı.[18] Yapılan seçimler sonucunda derneğin denetim kuruluna Baba Behbut, Mehmet Akpolat, Hamit Gence seçildi.[19]

7 Ocak 1975'te öldü. 8 Ocak 1975'te Ankara'da bulunan Cebeci Askerî Şehitliği'ne defnedildi.[20]

Ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Rzayev ailesine mensup olan Mehmet Bey'in babası Rza Bey, annesi ise Şeker Hanım'dır. Yunis, Binnet, Nemet adında erkek kardeşleri ve Gövher adında bir kız kardeşi vardı. Kardeşleri Yunis, Binnet, Nemet 1937'de Sovyetler Birliği'nde siyasi baskılar zamani öldürüldü.[21]

Mehmet Akpolat, Kars'taki görevi sırasında Leyla hanimla tanışmış ve burada bir aile kurmuş. Bu evlilikten Cemile ve Orhan adlı çocukları dünyaya geldi.[22]

Oğlu Orhan askerdi ve Kore Savaşı'na katıldı. 1951'de gerçekleşen Kunu-ri Muharebesi katılanlardan biriydi. Çatışmalardan birinde yaralandıktan sonra Türkiye'ye döndü. İyileştikten sonra hizmetine devam etti ve albaylığa yükseldi.[22]

Ödülleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 89. ISBN 978-9952-5513-4-1. 
  2. ^ Sebahattin Şimşir (2013). Azerbaycan'ın İstiklal Mücadelesi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. s. 169. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  3. ^ Şəmistan Nəzirli (8 Ağustos 2017). "İyirminci ildə Qarabağ döyüşləri" (Azerice). anl.az. 7 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  4. ^ "Erməni daşnaklarına "qan udduran" gəncəli əsgər: Məmməd Ağpolad" (Azerice). gencexeber.az. 22 Eylül 2022. 5 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  5. ^ Azərbaycan Milli Ensiklopediyası / ƏSGƏRAN DÖYÜŞÜ (1920). VIII. Bakü: AMEA "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2018. Archived from the original on 7 Nisan 2020. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  6. ^ a b c Orxan Cəbrayıl (10 Aralık 2017). "Gəncədə başlayıb Ankarada bitən bir ömrün hekayəsi – polkovnik Məmməd Ağpolad" (Azerice). interposta.info. 15 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  7. ^ Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 93. ISBN 978-9952-5513-4-1. 
  8. ^ Mehman Ağayev (2008). Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye Azerbaycan İlişkileri (PDF). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. s. 196. ISBN 9789752552364. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  9. ^ Abdulhamit Avşar (2007). Türkiyənin İstiqlal müharibəsində Azərbaycan türkləri: Türkiyə arxiv sənədləri və mətbuatında: 1919-1922. Bakü: AzAtaM. s. 45. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2023. 
  10. ^ Mehman Ağayev (2008). Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye Azerbaycan İlişkileri (PDF). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. s. 197. ISBN 9789752552364. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  11. ^ Vasif Qafarov (25 Nisan 2015). "Azərbaycanlıların Türkiyəyə etdiyi yardımı Osmanlı arxivlərindən öyrənmək olar" (Azerice). Azərbaycan qəzeti. 11 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  12. ^ Mehman Ağayev (2008). Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye Azerbaycan İlişkileri (PDF). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. s. 198. ISBN 9789752552364. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  13. ^ Abdulhamit Avşar (2007). Türkiyənin İstiqlal müharibəsində Azərbaycan türkləri: Türkiyə arxiv sənədləri və mətbuatında: 1919-1922. Bakü: AzAtaM. s. 42. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  14. ^ a b Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 95. ISBN 978-9952-5513-4-1. 
  15. ^ Elşən Mirişli (2018). "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində Ordu" (PDF). Türküstan qəzeti. Bakı. s. 9. Archived from the original on 27 Mayıs 2022. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  16. ^ Orxan Cəbrayıl (30 Ağustos 2017). "Azərbaycanın 12 generalı, 46 polkovniki güllələndi..." (Azerice). axar.az. 28 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  17. ^ "Soy adı kanunu" (PDF), T.C. Resmî Gazete, Ankara, s. 1, 2 Temmuz 1934, 3 Mart 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi 
  18. ^ Sebahattin Şimşir (2013). Azerbaycan'ın İstiklal Mücadelesi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. s. 168. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  19. ^ Dilqəm Əhməd (28 Şubat 2022). "10 il içində 52 dəfə üsyan etmiş, yüz minlərlə qurban vermişik" (Azerice). teleqraf.com. 16 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  20. ^ Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 100. ISBN 978-9952-5513-4-1. 
  21. ^ Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 97. ISBN 978-9952-5513-4-1. 
  22. ^ a b Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 96. ISBN 978-9952-5513-4-1. 

Genel[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]