Matrakçı Nasuh

Sayfanın 4 Ocak 2017 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.

Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el-Bosnavî^[1] veya kısaca Matrakçı Nasuh (d. 1480 - ö. 1564 ?), Boşnak^[2]^[3]^[4] asıllı Osmanlı minyatürcü, hattat, tarihçi, matematikçi ve matrakçı.

Ölüm tarihi bilinmeyen Matrakçı Nasuh'un Saraybosna'da doğduğu sanılmaktadır.^[5] Kâtip Çelebi ölüm tarihi olarak 1533′ü vermekteyse de, bunun doğru olmadığı bugün kesinleşmiştir. Çeşitli kaynaklarda onun 1547′den, 1551′den, 1553′ten sonra ölmüş olabileceği ileri sürülmektedir. Yaşamı üstüne bilgi de yok denecek kadar azdır. Dedesinin devşirme olduğuna ilişkin kesinleşmemiş ipuçları vardır.

Hayatı

Sultan II. Beyazid döneminin (1481-1512) sonlarına doğru Enderun’da eğitim gördüğü ve sonra matematik eğitimcisi olarak öğrenci yetiştirdiği bilinmektedir.^[1] Devrin ünlü şairi Saî'den dersler almıştır. Ünlü bir hattat olan Nasuh, divânî ve nesih yazı stillerinde değişiklikler yapmıştır. Divânî yazı stilinde, daha kapalı ve daha küçük yazılan harfleri daha büyük ve daha açık kaleme alarak kolayca yazılmasını ve okunmasını sağladı. Nesih yazı stilinde de harfleri daha irileştirdi ve harflerin şekilleri üzerinde değişikliklere gitti. Bu güncellemeler, Acem üslubunu Rumî üsluba dönüştürerek Osmanlı tarzını oluşturmak anlamına geliyordu.^[7] Divânî yazı stilinde önde gelen isimlerden birisi olmuştur.

Sopalarla oynanan ve bir tür savaş oyunu olan matrak adlı sporda ustalığından dolayı matrakçı lakabıyla anılmıştır. Değişik silahları kullanmaktaki ustalığı da bilinmekte olup bu konuda Tuhfetü'l-Guzât adlı bir kitap da yazmıştır.

Matrakçı Nasuh'un minyatür-harita karışımı kendine has bir üslubu vardır. Eserlerinde yeryüzünün kuşbakışı görünümünü resmeder. Buna karşın şekilleri tepeden değil, sanki karşıdan görüyormuş gibi çizer. Bu resimlerde kuş ve tavşan gibi hayvanlar olsa da insanlar asla belirmez. Şehirlerdeki binalar tek tek seçilebilir.^[2]

Geometri ve matematik alanındaki çalışmaları neticesinde uzunluk ölçülerini gösteren cetveller hazırlamıştır. I. Selim zamanında ona adadığı Cemâlü'l-Küttâb ve Kemalü'l- Hisâb kitaplarını yazmış, Napier'den elli sene oncesinde adiyla anilan çarpma metotlarını ve modern matematik ögretiminde öncü bir kitap kabul edilen bır referans olarak Enderun'da okutulmus, Napier gibi matematikçilere ılham kaynağı olmuştur.^[3]

Tarih alanında da çalışan Matrakçı Nasuh, Taberî Tarihi 'ni Mecmaü't-Tevârih adıyla Türkçeye çevirmiştir. 3 nüsha olarak yayınlanan Süleymannâme kitabında 1520-1537, 1543-1551 ve 1542-1543 yıllarını anlatmıştır. 1537-1538 yıllarında yazdığı Fetihname-i Karabuğdan, Kanuni Sultan Süleyman'ın Boğdan seferini anlatır. Bu kitaplarda, yol boyunca ordunun geçtiği şehirlerin minyatür şeklinde haritalarını çizmiştir. Çizimleri bugün hem estetik, hem de geçmişe ait çok ayrıntılı bilgiler içermesi hasebiyle şaheser olarak tanımlanmaktadır.^[4]

Nasuh, Kanuni'nin Fransa kralı I. François'ya destek amacıyla Barbaros Hayreddin Paşa komutasında gönderdiği donanmaya katıldı. Yine yol boyunca donanmanın uğradığı limanları resmetti.^[5]

Matrak sporcusu

Matrakçı ya da Matrakî adıyla anılması, lobutu andıran sopalarla oynandığı bir tür savaş oyunu olduğu bilinen “matrak” oyununda çok usta olmasından ve belki de bu oyunun keşfedicisi bulunmasından ileri gelmektedir. Bu oyun hali hazirda eski kitaplar incelenerek ortaya çıkarılmış ve bir doğu savaş sanatları uzmanı tarafından eğitimi verilmektedir.^[6]

Matematikçi

Nasuh, özellikle geometri ve matematik alanlarında önemli bir bilim adamıydı. Uzunluk ölçülerini gösteren cetveller hazırlamış ve bu konuda kendinden sonra gelenlere önderlik etmiştir. Matematiğe ilişkin iki kitabı Cemâlü’l-Küttâb ve Kemalü’l- Hisâb ile Umdetü’l-Hisâb’ı I. Selim (Yavuz) döneminde yazmış ve padişaha adamıştır. Bu yapıtlardan sonuncusu uzun yıllar matematikçilerin elkitabı olarak kullanılmıştır.^[7]

Silahşörlükle ilgili yazdığı kitaplar

Nasuh ayrıca çok usta bir silahşördür. Bu nedenle Silahî adıyla da anılırdı. Türlü silah ve mızrak oyunlarındaki ustalığı nedeniyle Osmanlı ülkesinde “üstad” ve “reis” olarak tanınması için 1530′da I. Süleyman (Kanuni) tarafından verilmiş bir beratı da vardı. Çeşitli silahların nasıl kullanılacağını ve dövüş yöntemlerini anlatan Tuhfetü’l-Guzât (Gazilere Armağan) adlı bir kılavuz kitap bile yazdığı söylenir.

Tarihle ilgili yazdığı kitaplar

Nasuh bir tarihçi olarak da önemli yapıtlar vermiştir. Mecmaü’t-Tevârih adıyla Taberî Tarihi’ni Türkçe’ye çevirmiştir. Ayrıca Tarih’i Sultan Bayezid ve Sultan Selim ile Tarih’i Sultan Bayezid adlı iki kitabında bu padişahlar dönemindeki olayları anlatmıştır. Süleymannâme adlı kitabının üç ayrı nüshasında 1520-1537, 1543-1551 ve 1542-1543 arasında geçen olayları ele almıştır. Kanuni’nin 1534 Irak seferini Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han’da 1538 Karaboğdan seferini de Fetihnâme-i Karaboğdan’ da konu etmiştir. Nasuh, Kanuni’nin Fransa kralı I. François’ya destek amacıyla Barbaros Hayrettin Paşa komutasında gönderdiği donanmaya katıldı. Yol boyunca donanmanın uğradığı limanları resmetti.[3]

Minyatürdeki yeri

Onu bugüne taşıyan asıl yönü ise minyatür sanatındaki yeridir. Minyatürcülüğün yanı sıra divanı yazıda usta bir hattattı. Yapıtları başta Topkapı Sarayı Müzesi' nin kütüphanesi ve Süleymaniye Kütüphanesi olmak üzere çeşitli kitaplıklarda yer almaktadır.

Eserleri

Matematik

Cemâlü'l-Küttâb ve Kemâli'l-Hüssâb
Umdetü'l-Hisâb

Tarih

Mecmuatü't-Tevârih
Süleymannâme
Fetihname-i Karabuğdan
Beyan-ı Menazil-i Sefer-ul Irakeyn

Savaş sanatları

Tuhfet-ul Guzat

Popüler Kültürdeki yeri

2011 yapımı Muhteşem Yüzyıl dizisinde. Fatih Al tarafından canlandırılmıştır. Matrakçı Nasuh'un ölümünün 450. yılı dolayısıyla, Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) 05-20 Kasım 2013 tarihleri arasında Paris’te yaptığı 37. UNESCO Genel Konferansı’nda Matrakçı'yı anma programına almıştır.^[8]

Kaynakça

^ Jonathan M. Bloom, Sheila Blair. "The Grove encyclopedia of Islamic art and architecture, Vol. 2". Oxford University Press (2009), p. 49; Nasuh Matrakci [Nasuh al-Silahi al-Matraqi; Nasuh ibn Qaragoz ibn 'Abdallah al-Busnawi] (b. Visoko, Bosnia... Eksik ya da boş |url= (yardım)
^ Corlu, M. Sencer; Burlbaw, Lynn, M.; Capraro, Robert M; Corlu, M. Ali & Han, Sunyoung. "The Ottoman Palace School Enderun and the Man with Multiple Talents, Matrakçı Nasuh, p. 23". Journal of the Korea Society of Mathematical Education Series D: Research in Mathematical Education Vol. 14, No. 1, March 2010, 19–31. Texas A&M University, College Station, Texas 77843, USA. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 January 2013.
^ "International Journal of Turkish Studies, vol. 10, issue 1-2". University of Wisconsin (2004), p. 57; The famous Bosnian writer Nasuh Matrakci (d. 1564 in all likelihood) is represented by two manuscripts:... Eksik ya da boş |url= (yardım)
^ Halil İnalcık, Cemal Kafadar. "Süleymân The Second [i.e. the First] and his time". Isis Press (1993), p. 270; Matrakci Nasuh was a devfirme boy from Bosnia trained in the palace school. Eksik ya da boş |url= (yardım)
^ MATRAKÇI (Nasuh) T.C. Kültür Bakanlığı (İngilizce)
^ Kumrular, Özlem (editör) (2007). Muhteşem Süleyman. İstanbul: Kitap Yayınevi. s. 264. ISBN 975-6051-77-1 |isbn= değerini kontrol edin: checksum (yardım).
^ Davut Erkan, Habertürk Tarih Dergisi, 10 Mart 2011, Sayı: 43, sf. 8-10.
^ http://www.kultursanat.org/basin-odasi/haberler-ve-duyurular/2013/kas%C4%B1m/04/%E2%80%9C2014-unesco-anma-ve-kutlama-y%C4%B1ldoenuemleri%E2%80%9D-%C4%B0l%C3%A2n-edildi.aspx

[1] Jonathan M. Bloom, Sheila Blair. "The Grove encyclopedia of Islamic art and architecture, Vol. 2". Oxford University Press (2009), p. 49; Nasuh Matrakci [Nasuh al-Silahi al-Matraqi; Nasuh ibn Qaragoz ibn 'Abdallah al-Busnawi] (b. Visoko, Bosnia... Eksik ya da boş |url= (yardım)

[2] Corlu, M. Sencer; Burlbaw, Lynn, M.; Capraro, Robert M; Corlu, M. Ali & Han, Sunyoung. "The Ottoman Palace School Enderun and the Man with Multiple Talents, Matrakçı Nasuh, p. 23". Journal of the Korea Society of Mathematical Education Series D: Research in Mathematical Education Vol. 14, No. 1, March 2010, 19–31. Texas A&M University, College Station, Texas 77843, USA. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 January 2013.

[3] "International Journal of Turkish Studies, vol. 10, issue 1-2". University of Wisconsin (2004), p. 57; The famous Bosnian writer Nasuh Matrakci (d. 1564 in all likelihood) is represented by two manuscripts:... Eksik ya da boş |url= (yardım)

[4] Halil İnalcık, Cemal Kafadar. "Süleymân The Second [i.e. the First] and his time". Isis Press (1993), p. 270; Matrakci Nasuh was a devfirme boy from Bosnia trained in the palace school. Eksik ya da boş |url= (yardım)

[5] MATRAKÇI (Nasuh) T.C. Kültür Bakanlığı (İngilizce)

[6] Kumrular, Özlem (editör) (2007). Muhteşem Süleyman. İstanbul: Kitap Yayınevi. s. 264. ISBN 975-6051-77-1 |isbn= değerini kontrol edin: checksum (yardım).

[7] Davut Erkan, Habertürk Tarih Dergisi, 10 Mart 2011, Sayı: 43, sf. 8-10.

[8] ttp://www.kultursanat.org/basin-odasi/haberler-ve-duyurular/2013/kas%C4%B1m/04/%E2%80%9C2014-unesco-anma-ve-kutlama-y%C4%B1ldoenuemleri%E2%80%9D-%C4%B0l%C3%A2n-edildi.aspx

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[1]

[7]

[2]

[8]