Marcus Gavius Apicius

Marcus Gavius Apicius’un, Tiberius’un hükümdarlığı döneminde, MS 1. yüzyılda yaşamış olduğu düşünülen bir Roma gurmesi ve lükse düşkün bir figür olduğu kabul edilmektedir. Roma mutfağına dair en kapsamlı eserlerden biri olan Apicius adlı yemek kitabı sıklıkla ona atfedilmekle birlikte, bu ilişkiyi kesin olarak kanıtlamak mümkün değildir. Apicius, günümüze ulaşmamış olan ve Yunan gramer uzmanı Apion tarafından kaleme alınmış ünlü Apicius’un Lüksü Üzerine adlı esere de konu olmuştur. Marcus Gavius Apicius’un, muhtemelen MÖ 90 civarında yaşamış olan ve soyadı Apicius olan daha eski bir şahsa dayanan şöhretli bir selefinin etkisiyle bu üçüncü ismi (cognomen) taşıdığı anlaşılmaktadır. Bu varsayım doğruysa, Apicius ismi, bu erken dönemde yaşamış lüks düşkünü şahsiyetin ünü sayesinde zamanla "gurme" ya da "obur" anlamına gelen bir unvan hâlini almıştır.

Biyografi

M. Gavius Apicius’un yaşamına dair bilgiler, kısmen çağdaşı ya da ona yakın dönemlere ait kaynaklardan türetilmekte; ancak önemli ölçüde, yukarıda adı geçen Apion’un eserinde süzülerek aktarılmaktadır. Apion’un bu çalışmasının amacı, büyük olasılıkla lüks yiyeceklerin isimlerini ve kökenlerini açıklamak, özellikle de Apicius ile anekdot düzeyinde ilişkilendirilen ürünlere ışık tutmaktı. Bu kaynaklardan, Apicius’a ilişkin bazı anekdotlar günümüze ulaşmıştır; ancak bu anlatıların ne ölçüde gerçek bir biyografik çerçeve oluşturduğu tartışmaya açıktır.

Sejanus (MÖ 20 – 18 Ekim 31), daha sonra İmparator Tiberius’un başdanışmanı ve yakın sırdaşı olarak tanınacak olan bu figür, gençliğinde “bedenini Apicius’a satmıştı”: Tacitus, Annales. Sejanus’un eşi Apicata'nın ise Apicius’un kızı olması muhtemeldir.
Apicius, Augustus’un danışmanı olan Maecenas (MÖ 70 – MÖ 8) ile birlikte yemek yemiştir: Martial, Epigramlar 10.73. Martial’in bu fikri, Seneca’nın Maecenas’ı kültürel bir danışman, Apicius’u ise gastronomik bir danışman olarak karşılaştırdığı yüzeysel bir benzetmeden esinlenerek ortaya koymuş olması muhtemeldir.
Drusus (MÖ 13 – 14 Eylül MS 23), Tiberius’un oğlu, Apicius tarafından cymae—lahana başları veya filizleri—tüketmemesi konusunda ikna edilmiştir; zira bu yiyecekler halk arasında yaygın olarak tüketilen sıradan gıdalar olarak kabul edilmekteydi: Gaius Plinius Secundus (Yaşlı Plinius), Naturalis Historia 19.137.
MS 28 yılının konsülleri Junius Blaesus ve Lucius Antistius Vetus, Apicius’un evinde son derece ihtişamlı bir ziyafetle ağırlandılar: Aelianus, Mektuplar no. 113–114, Domingo-Forasté Grocock & Grainger 2006, s. 55.
Tiberius, pazarda büyük bir barbunya gördüğünde, bu balığı Apicius ya da Publius Octavius’un satın alacağına dair bir iddiaya girdi. Her iki adam da balık için teklif vermeye başladı ve sonunda Octavius balığı satın aldı: Seneca, Lucilius’a Mektuplar 95.42.
Apicius, Campania bölgesindeki Minturno'da ikamet etmekteydi. Libya kıyılarında avlanan karideslerin büyüklüğü ve tatlılığıyla övüldüğünü duyunca, bir gemi ve mürettebat temin ederek yola çıktı. Ancak bölgeye vardığında, tekneleriyle yanına yaklaşan yerel balıkçıların sunduğu karideslerden hayal kırıklığına uğradı. Bunları, villasındaki alışkın olduğu mükemmel kerevitlerle kıyaslayarak, karaya bile çıkmaksızın rotasını Minturno'ya çevirip geri döndü: Athenaeus, Deipnosophistae 1.12.
Apicius, “tasarlanabilecek her türlü aşırı lüksü yaşamaya mukadder bir kişi” olarak tanımlanmıştır. barbunyaların, pişirilmeden önce kendi türlerinden yapılan balık sosu içerisinde boğulmaları hâlinde en lezzetli hâllerine ulaşacaklarını dile getirmiştir: Plinius Secundus (Yaşlı Plinius), Naturalis Historia 9.30.
Apicius, flamingo dilinin olağanüstü bir lezzete sahip olduğunu dile getirmiştir: Plinius Secundus (Yaşlı Plinius), Naturalis Historia 10.133.
Mevcut kaz ciğeri (foie gras) üretim yöntemlerine dayanarak Apicius, benzer bir yöntemi domuz ciğeri üretimi için geliştirmiştir. Domuzlarını kuru incirle beslemiş ve ardından onları bal şarabı (mulsum) ile aşırı dozda içirerek kesmiştir: Plinius Secundus (Yaşlı Plinius), Naturalis Historia 8.209.
Mutfağına 100 milyon sestertiusluk bir servet harcayan, İmparatorluk sarayından aldığı tüm hediyeleri tüketen ve gelirini gösterişli ziyafetlerle eritmiş olan Apicius, geriye yalnızca 10 milyon sestertius kaldığını fark ettiğinde, göreli bir yoksulluk içinde öleceği korkusuyla kendini zehirleyerek hayatına son vermiştir: Seneca, Consolatio ad Helviam 10.

Birçok tarif Apicius’un ismini taşımakta olup, büyük olasılıkla bu atıf Marcus Gavius Apicius’a yöneliktir.

Pek çok yemek tarifi Apicius’un adıyla anılmaktadır ve büyük olasılıkla burada kastedilen kişi Marcus Gavius Apicius’tur:

Lahananın yağ ve tuzla marine edilerek pişirilmesine dair bir yöntem; yeşilliğini koruması için soda kullanılmaktadır: Plinius Secundus (Yaşlı Plinius), Naturalis Historia 19.143.
Bir tür kek: Tyanalı Hrisippos tarafından belirtilmiş olup Athenaeus’un Deipnosophistae adlı eserinde 647c numaralı pasajda alıntılanmıştır.
Apicius yemek kitabında yer alan yedi tarif Dalby 2003, s. 17).

Apicius, Roma edebiyatı boyunca, ahlaki öğütler içeren bağlamlarda tipik bir gurme ya da obur figürü olarak anılmaktadır. Örneğin Seneca, onun “aşçılığın ilmini ilan ettiğini” ve çağını örneğiyle yozlaştırdığını ifade eder (Consolatio ad Helviam 10). 4. ve 5. yüzyıllar civarında, Apicius’un bir yazar olarak anılmaya başlaması, bu döneme gelindiğinde Apicius başlıklı yemek kitaplarının dolaşımda olduğuna işaret ediyor olabilir. Bu türden ilk atıf muhtemelen Juvenal’ın 4.22. satırına ilişkin Scholia’da yer alır; burada Apicius’un, ziyafetlerin nasıl düzenleneceğine ve soslara dair yazılar kaleme aldığı ifade edilmektedir.

Ayrıca bakınız

Antik Roma mutfağı

Kaynakça

Dalby, Andrew (2003), Food in the ancient world from A to Z, London, New York: Routledge, ISBN 0-415-23259-7 , pp. 16–18
Grocock, Christopher; Grainger, Sally (2006), Apicius. A critical edition with an introduction and an English translation, Totnes: Prospect Books, ISBN 1-903018-13-7 , pp. 54–58