Mahmutçavuş, Narman
B20B20B18B16B32B1:B25B18
| Mahmutçavuş | |
|---|---|
 | |
 Erzurum'un Türkiye'deki konumu | |
  Mahmutçavuş Mahmutçavuş'un Erzurum 'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Erzurum |
| İlçe | Narman |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1802 m |
| Nüfus | |
| • Toplam | 155 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0442 |
| İl plaka kodu | 25 |
| Posta kodu | 25530 |
Mahmutçavuş, Erzurum ilinin Narman ilçesine bağlı bir kırsal mahalledir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Mahmutçavuş köyünün eski adı Kiğani veya Keğani'dir. Nitekim 1835 tarihli nüfus defterinde ve 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kiğani (كیغانی) olarak geçer.[4][5] Köyün adı Türkçe kaynaklarda sonradan Kigani biçiminde de yazılmıştır.
Kiğani köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Tao'da yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarında Gürcü yönetiminden ele geçirmiştir. Bu yer adı Gürcüce kaynaklarda Keğani (ქეღანი) olarak geçer. Köyün 1 kilometre güneyinde bulunan ve günümüzde yıkılmış olan kale bu dönemden kalmış olmalıdır.[6]
Keğani, Osmanlı idaresinin askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği 1835 yılında Çıldır Eyaleti'nin Mamirvan sancağında yer alıyordu. Bu tarihte köyde 11 hanede 29 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 58 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[4]
Keğani, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Erzurum vilayetinin Tortum kazasına bağlı Narman nahiyesinin köylerinden biriydi.[5] Köy 1940 genel nüfus sayımında "Kiğani" olarak kaydedilmiş olan köy aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 410 kişiden oluşuyordu.[7] Köyümüze adı verilen Mahmut Ağa 1886-1942 yılları arasında yaşamıştır. Çocukluğu ve gençliğinden beri gözünü budaktan esirgemeyen son derecede cesur ve atılgan bir kişiliğe sahiptir. Okur-yazar olmamasına rağmen zekası ve cesareti sayesinde askerliğini Erzurum’daki askerî birliklerde çavuş olarak yapmıştır. Yurdumuzun kuvayi milliye hareketinin önderlerinden biridir. 1914 yılı Ocak ayının ortalarında Rus orduları üzerine düzenlenen Sarıkamış harekâtı sonucunda; 90.000 kişilik ordunun Allahuekber dağlarında açlık, soğuk-tipi, bit salgını ve tifüs hastalığı sebebiyle dağılması, yok olması ve bu harekâtın başarısızlıkla sonuçlanması üzerine; doğu illerimiz Ruslar tarafından işgal edilmiş ve bu işgal 1917 Bolşevik İhtilaline kadar sürmüştür. Ruslar ihtilal sebebiyle yurdumuzu terk etmek durumunda kalınca; yerlerini silahlandırdıkları Ermenilere bırakmışlardır. Ermeniler 1. Dünya Savaşının galip devletleri tarafından da teşvik edilmekte ve kendilerine her türlü yardım sağlanmaktadır. Amaçları Doğu Anadolu’yu Ermenistan yapmaktır. Burada saymaya yerimizin el vermeyeceği şekilde yaptıkları zulüm ve baskılar Ruslara rahmet okutmaktaydı. Ermeni zulmüne son vermek için Türk Ordusu Kazım Karabekir Paşa komutasında 1918 yılı bahar aylarında harekete geçer ve işgal altındaki vatan toprakları Ermenilerden temizlenmeye başlar. Narman’da Ermeni kuvvetlerinin başında gaddarlığı ile tanınan insan kasabı Ermeni Generali Antranik’in sağ kolu Mıgırdıç bulunmaktadır. Ermeniler Türk ordusunun harekâta geçtiği haberlerini almaktadır. Bunun üzerine zulümlerini artırmaya Erzurum, Pasinler, Van ve diğer yörelerimizde yaptıkları toplu kıyımın (soykırım) benzerini Narman’da yapıp geride Türk milletine mensup tek bir canlı bırakmama niyetindedirler. Narman’a giriş çıkışlar çok sıkı bir şekilde kontrol edilmekte ve adeta Narman üzerinde kuş uçurulmamakta, dışarıyla haberleşmesine imkan verilmemektedir. Ermeniler amaçlarını gerçekleştirmek için Tuzla Deresinde hendek kazmaya başlamış olup Narmanlıyı bu hendeklere gömme hazırlığı yapmaktadırlar. Bu arada katliamı gerçekleştirmek için 300 kişilik takviye Ermeni kuvveti de Narman’a gelmiştir. Ermenilerin niyetini anlayan Narman halkı dönemin Alimi Habil Hoca’ya gider ve bir hal çaresi bulmasını isterler. Habil Hoca köyünde kendi savunma düzenini kuran Kiğani’li Mahmut Ağayı durumdan haberdar etmek için mektup yazar ve kısa süre içerisinde kendilerine yardım edilmez ise felaketin kapıda olduğunu açıklar. Ancak; çobanlar da arandığı için mektup bir koyunun kuyruğu altına saklanarak önce Samikale’li çobanlara, onlardan da Kiğani’li çobanlara verilir ve mektup bu şekilde Mahmut Ağaya ulaşır. Mahmut Ağa mektubu okur ve köylüleriyle durum muhakemesi yapar. Kendi komutasındaki kuvvetler Ermeni komutasındaki kuvvetlerle kıyaslandığında; sayı, silah ve cephane yönünden oldukça yetersizdir. Etraf köylere haber salınır, Oltulu Yusuf Ziya bey, İsmail bey ve diğer ileri gelenlerle görüşülerek gerekli yardım sağlanır. Oltu’nun Dağgir köyünden(Yeni adıyla Konukseven) Taştan Efendi birliği ile birlikte Mahmut ağa kuvvetlerine katılır. Genel strateji tespit edildikten sonra 18 Mart gece yarısı Mahmut ağa kuvvetleriyle birlikte Narman’ın çıkışında konuşlanır. Taştan Efendi ise Şekerli Köyünde Haşit Dağında mevzilenir. Şekerli köyünde çok sayıda Ermeni Birliği bulunmakla birlikte Ermeni cephaneliğinin önemli bir kısmı Şekerli’de muhafaza edilmektedir. İki cephede harekâtın başlatılmasının sebebi Narman ve Şekerli’de bulunan Ermeni kuvvetlerinin birleşmesini önlemeye yöneliktir.
Türk Ordusunun gelmekte olduğu kuşkusu içerisinde bulunan Ermeniler hazırlıklıdır. Narman’a hakim Baba dağından Kazım Çavuş’un hücum borusunu çalması ile Mahmut Ağa komutasında ki kuvvetler saldırıya geçer, Türk ordusunun geldiği korkusuna kapılan Ermeni birliklerinde çözülme ve bozgun başlar, canlarını kurtarma telaşı içerisinde çatışmalar devam eder, Narman merkezini boşaltmak zorunda kalan Ermeniler Şekerli’ye geçip oradaki birliklerle buluşmak isterlerse de Ağcaova mevkiinde yapılan çok şiddetli çarpışmalar sonucu çareyi Pasin tarafına kaçmakta bulurlar. Şekerli Cephesinde ise; sabahın alaca karanlığında başlayan siper savaşı devam ederken Dağgir’li Taştan Efendi Ermeni kurşunlarıyla şehit olur. Komutasındaki kuvvetler yerlerini terk etmez ve Şekerli’yi Ermeni’ye dar ederler. Artık Ermeniler için tek kurtuluş yolu kalmıştır, kaçıp canlarını kurtarabilmek. Bozguna uğrayan Ermeni kuvvetleri Pasin hududuna kadar takip edilmiş ve çok sayıda zayiat verdirilmiştir. Şekerli Köyündeki çarpışmalarda Köyümüzden Yunus Arı ve Feyzullah Atasever şehit olmuşlardır. Bu savaşa katılıp ebediyete intikal eden şehit ve gazilerimizi şükranla anıyor, kendilerine Allah’tan rahmet diliyoruz. Ruhları şad olsun. Tuzla deresinde açılan kuyular bu savaşta ölen Ermenilerin mezarı olur. Narman’ın Ermeni işgalinden kurtarılmasından sonra Mahmut Ağa kuvvetleriyle birlikte Oltu’ya hareket etmiş ve Oltu’nun Ermeni işgalinden kurtarılmasında büyük rolü olmuştur. Daha sonra şanlı ordumuz birlikleri Narman’a ulaştığında; Ermenilerden alınan silah, cephane ve diğer malzeme ordu birliklerine teslim edilmiştir. Mahmut Ağa bununla da yetinmemiş, Narman’ın kurtuluşunda görev alan 70 kişilik milis kuvveti ile birlikte Halit Paşa komutasındaki ordu birliklerine katılarak Sarıkamış cephesine gitmiş, Sarıkamış-Bardız hattında mevzi kumandanlığı yapmıştır. Burada da çok başarılı ve önemli hizmetler gerçekleştirmiştir. 1960 İhtilalinden sonra köylere Türkçe isim verilmesi çalışmaları yapılırken; Kiğani Köylüleri de Mahmut Ağanın aziz hatırasını yaşatmak amacıyla köylerine Mahmut Ağa isminin verilmesini isterler. Ancak ilgili komisyon ağa isminin verilmesini uygun görmez, askerliğini çavuş olarak yaptığını göz önüne alarak; askeri rütbe olan Mahmut Çavuş adının verilmesi kararlaştırılır. Bu hareketleriyle Mahmut Çavuş Köylüleri kadirşinaslığın en güzel örneğini vermiş olurlar. Narman’da Ermeni birliklerinin komutanı olan Mıgırdıç yıllar sonra Amerika’ya yerleşir ve 1973 yılında Los Angeles’te iki Türk diplomatını kahpece kurşunlayarak şehit eder. Bu vahşetin Milletimiz ve gelecek kuşaklar tarafından da bilinmesinin yararlı olacağı düşüncesiyle alınmıştır Keğani veya Kiğani Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Mahmutçavuş olarak değiştirilmiştir.[8] 1965 genel nüfus sayımına göre Mahmutçavuş köyünde 645 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 131 kişi okuma yazma biliyordu.[9]
1993 yılında Büyükşehir olan Erzurum’da, 2012 yılında 6360 Sayılı Yasa ile, tüm köylerin tüzel kişiliği kaldırılmıştır. Bu köy de Narman Belediyesi’nin bir mahallesi olmuştur.[10]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Mahalle, Erzurum il merkezine 103 km, Narman ilçe merkezine 7 km uzaklıktadır.[11] Mahalle, Narman'ın güneydoğusunda olup, 
numaralı Ardahan-Muş (Oltu-Köprüköy) devlet yolu ve 
numaralı Tortum-Narman il yoluna, 3,1 km.'lik bir köy yoluyla bağlıdır.[12]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre mahalle nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 155[1] |
| 2021 | 159[1] |
| 2020 | 176[1] |
| 2019 | 168[1] |
| 2018 | 184[1] |
| 2017 | 165[1] |
| 2016 | 175[1] |
| 2015 | 177[1] |
| 2014 | 193[1] |
| 2013 | 186[1] |
| 2012 | 195[2] |
| 2011 | 206[2] |
| 2010 | 211[2] |
| 2009 | 218[2] |
| 2008 | 222[2] |
| 2007 | 227[2] |
| 2000 | 271[2] |
| 1990 | 450[13] |
| 1985 | 493[14] |
| 1965 | 645[15] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f g h i j k "Erzurum Narman Mahmutçavuş Mahalle Nüfusu". Nufusune.com. 10 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023.
- ^ a b c d e f g h "TÜİK Merkezi Dağıtım Sistemi Nüfus Verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Mahmutcavus, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 27 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023.
- ^ a b Tao (Gürcüce), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 83. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 235.
- ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017, s. 310 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 252.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 702". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2022.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 258.
- ^ "6360 sayılı kanun". Resmî Gazete. 10 Aralık 2012. 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- ^ "Mahmutçavuş Mahallesi". YerelNet.org.tr. 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023.
- ^ "Google Maps detay". Google Maps. Erişim tarihi: 4 Ocak 2024.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
 | Türkiye'deki bir mahalle ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |