İçeriğe atla

Mâleka Emirliği

Koordinatlar: 36°42′57″K 4°25′46″B / 36.71583°K 4.42944°B / 36.71583; -4.42944
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Mâleka Emirliği
طائفة مالقة
1026-1239
Mâleka Emirliği, y. 1037.
Mâleka Emirliği, y. 1037.
BaşkentMâleka (Málaga)
Yaygın dil(ler)Arapça, Berberi dilleri, Mozarapça, İbranice[1]
Resmî din
İslam, Hristiyanlık (Mozarap Riti), Yahudilik
HükûmetMonarşi
Emir 
Tarihî dönemOrta Çağ
• Kurtuba halifeliğin zayıflaması
1026
• Emirliğin ikiye bölünmesi
1035
• Gırnata Emirliği (Zîrîler)
1057–1073
1090–1145
1153–1229
• Gırnata Emirliği (Nasrîler) tarafından fethedilmesi
1239
Para birimiDirhem, Dinar
Öncüller		 Ardıllar
Endülüs Emevî Devleti
Murâbıtlar
Muvahhidler
Gırnata Emirliği
Günümüzdeki durumuİspanya

Mâleka Emirliği (Arapça: طائفة مالقة) (İspanyolca: Taifa de Málaga), İber Yarımadası'nın güneyinde yer alan bir berberi[2] tayfa devletiydi. Mâleka Emirliği, üç taifa dönemi boyunca varlığını sürdürdü ve farkı zamanlarda dört kez kuruldu. 1026-1057, 1073-1090, 1145-1153 ve 1229-1239 yıllarında. Varlığını Nasrîler'in kurduğu Gırnata Emirliği tarafından fethedilene kadar sürdürdü (1239).

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Köken ve kuruluş

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hammûdîler'in soyu, Mağrib’de hüküm süren İdrîsîler’e ve dolayısıyla Hz. Ali nesline dayanmaktadır.

1013 yılında Hammûdîler, Süleyman el-Müstaîn'i (h.  1009-10 ve 1013-16) desteklediler ve halife olmasında önemli katkıda bulundular. Bu hizmetin karşılığı olarak halife onlara Cezîretülhadrâ (Algeciras), Sebte (Ceuta), Tanca (Tangier) ve Arzila (Arzilla) valiliklerini verdi. Ali bin Hammûd Sebte valisi, kardeşi Kasım el-Memûn Cezîretülhadrâ, Tanca ve Arzila valisi oldu.[3]

1016 yılında Hammûdîler Süleyman el-Müstaîn'i görevden alarak Kurtuba Halifeliğini ele geçirdiler ve ilk defa Emevîler dışında biri halife seçildi. Ali bin Hammûd (h.  1016-1018) Hammûdîler'in ilk halifesi oldu. Oğlu Yahyâ el-Mu‘telî (h.  1021-1023 ve 1025-1026) bir müddet sonra iki farklı dönemde Kurtuba Halifesi seçildi. İkinci dönemde halife iken Mâleka'da bulunduğu sırada Kurtubalılar Yahyâ el-Mu‘telî'yi halife olarak tanımaktan vazgeçti ve Emevî soyundan III. Hişâm'ı (h.  1026-1031) halife olarak seçtiler. III. Hişâm, Endülüs Emevî Devleti'nin son halifesi ve hükümdarıydı.[4]

Birinci Taifa Dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Birinci taifa dönemi, İkinci fitne döneminin [en] başlangıcı (1009) ile Murâbıtlar'ın Endülüsü fethetmesine kadar olan dönemi (1091) kapsamaktadır.

Tavaif-i Mülûk, y. 1037

Hammûdîler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yahyâ el-Mu‘telî (1026-1035) ve Emirliğin bölünmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yahyâ el-Mu‘telî bu gelişmelerden sonra Mâleka ve Cezîretülhadrâ vilayetlerini (Küver [en]) yönetmeye başladı. Zîrîler'in kurmuş olduğu Gırnata Emirliği'nin desteği ile bağımsızlığını ilan ederek Mâleka Emirliği'ni kurdu ve kendini halife ilan etti (1026).[5] Komşu emirliklerden İşbiliye ve Gırnata onun halifeliğini tanıdı.[6][7][n. 1]

Yahyâ el-Mu‘telî'nin en büyük düşmanı İşbiliye'yi yöneten Abbâdî emiri Ebü’l-Kāsım [en]'dı. İşbiliye ile Mâleka arasında stratejik bir öneme sahip olan Karmûne Emirliği bulunuyordu ve her iki emir burayı almak istiyordu. 1035 yılında Yahyâ el-Mu‘telî Karmûne'yi işgal etti. Bu gelişme üzerine Karmûne emiri Muhammed b. Abdullah el-Birzâlî [fr] (h.  1023-1042) İşbiliye'ye sığındı ve Ebü’l-Kāsım'dan askeri destek istedi. Ebü’l-Kāsım'ın oğlu İsmâil komutasındaki Karmûne ve İşbiliye orduları Karmûne'yi geri aldı (1035) ve meydana gelen savaşta el-Mu‘telî öldürüldü.[8][9]

Yahyâ El-Mu‘telî'nin öldürülmesi ile (1035), Mâleka Emirliği kardeşi I. İdris b. Ali el-Müeyyed-Billâh [es] ve yeğeni Muhammed b. Kasım el-Mehdî arasında paylaştırıldı. Mâleka ve çevresi kardeşine verilirken, yeğeni Cezîretülhadrâ bölgesinde yeni bir emirlik kurdu (Cezîretülhadrâ Emirliği, 1035-1058, (Algeciras)).[4]

I. İdris b. Ali el-Müeyyed-Billâh (1035–1039)

[değiştir | kaynağı değiştir]

I. İdris'in hükümdarlığında İşbiliye'nin baskıları devam etti. Ebü’l-Kāsım, Kârmune'yi işgal etti (1039). Aynı yıl Mâleka, Gırnata, Kârmune ve Meriye emirleri müttefik oldu.[10] İsticce (Écija) yakınlarında meydana gelen savaşta Ebü’l-Kāsım yenildi ve Kârmune geri alındı (1039).

II. Yahyâ b. İdris (1039-1040) ve Hasan b. I. Yahyâ (1040-1042)

[değiştir | kaynağı değiştir]

I. İdris'in ölümü ile oğlu II. Yahyâ el-Kâim-Biemrillâh [es] tahta geçti ancak 1 yıl sonra amcasının oğlu Hasan el-Müstansır-Billâh [es] onu tahtan indirdi. Onun hükümdarlığı da uzun sürmedi. 1042 yılında hanedan dışından Naya es-Saklebî tahtı ele geçirdi.

Naya es-Saklebî (1042)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Naya es-Saklebî [es] aynı yıl içinde suikasta uğradı ve taht tekrar Hammûdîler'in eline geçti.

II. İdris el-Ali (1042-1047)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hasan'ın kardeşi II. İdris el-Ali [es] iki farklı dönemde hükümdarlık yaptı. 1047 yılında amcasının oğlu I. Muhammed tarafından tahtan indirildi.

I. Muhammed el-Mehdi (1047-1053) ve III. İdris es-Sâmi el-Muvaffak (1053)

[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Muhammed el-Mehdi 1053 yılında suikasta uğradı. Yerine geçen kardeşinin oğlu III. İdris es-Sâmi el-Muvaffak aynı yıl aynı kaderi paylaştı ve o da suikasta uğradı.

II. İdris el-Ali (1053-1054)

[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci kez hükümdarlık yaptı ve ölümü ile oğlu II. Muhammed tahta geçti.

II. Muhammed el-Müsta‘lî-Billâh (1054) ve III. Yahya el-Mehdi (1054/5–1057/8)

[değiştir | kaynağı değiştir]

II. Muhammed el-Müsta‘lî-Billâh, kardeşi III. Yahya el-Mehdi tarafından tahttan indirildi ve 3 yıl sonra Zîrîler'in Gırnata emiri Bâdîs b. Habbûs [en] Mâleka Emirliği'ni topraklarına kattı (1057). Böylece Hammûdîler'in Mâleka'daki varlığı sona ermiş oldu.

Zîrîler

[değiştir | kaynağı değiştir]

1073 yılında Bâdîs b. Habbûs'un ölümü ile Gırnata Emirliği iki torunu arasında paylaştırıldı. Mâleka ve çevresi Temîm b. Bulukkîn [es]'e (h.  1073–1090) verilirken, Gırnata emirliğinin geri kalanı Abdullah b. Bulukkîn [en]'e (h.  1073–1090) verildi.

Emirlik 1090 yılında Murâbıtlar tarafından fethedildi.

İkinci Taifa Dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci taifa dönemi, Endülüs'te Murâbıtlar ile Muvahhidler arasındaki dönemi (1091-1147) kapsamaktadır.

1145 yılında Beni Hassun ailesine mensup Ebu'l Hakem el-Hüseyin, Murâbıtlar'a karşı ayaklandı ve hükümdarlığını ilan etti. Hem yönetim şekli hem de Hristiyanlar ile ittifak yapması halk tarafından iyi karşılanmadı. Halkın desteğini kaybeden Ebu'l Hakem 1153 yılında Muvahhidler'in Mâleka'yı fethetmesine engel olamadı ve intihar etti.

Üçüncü Taifa Dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Üçüncü taifa dönemi, Endülüs'te Muvahhidler ile taifaların (Nasrîler'in kurduğu Gırnata Emirliği hariç) Hristiyanlar tarafından fethedilmesine kadar olan dönemi (1147-1287) kapsamaktadır. En son Minorka (Menorca) fethedildi.

1229 yılında Beni Zennun ailesinden İbn Zennun Mâleka'da bağımsızlığını ilan etti. Hükümdarlığı kısa sürdü ve 1239 yılında Nasrîler'in kurduğu Gırnata Emirliği tarafından fethedildi. Böylece Mâleka Emirliği'nin varlığı resmen sona ermiş oldu.

Taifa Emirleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hammûdîler[11] (1026-1042)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Saklebî[12] (1042)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hammûdîler[11] (1042-1057)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ali bin Hammûd
I. Yahyâ b. Ali el-Mu‘telî
(1)
1026-1035		I. İdris b. Ali el-Müeyyed-Billâh
(2)
1035-1039
Hasan el-Müstansır-Billâh
(4)
1040-1042		II. İdris el-Ali
(5)
1042-1047
(8)
1053-1054		II. Yahyâ el-Kâim-Biemrillâh
(3)
1039-1040		I. Muhammed el-Mehdi
(6)
1047-1053
II. Muhammed el-Müsta‘lî-Billâh
(9)
1054		III. Yahya el-Mehdi
(10)
1054-1057		III. İdris es-Sâmi el-Muvaffak
(7)
1053

Zîrîler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Beni Hassun

[değiştir | kaynağı değiştir]

Beni Zennun

[değiştir | kaynağı değiştir]

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Alkazaba maketi, Mâleka
    Alkazaba maketi, Mâleka
  • Alkazaba, Mâleka
    Alkazaba, Mâleka
  • Alkazaba avlusu, Mâleka
    Alkazaba avlusu, Mâleka
  • Alkazaba, Mâleka
    Alkazaba, Mâleka

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Notlar
  1. ^ Hammudî hükümdarları halifelik makamını ellerinde tutmaya devam ettiler ve kendilerini bu makamın meşru sahipleri olarak gördüler.[7]
Dipnotlar
  1. ^ Zwartjes, Otto (2006). "Andalus". Versteegh, Kees (Ed.). Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Brill Academic Publisher. s. 58. 
  2. ^ Bosch-Vilà, J. (1 Nisan 1988). Andalus (Fransızca). Éditions Peeters. ss. 641-647. ISBN 2857443196. 
  3. ^ Hammudids, A. Huici Miranda, The Encyclopaedia of Islam, Vol. III, ed. B. Lewis, V.L. Menage, C. Pellat and J. Schacht, (Brill, 1986), 147;"HAMMUDIDS, dynasty which reigned over various towns in Muslim Spain from 407/1016 till 450/1058. Sulayman al-Musta'm [q.v.], on his second succession to the caliphal throne in Shawwal 4O3/ May 1013, had to distribute large fiefs among the Berbers who had raised him to power. He allotted to 'Ali b. Hammud the governorship of Ceuta and to his brother al-Kasim that of Algeciras, Tangier, and Arzila. The two were genuine Idrisids [q.v.], their great-grandfather Hammud being the great-grandson of Idris II."
  4. ^ a b "Mehmet Özdemir, HAMMÛDÎLER, İslam Ansiklopedisi". 14 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2025. 
  5. ^ Özdemir 2018, s. 143.
  6. ^ "Mehmet Özdemir, İBN ABBÂD, Ebü'l-Kāsım, İslam Ansiklopedisi". 13 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2025. 
  7. ^ a b Kennedy, Hugh (1996). Muslim Spain and Portugal: A Political History of al-Andalus. Routledge. ss. 141-142. ISBN 9781317870418. 
  8. ^ Ramón Menéndez Pidal [en]. Historia de España. 1999. Tomo VIII-I: Los Reinos de Taifas, pag. 50-51
  9. ^ "María Paz Torres Palomo, İBN HAZRÛN, İslam Ansiklopedisi". 17 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2025. 
  10. ^ "Hakkı Dursun Yıldız, ABBÂDÎLER, İslam Ansiklopedisi". 14 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2025. 
  11. ^ a b Kremp 1996, s. 257.
  12. ^ "Ahmet Taşağıl, Sakālibe, İslam Ansiklopedisi". 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2024. 
Kullanılan kaynaklar
Wikimedia Commons'ta Mâleka Emirliği ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

36°42′57″K 4°25′46″B / 36.71583°K 4.42944°B / 36.71583; -4.42944

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mâleka_Emirliği&oldid=35353403" sayfasından alınmıştır