İçeriğe atla

Kulu Halilov

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kulu Halilov
Doğum20 Kasım 1930
Kızılcık, Karakilse, Ermenistan SSC
Ölüm16 Kasım 1995
Bakü, Azerbaycan
Meslekyazar, eleştirmen, gazeteci

Kulu Halilov (Azerbaycanca: Kulu Qasım oğlu Xəlilov; 20 Kasım 1930, Kızılcık, Karakilise rayonu – 16 Kasım 1995, Bakü) Azerbaycanlı yazar, gazeteci, eleştirmen, edebiyat bilimci, filoloji bilimler doktoru (1967), Bakü Devlet Üniversitesi profesörü (1968-1995), SSCB Yazarlar Birliği üyesi (1953), SSCB Gazeteciler Birliği üyesi (1953), Azerbaycan Cumhuriyeti Emektar Bilim Adamıdır (1993).[1]

Hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kulu Halilov, 1930 yılında günümüzde Sisyan rayonuna bağlı Kızılcık köyünde doğdu.[2] 1948 yılında ailesi zorunlu olarak Ağcabedi rayonunun Poladlı köyüne göç ettirildi.[3]

1949 yılında girdiği Azerbaycan Devlet Üniversitesi’nin gazetecilik fakültesinden 1954 yılında üstün başarıyla mezun oldu. Öğrenciyken Öğrenci Bilim Topluluğu başkanı, komsomol bürosu üyesi ve duvar gazetesinin editörü olarak görev yaptı. 1954-1955 yıllarında Edebiyat ve Sanat gazetesinin redaksiyonunda eleştiri bölümünün müdürü oldu.[4][5] 1956-1959 yıllarında Azerbaycan Pedagoji Üniversitesi’nde doktora eğitimi aldı. 1959 yılında planlanandan 6 ay önce Vagif Piyesi ve Tarihi Dram Türü konusunda doktora öncesi tezinik,[6] 1968 yılında ise Azerbaycan Romanının Gelişim Tarihi başlıklı doktora tezini savunarak filoloji bilimler doktoru unvanını aldı.

1967-1970 yıllarında Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Nizami Adına Edebiyat Enstitüsü’nde baş bilim çalışanı, Azerbaycan Devlet Üniversitesi’nin gazetecilik fakültesinde Azerbaycan Basın Tarihi Kürsüsü’nde öğretim görevlisi, ardından profesör (1967),[7] filoloji fakültesinde dekan (1977-1978) olarak çalıştı. Hayatının sonuna kadar ADU’nun gazetecilik fakültesinde Basın Tarihi ve İdeolojik Çalışma Metodu kürsüsünde profesör (1968-1995) olarak görev yaptı.[8][9]

Uzun yıllar boyunca sağlık sorunları yaşadı.[10] Dokuz kez ağır cerrahi operasyon geçirdi. 16 Kasım 1995’te Bakü’de vefat etti. Onun II. Fahri Hiyaban’da defnedilmesi kararlaştırılmıştı, ancak vasiyeti ve ailesinin isteği dikkate alınarak babasının yanına, Hazar rayonu Şagan kasabasındaki mezarlıkta defnedildi.[11]

Sanatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kulu Halilov'un sanatında insan unsuru ve halkın menfaati her zaman ana tema olmuştur. Yazarlığa, 8 Ocak 1953'te Edebiyat ve Sanat gazetesinde yayımlanan "Kılıç Dağında" makalesiyle başlamıştır.[12][13] Bundan sonra, dönemin basınında düzenli olarak yayınlanan makaleleri, eleştiri yazıları ve hikayeleriyle öne çıkmış, radyo ve televizyonda programlar yapmıştır. Yaşamak İstiyorum biyografik romanı dönemin en çok okunan ve sevilen eserlerinden biri olmuş, bu nedenle defalarca basılmıştır.[14][15] Babam ve Ben, Ömrün Baharı, Yaşlıların Sohbeti, Kulenin Gürüldemesi, Öğretmen, Örümcek, Yalnız Meşe ve Bir Daha Gelme gibi eserler yazmıştır. Halk yazarı Süleyman Rahimov onu edebiyat eleştirisinin "Köroğlu'nun Savaş Çekici" olarak tanımlarken, halk şairi Behtiyar Vahabzade ise "Babek'in Kılıcı" olarak adlandırmıştır. Genel olarak, 15 bilimsel-eleştirel ve kamusal kitap, 10 edebi eser ve 1000'den fazla bilimsel-kamusal makalenin yazarıdır.[2]

Edebi-Eleştirel Faaliyeti

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kulu Halilov'un edebi-eleştirel faaliyeti, Azerbaycan Sovyet romanının fikirsel ve tematik gelişimi, olay örgüsü ve karakter sisteminin oluşumu, ayrıca dil ve üslup özelliklerinin analizi açısından büyük önem taşır. Eleştirilerinde, edebi karakterlerin toplumsal gerçekliklerle ilişkisini ve sanatsal-estetik değerlerini sistematik bir şekilde incelemiştir.[1]

Çalışmalarında Süleyman Rahimov'un Şamo, Saçlı ve Misafir romanlarının yapısal analizi önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle bu eserlerdeki ideolojik unsurların sanatsal yapı ile etkileşimi, Halilov tarafından objektif bir şekilde araştırılmıştır. Mirza İbrahimov'un Büyük Destek romanı da ilk kez onun tarafından kapsamlı bir analize tabi tutulmuş, eserin ideolojik yönleriyle birlikte kompozisyon ve yapı özellikleri de değerlendirilmiştir.[16]

Kulu Halilov'un Sabir Ahmedli'nin sanatına adadığı Zirveye Yükselen Araba adlı makalesi, Azerbaycan nesrinin gelişim yönlerini araştıran önemli eleştirel metinlerden biri kabul edilir. Onun, edebi portre türünde kaleme aldığı Önde Gelen Realist Sanatçı (M. P. Vagif hakkında), Mayakovski Hakkında Birkaç Söz, Dağ Gibi Sanatçı (S. Rahimov hakkında) ve Şerefli Bir Hayatın Yolu (S. Rüstem hakkında) gibi makaleleri de Azerbaycan edebiyat biliminde farklı yaklaşım metodolojisiyle öne çıkmaktadır. 1960 yılında yayımlanan Resul Rıza monografisi, Kulu Halilov'un edebi-eleştirel metodolojisinin temel yönlerini yansıtan önemli bir akademik eser olarak değerlendirilir. Halilov, halk şairi Resul Rıza'nın sanatını analiz ederken onun şiir üslubunun orijinalliğini ve yenilikçiliğini vurgulamaktadır. Yazar, "Resul Rıza, geleneksel ve klişeleşmiş yollardan gitmeyen bir şairdir. Her şeyden önce, klasik Azerbaycan şiirinin yanı sıra Rus ve dünya şiirinin ilerici geleneklerine bağlı bir sanatçı olarak kendine özgü ifade araçları arayarak bunları ortaya koymaktadır" diye belirtmiştir. Bu görüş, sanatının klasik ve modern şiir bağlamında değerlendirildiğini gösterir.[16] Bununla birlikte, eleştirmen, şairin üslubundaki bazı eksikliklere de dikkat çeker: "Yeni fikirler, yeni içerik ve ifade araçları onun şiirlerinde temel yer tutar. Ancak bu şiirler bazen yapısal açıdan ahenksizdir. İçerik son derece lirik ve derindir, fakat biçim soluk, soğuk ve kurudur." Bu eleştirel yaklaşım, Halilov'un Resul Rıza'nın sanatını yalnızca olumlu yönleriyle değil, aynı zamanda şiirsel yapıda ortaya çıkan belirli uyumsuzluklar açısından da değerlendirdiğini göstermektedir.[16]

Halilov, Vagif Piyesi ve Tarihi Dram Türü monografisinde, Semed Vurgun'un Vagif eserinin sanatsal ve ideolojik özelliklerini inceleyerek, onun kahramanlık türünde yazıldığını bilimsel temellere dayandırarak ortaya koymuştur.[17][17]

Kulu Halilov'un eleştirel faaliyeti, "Eleştirmenlik Zor Bir Meslektir" (1986) adlı kitabında geniş kapsamlı bir şekilde yer almıştır. Bu eserde, Sovyet döneminde edebi eleştiriye bakış açısı, eleştirinin yapısal sorunları ve eleştirmenin edebiyat içindeki rolü incelenmiştir. Halilov, objektif ve ilkeli bir eleştirmen olarak eleştirinin edebiyatın gelişimindeki işlevini ön plana çıkarmıştır. Bunun yanı sıra, Azerbaycan edebiyatında yeni nesil yazarların sanatını inceleyerek Sabir Rüstemhanlı, Eldar Bahış, Seyran Sehavet ve Zalimhan Yakup'un edebi faaliyetlerine yönelik ilk eleştirel değerlendirmeleri ortaya koymuştur.[17]

Kulu Halilov, dedektif edebiyatına sert bir eleştirel yaklaşım sergilemiş ve bu türün Azerbaycan edebiyatında yeterli seviyeye ulaşmadığını dile getirmiştir. Dedektif romanlarının temel işlevinin yalnızca okuyucuyu merak içinde bırakmak olmadığını, aynı zamanda ciddi edebi ve toplumsal değerler taşıması gerektiğini vurgulamıştır. Bazı yazarların eserlerinde kahramanların aşırı idealize edildiğini, bunun da karakterlerin gerçek yaşamla bağlantısını azalttığını ve inandırıcılıktan uzaklaştırdığını ifade etmiştir.[16]

Ödülleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • “1941-1945 Büyük Vatan Savaşı’ndaki Şanlı Emek İçin” Madalyası — (06.06.1945)
  • V. Lenin’in doğumunun 100. yılı vesilesiyle “Şanlı Emek” Jübile Madalyası — (1970)
  • “1941-1945 Büyük Vatanseverlik Savaşı Zaferinin 30. Yılı” Madalyası — (25.06.1975)
  • Azerbaycan SSC Yüksek Sovyeti Başkanlık Heyeti’nin kararıyla Onur Diploması — (16.01.1981)
  • SSCB Yüksek Sovyeti Başkanlık Heyeti’nin kararıyla “Emekte Üstün Başarı Madalyası” — (22.08.1986)
  • Azerbaycan Cumhuriyeti Emekdar Bilim Adamı — (10.10.1993)[18]

Eserleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilimsel ve Makale Türü Eserleri

  • Büyük Sanat Uğrunda. Bakü: Azerneşr, 1962;
  • “Vaqif” Piyesi ve Tarihi Dram Türü. Bakü: Azerneşr, 1964;
  • Sanat ve Sanatkar. Bakü: Azerneşr, 1966;
  • V. İ. Lenin ve Edebiyat Meseleleri. Bakü: Elm, 1970;
  • Azerbaycan Sovyet Edebiyatında Lenin’in Milli Politikasının Zaferi. Bakü: Elm, Azerbaycan SSC “Bilik” Topluluğu, 1971;
  • Azerbaycan Romanının Gelişim Tarihinden. Bakü: Elm, 1973;
  • Hayat Yaratıcılığın Kaynağıdır. Bakü: Azerneşr, 1974;
  • Hayat ve İdrak. Bakü: Yazıçı, 1980;
  • Toprağın Kokusu. Bakü: Azerneşr, 1984;
  • Sanatta Lenin Öğretisi ve Çağdaşlık. Bakü: Yazıçı, 1984;
  • Eleştirmenlik Zor Meslektir. Bakü: Yazıçı, 1986;
  • Toprağın Gözyaşı. Bakü: Azerneşr, 1989.

Edebi Eserleri

  • Yaşamak İstiyorum. Belgesel Roman. Bakü: Azerneşr, 1968;
  • Melek Hala. Hikayeler. Bakü: Gençlik, 1969;
  • Babam ve Ben. Uzun Hikayeler ve Hikayeler. Bakü: Gençlik, 1975;
  • Ömrün Baharı. Roman. Bakü: Gençlik, 1978;
  • Yaşamak İstiyorum. Uzun Hikaye ve Hikayeler. Bakü: Gençlik, 1981;
  • Hayattan Gelen Sesler. Hikayeler, Denemeler ve Portreler. Bakü: Gençlik, 1984;
  • Ömrün Baharı. Uzun Hikaye ve Hikayeler. Bakü: Gençlik, 1987.

Anısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hakkında Yazılmış Kitaplar

  • Toprak Dertli İnsan (Kulu Halilov Hatıralarda), 2000, Şuşa.
  • N. Aliyeva, Huzursuz Ömrün Sayfaları, 1998, Kraton.
  • A. Sadıkova, Vatandaş Feryadı, 2000, Azerbaycan Milli Ansiklopedisi Yayınları.

Hakkında Çekilen Film

  • "Yaşamak İstiyorum"… Kulu Halilov (film, 2013).

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Yusifli, Vaqif. "Tənqidçi Şəxsiyyəti". www.anl.az. 22 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2025. 
  2. ^ a b "Görkəmli ədəbiyyatşünas-alim Qulu Xəlilovun 90 illiyidir". az.baku-art.com (Azerice). 26 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023. 
  3. ^ Şamxəlil Məmmədov (2011). "Azərbaycan elminin korifeyləri". Azərbaycan müəllimi" qəzeti (Azerice). muallim.edu.az. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2014. [ölü/kırık bağlantı]
  4. ^ Yusifli, Vaqif (12 Mart 2020). "Tənqidçi Şəxsiyyəti Qulu Xəlilov – 90". Edebiyyatqazeti.az. 25 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023. 
  5. ^ Xəlilzadə, Flora (19 Kasım 2023). "Özü ədalətli, sözü fəzilətli idi". Xalqqazeti.az (Azerice). 25 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023. 
  6. ^ "Qulu Qasım oğlu Xəlilov (1930-1995)". journalism.bsu.edu.az. 25 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023. 
  7. ^ "Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu; Ədəbiyyat nəzəriyyəsi şöbəsi: Şöbənin fəaliyyətində mühüm xidmətləri olmuş əməkdaşlar". Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu (Azerice). literature.az. 2012. 26 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2014. 
  8. ^ Məhərrəmova, Təranə (27 Kasım 2010). "Yaşamaq uğrunda mübariz". Kaspi qəzeti. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023. 
  9. ^ "К 75-ЛЕТИЮ ПРОФЕССОРА, ПУБЛИЦИСТА ГУЛУ ХАЛИЛОВА". Azertac. 9 Aralık 2005. 25 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023. 
  10. ^ Xəlilov, Buludxan (2 Şubat 2016). "Yaşamaq istəyən adam". modern.az. Archived from the original on 2 Şubat 2016. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023. 
  11. ^ Faiq Qismətoğlu (2011). "Yaşamaq istəyirəm". "Ədalət" qəzeti (Azerice). anl.az. 30 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2014. 
  12. ^ Fərəcov, Savalan (25 Kasım 2020). "Böyük ədəbiyyat sevdalısı". medeniyyet.az. 25 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023. 
  13. ^ Əliyeva, Nurlanə (1 Ocak 1970). "Narahat ömrün səhifələri". worldinfo.az (Azerice). 25 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023. 
  14. ^ "Əzəmət və məğrurluq simvolu". kaspi.az (Azerice). 25 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023. 
  15. ^ Həsənov, Müsəllim (2021). "Ana dilinin qurbanları: Üç "dissident"in günahı nə idi – Gizli Tarix". azvision.az (Azerice). 25 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023. 
  16. ^ a b c d "Sağlam tərif , xeyirxah tənqid". kaspi.az (Azerice). 6 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2025. 
  17. ^ a b c Məmmədli, Cahangir. "Qulu Xəlillinin söz abidəsi, yaxud akademik Məmməd Arifdən dülgər Müstəcəb kişiyədək..." www.anl.az. 13 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2025. 
  18. ^ Təranə Məhərrəmova (2010). "Qulu Xəlilov - 80 (Yaşamaq uğrunda mübariz)". "Kaspi" qəzeti (Azerice). anl.az. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2014. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kulu_Halilov&oldid=35085689" sayfasından alınmıştır