Kraliçe arı sendromu
Kraliçe arı sendromu, özellikle erkek egemen işlerde, üst kademelerdeki kadınların kimisinde gözlenen hemcinsleri ile arasına mesafe koyma ve onları desteklememe eğilimini ifade eder.
Bu olgu ilk kez Michigan Üniversitesi'nden psikologlar Graham Staines, Toby Epstein Jayaratne ve Carol Tavris tarafından 1973 yılında tanımlanmıştır. Araştırmacılar, erkek egemen iş alanlarındaki kıdemli pozisyonda veya üst yönetimdeki kadınların, aynı örgütteki diğer kadın çalışanlara karşı kötü davranışlarını gözlemiş ve bunu arı kovanlarında kraliçe arının iktidarını devam ettirme arzusuna benzetmiştir.[1][2] Çeşitli araştırmalar, işyerlerinde cam tavanı kırarak yönetici pozisyonuna yükselmeyi başarmış kadınların, diğer kadınlara mentorluk, rol model olma ve terfi imkanı sunma gibi yollarla desteklerinin yüksek olmadığını göstermiştir.[2]
Kraliçe arı sendromu kimi çalışmalarda yönetici kadınların hemcinslerine yönelik cinsiyetçi bir davranış olarak açıklanmış; bazı başka çalışmalarda ise yönetici konumdaki kadınların erkek çalışanlar tarafından cinsiyetlerinden ötürü kendilerine yaşatılan yetersizlik ve dışlanmışlık hisleriyle baş etmek için başvurdukları bir yol olarak kavramsallaştırılmıştır.[3][4] Bu nedenle kraliçe arı davranışı hem cinsiyetçiliğe yol açan hem de bu ayrımcılığın bir sonucu olan bir olgu olarak değerlendirilir.[2]
Kraliçe arı sendromunun, mobbing, cam tavan gibi güçlü sendromların belirli özellikleri ile birleşmesi ile orta çıkan daha güçlü hali, "pembe taciz" olarak kavramsallaştırılmıştır.
Toplumsal cinsiyet kalıp yargıları ile ilişkisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kraliçe arı sendromunun ortaya çıkışı, toplumsal cinsiyet kalıp yargılarının gücü ve yaygınlığı ile ilişkilidir. Toplum içinde erkeklik girişken, agresif olma gibi bazı özelliklerle; kadınlık ise evcimen ve duygusal olmak gibi bazı özelliklerle ilişkilendirilir.[5] Öte yandan başarılı bir yöneticiliğin erkeksi özelliklere sahip olmayı gerektirdiğine dair inanç yaygın olarak kabul görür.[6] Bu nedenle kadınlar ancak erkeksi kabul edilen özellikleri sergileyerek yükselebilirler ve bazı kadınlar, onlara yönetici olarak güven duyulmamasına sebep olacağı endişesi ile kadınsı davranışlardan kaçınma eğilimindedirler. İş yaşamında kadınsı özellikleri sergileyen hemcinslerinden uzak durmak, bu eğilimin ya da stratejik tercihin bir sonucudur.
Davranış kalıpları[değiştir | kaynağı değiştir]
Kraliçe arı sendromu üzerine yapılan kimi araştırmalarda kraliçe arıların şu davranış kalıplarına sahip oldukları iddia edilmiştir:[2]
- erkek gibi olmak,
- diğer kadınlardan farklı olduklarını vurgulamak,
- mevcut cinsiyet hiyerarşisini onaylayıp meşrulaştırmak.
Kimi çalışmalara göre "kraliçe arılar" tüm kadınlara karşı rekabetçi bir tutum göstermez; kendilerine benzer kariyer yollarından geçmiş, başarılı, eril kadınlara sıcak ve yardımsever davranırlar ancak tecrübesiz veya yeterince başarılı olamayan, dolayısıyla dişil ve evcimen kadın stereotipinden kendini kurtaramamış kadınlardan kendilerini soyutlar ve onlara soğuk davranırlar.[4]
Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]
İngiltere'nin ilk kadın başbakanı Margaret Thatcher, kabinesindeki ve yönetimindeki diğer kadınların kariyerlerini ilerletmediği için kraliçe arı olarak tanımlanmaktadır.[7] Dünyanın üçüncü kadın başbakanı İsrailli Golda Meir, Hindistan'da 16 yıl başbakanlık yapan ve dünyada en uzun süre başbakanlık yapmış kadın olan Indra Gandhi, kraliçe arı olarak tanımlanan liderlerdendir.[8]
Pembe taciz[değiştir | kaynağı değiştir]
Kadın çalışanların, kendini kanıtlama isteği baskın olan, zirvede olmanın ayrıcalığını yaşayan, erkek gözüyle görme ve yönetme hevesi içinde olan diğer kadın yönetici ya da çalışanlardan gördükleri mobbing davranışı, 2014 yılında Türkiye'de yapılan bir çalışmada "pembe taciz" olarak kavramsallaştırılmıştır.[9] Pembe taciz, kraliçe arı sendromunun mobbing, cam tavan gibi güçlü sendromların belirli özelliklerinin birleşmesi ile ortaya çıkmış daha güçlü bir hali olarak ele alınmaktadır.[10]
Popüler kültürde ele alınışı[değiştir | kaynağı değiştir]
Kraliçe arı sendromunun ele alındığı bir örnek, 2004 ABD yapımı Mean Girls' adlı filmdir.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Francine D. Blau and Jed DeVaro (2007). "New Evidence on Gender Differences in Promotion Rates: An Empirical Analysis of a Sample of New Hires". Cornell University ILR School. s. 16. 18 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2010.
- ^ a b c d Bayat, İrep; Baykal, Beril (31 Aralık 2021). "Toplumsal Cinsiyet Ayrımcılığının Yarattığı Engeller: Çalışma Yaşamında Varolmaya Çalışan Kadın". Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 23 (3): 745-762. doi:10.26745/ahbvuibfd.990887. 5 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023.
- ^ Derks, Belle; Ellemers, Naomi; van Laar, Colette; de Groot, Kim (Eylül 2011). "Do sexist organizational cultures create the Queen Bee?: Experienced sexism and the Queen Bee". British Journal of Social Psychology (İngilizce). 50 (3): 519-535. doi:10.1348/014466610X525280.
- ^ a b Baykal, Elif (2018). "Sosyal Kimlik Teorisi Perspekrifiyle Kraliçe Arı Sendromu". Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi. 8 (16): 159-175. ISSN 2146-3727. 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023.
- ^ Ellemers, Naomi (4 Ocak 2018). "Gender Stereotypes". Annual Review of Psychology. 69 (1): 275-298. doi:10.1146/annurev-psych-122216-011719. ISSN 0066-4308. 9 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021.
- ^ "Yöneticilik Özelliklerine İlişkin Algılanan Cinsiyet Kalıp Yargılarının Analizi". Ankara Ünivesitesi SBF Dergisi. 2018. 9 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023.
- ^ Duman, Canan (17 Ocak 2022). "Pembe taciz, kraliçe arı sendromu nedir?". Independent Türkçe. 17 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2023.
- ^ Sengupta, Shombit Sengupta (14 Nisan 2013). "Queen bee syndrome". Financialexpress (İngilizce). 21 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2023.
- ^ Karakuş, Hatice (26 Ağustos 2019). "KRALİÇE ARI SENDROMU - PEMBE TACİZ". the Journal of Academic Social Sciences. 2 (2): 334-356. doi:10.16992/ASOS.101. 21 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2023.
- ^ Öztürk, Umut Can (Ocak 2015). "İşyerinde Tacizin Pembe Hali: Kadınların Kadınlara Uyguladığı Mobbing" (PDF). 21 Şubat 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
Okuma[değiştir | kaynağı değiştir]
- Maume DJ Meet the new boss…same as the old boss? Female supervisors and subordinate career prospects Social Science Research Volume 40, Issue 1, January 2011, Pages 287-298
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Office queen bees hold back women’s careers4 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.