Komünizm özlemi
.jpg)
Komünizm özlemi, aynı zamanda komünist nostalji, komünizm nostaljisi, sosyalist nostalji olarak da adlandırılır; Orta ve Doğu Avrupa ile Rusya’daki çeşitli post-komünist devletlerde, önceki komünist devletlere duyulan nostaljidir.[1][2][3]
Bu tür nostaljinin örnekleri Doğu Almanya, Polonya, Eski Sovyetler Birliği, Eski Yugoslavya, Bulgaristan, Macaristan, Romanya,[4][5][6][7] Çek Cumhuriyeti, Arnavutluk ve Slovakya’da gözlemlenebilir.[8] İşletmeler, komünist nostaljiyi komünist şıklık ve eski dönemi hatırlatan diğer ürünler ve emtialar şeklinde ticarileştirmiş ve meta haline getirmiştir.[8]
İçgörü
[değiştir | kaynağı değiştir]Dominik Bartmanski, 1989’daki anti-komünist devrimlerden sonra gelişimle ilgili spesifik perspektiflerin bir süre belirsiz kaldığını, bunların "Avrupa’ya dönüş", "Batı değerlerine dönüş" gibi genel terimlerle ifade edildiğini belirtir. Bu, kapitalizm ve demokrasi ile ilgili ütopyacı beklentilere yol açtı. Geçiş döneminin zorluklarıyla karşılaşıldığında, "devrim sonrası ütopyacılık" "devrim sonrası hayal kırıklığı" üretti.[3]
Kristen R. Ghodsee, post-komünist Doğu Avrupa üzerine bir araştırmacı olarak şunları söylüyor:
"Günlük hayatın sıradan yönlerinin büyük sosyal, politik ve ekonomik değişikliklerden nasıl etkilendiğini inceleyerek, bu kolektif olarak hayal edilen, daha eşitlikçi geçmişe duyulan arzuyu anlamlandırabiliriz. Kimse 20. yüzyıl totalitaryanizmini geri getirmek istemiyor. Ancak komünizme duyulan nostalji, sıradan kadın ve erkeklerin günümüzde parlamenter demokrasi ve neoliberal kapitalizmin eksikliklerinden duyduğu hayal kırıklığını ifade ettiği ortak bir dil haline geldi."[9]
Anketler
[değiştir | kaynağı değiştir]Sovyetler Birliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Ermenistan
[değiştir | kaynağı değiştir]2013 Gallup anketi, Ermenilerin %66’sının SSCB’nin dağılmasının zararlı olduğunu düşündüğünü gösterdi; bu, ankete katılan herhangi bir ülkedeki en yüksek oran olup, %12’si bunun faydalı olduğunu düşünüyordu.[10] 2016 anketi, Ermenilerin %71’inin SSCB döneminde hayatın daha iyi olduğuna inandığını gösterdi.[11] 2017 Pew anketine göre dağılmaya duyulan pişmanlık daha sonra %79’a yükseldi, sadece %15’i dağılmanın iyi bir şey olduğunu söyledi.[12]
Azerbaycan
[değiştir | kaynağı değiştir]2013 Gallup anketi, Azerbaycanlıların %31’inin SSCB’nin dağılmasının zararlı olduğunu, %44’ünün ise faydalı olduğunu düşündüğünü gösterdi.[10] 2016 anketinde, Azerbaycanlıların %69’u SSCB döneminde hayatın daha iyi olduğuna inanıyordu.[11]
Belarus
[değiştir | kaynağı değiştir]1998 anketinde, Belaruslular komünist ekonomik sisteme yönelik Ukrayna’dan sonra en olumlu ikinci görüşe sahipti ve bu oran %78’di. Ancak 2006’ya gelindiğinde, Belarusluların sadece %39’u "SSCB’nin artık var olmaması büyük bir talihsizliktir" ifadesine katılırken, %49’u buna katılmadı. Ayrıca, Ruslar ve Ukraynalılarla karşılaştırıldığında, Belaruslular mevcut sistemi en çok destekleyenlerdi; %35’i bunu en uygun siyasi sistem olarak görüyordu. Batı demokrasisini destekleyenlerle (%22) birleştiğinde toplam %57 olurken, Sovyet temelli bir sistemi destekleyenler %28’di (%20 demokratikleşmiş Sovyet sistemi, %8 perestroyka öncesi Sovyet sistemi). Ayrıca, Belarusluların %43’ü piyasa ekonomisini desteklerken, %27’si Sovyet tarzı planlı ekonomiyi tercih etti ve %49’u Belarus’un kendine özgü bir gelişim yolu izlemesi gerektiğini söyledi (bunu %40 Avrupa yolu, %5 SSCB yolu izledi). Belarusluların çoğunluğu (%55), tam bir birleşim yerine BDT ile daha yakın işbirliğini destekledi (%16).[13]
Ancak 2013’te Gallup anketi, Belarusluların %38’inin SSCB’nin dağılmasının zararlı olduğunu, sadece %26’sının faydalı olduğunu düşündüğünü gösterdi.[10] 2016 anketinde, Belarusluların %53’ü SSCB döneminde hayatın daha iyi olduğunu söyledi.[11] 2017 Pew anketine göre dağılmaya duyulan pişmanlık hafifçe %54’e yükseldi, %34’ü ise dağılmanın iyi bir şey olduğunu belirtti.[12]
Estonya
[değiştir | kaynağı değiştir]2017 anketinde, Estonyalıların %75’i SSCB’nin dağılmasının iyi bir şey olduğunu, sadece %15’i kötü olduğunu söyledi.[12]
Gürcistan
[değiştir | kaynağı değiştir]2013 Gallup anketi, Gürcülerin %33’ünün SSCB’nin dağılmasının zararlı olduğunu, %37’sinin faydalı olduğunu düşündüğünü gösterdi.[10] Daha sonra 2017 anketinde, Gürcülerin %47’si dağılmanın iyi bir şey olduğunu, %38’i kötü olduğunu düşündüğünü belirtti.[14] Aynı yıl yapılan bir Pew anketi ise Gürcülerin %43’ünün dağılmanın iyi, %42’sinin kötü olduğunu düşündüğünü gösterdi.[12]
Letonya
[değiştir | kaynağı değiştir]2017 Pew anketinde, Letonyalıların %30’u SSCB’nin dağılmasının kötü olduğunu, %53’ü ise iyi olduğunu söyledi.[12]
Litvanya
[değiştir | kaynağı değiştir]2009 Pew anketinde, Litvanyalıların %48’i günümüzde ekonomik durumun Sovyet dönemine kıyasla daha kötü olduğunu belirtti.[15] Daha sonra 2017 Pew anketinde, Litvanyalıların %23’ü SSCB’nin dağılmasının kötü olduğunu, %62’si ise iyi olduğunu düşündüğünü söyledi.[12]
Moldova
[değiştir | kaynağı değiştir]2013 Gallup anketi, Moldovalıların %42’sinin SSCB’nin dağılmasının zararlı olduğunu, %26’sının faydalı olduğunu düşündüğünü gösterdi.[10] 2017 Pew anketine göre dağılmaya duyulan pişmanlık %70’e yükseldi, sadece %18’i dağılmanın iyi bir şey olduğunu belirtti.[12]
Kazakistan
[değiştir | kaynağı değiştir]2005 anketinde, Kazakların %49,7’si Sovyet hükümetinin vatandaşların ihtiyaçlarına yanıt verdiğini "kesinlikle katılıyor veya katılıyor" şeklinde belirtirken, sadece %9,1’i mevcut Kazak hükümetinin bunu yaptığını söyledi.[16] Ancak 2013 Gallup anketi, Kazakların %25’inin SSCB’nin dağılmasının zararlı olduğunu, %45’inin faydalı olduğunu düşündüğünü gösterdi.[10] 2016 anketinde, 35 yaş üstü Kazakların yaklaşık %60’ı SSCB döneminde hayatın daha iyi olduğuna inanıyordu.[11]
Kırgızistan
[değiştir | kaynağı değiştir]2005 anketinde, Kırgızların %70,3’ü Sovyet hükümetinin vatandaşların ihtiyaçlarına yanıt verdiğini "kesinlikle katılıyor veya katılıyor" şeklinde belirtirken, sadece %16,9’u mevcut Kırgız hükümeti için aynısını söyledi.[16] 2013 Gallup anketi, Kırgızların %61’inin SSCB’nin dağılmasının zararlı olduğunu, %16’sının faydalı olduğunu düşündüğünü gösterdi.[10]
Rusya
[değiştir | kaynağı değiştir]2005 anketinde, Rusların %66’sı "SSCB’nin artık var olmaması büyük bir talihsizliktir" ifadesine katıldığını, sadece %30’u katılmadığını belirtti. Ayrıca, %57’si tercih ettikleri siyasi sistem olarak Sovyet temelli bir sistemi destekledi (%35 demokratikleşmiş Sovyet sistemi, %22 perestroyka öncesi sistem), %32’si ise Sovyet dışı bir sistemi destekledi (%17 mevcut sistem, %15 Batı demokrasisi). Rusların eşit yüzdesi (%34) piyasa ekonomisini veya Sovyet tarzı planlı ekonomiyi destekledi. Ancak %59’u Rusya’nın kendine özgü bir gelişim yolu izlemesi gerektiğini savundu; SSCB yolunu (%11) veya Avrupa yolunu (%25) takip etmeye karşı çıktı. Rusların çoğuluğu BDT’nin birleşmesini destekledi (%39), bu oran sadece daha yakın işbirliğini destekleyenlerden (%37) ve aynı işbirliği düzeyini savunanlardan (%10) daha yüksekti.[13]
Levada Merkezi’nin 1992’den beri yaptığı anket verileri, Sovyetler Birliği’nin dağılmasına yönelik pişmanlık oranlarının tutarlı olduğunu gösteriyor; 2021’deki en son anket, Rusların %63’ünün dağılmadan pişmanlık duyduğunu, sadece %28’inin pişmanlık duymadığını buldu. Pişmanlık 2012’de en düşük seviyedeydi; o zaman bile Rusların sadece %49’u dağılmadan pişmanlık duyduğunu söylerken, %36’sı pişmanlık duymadığını belirtti. Pişmanlık için en yaygın nedenler, birleşik ekonomik sistemin sona ermesi ve artık bir süper güç vatandaşı olmama durumu olarak listelendi.[17]
Levada’nın 1990’ların ortalarından beri Rusların tercih ettiği siyasi ve ekonomik sistem üzerine yaptığı anketler de Sovyetler Birliği’ne nostaljiyi gösteriyor; 2021’deki en son anket, %49’un Sovyet siyasi sistemini tercih ettiğini, %18’in mevcut sistemi, %16’sının Batı demokrasisini tercih ettiğini, ayrıca %62’sinin ekonomik planlama sistemini tercih ettiğini, %24’ünün ise piyasa kapitalist ekonomisini tercih ettiğini gösteriyor.[18]
2020 Levada Merkezi anketinde, Rusların %75’i Sovyet döneminin Rusya tarihindeki "en büyük zaman" olduğunu kabul etti.[19]
| Tarih | Dağılmadan pişmanlık duyan % | Pişmanlık duymayan % | Kaynak |
|---|---|---|---|
| Mart 1992 | %66 | %23 | [17] |
| Mart 1993 | %63 | %23 | [17] |
| Ağustos 1994 | %66 | %19 | [17] |
| Mart 1999 | %74 | %16 | [17] |
| Aralık 2000 | %75 | %19 | [17] |
| Aralık 2001 | %72 | %21 | [17] |
| Aralık 2002 | %68 | %25 | [17] |
| Aralık 2004 | %68 | %26 | [17] |
| Kasım 2005 | %65 | %25 | [17] |
| Kasım 2006 | %61 | %30 | [17] |
| Kasım 2007 | %55 | %36 | [17] |
| Kasım 2008 | %60 | %30 | [17] |
| Kasım 2009 | %60 | %28 | [17] |
| Kasım 2010 | %55 | %30 | [17] |
| Kasım 2011 | %53 | %32 | [17] |
| Aralık 2012 | %49 | %36 | [17] |
| Aralık 2013 | %57 | %30 | [17] |
| Kasım 2014 | %54 | %28 | [17] |
| Kasım 2015 | %54 | %37 | [17] |
| Mart 2016 | %56 | %28 | [17] |
| Kasım 2016 | %56 | %28 | [17] |
| Kasım 2017 | %58 | %26 | [17] |
| Kasım 2018 | %66 | %25 | [17] |
| Kasım 2020 | %65 | %26 | [19] |
| Kasım 2021 | %63 | %28 | [17] |
Tacikistan
[değiştir | kaynağı değiştir]2013 Gallup anketi, Taciklerin %52’sinin SSCB’nin dağılmasının zararlı olduğunu, %27’sinin faydalı olduğunu düşündüğünü gösterdi.[10] 2016’ya gelindiğinde, Taciklerin sadece %39’u SSCB döneminde hayatın daha iyi olduğuna inanıyordu.[11]
Türkmenistan
[değiştir | kaynağı değiştir]2013 Gallup anketi, Türkmenlerin sadece %8’inin SSCB’nin dağılmasının zararlı olduğunu düşündüğünü gösterdi; bu, ankete katılan herhangi bir ülkedeki en düşük oran olup, %62’si bunun faydalı olduğunu düşünüyordu.[10]
Ukrayna
[değiştir | kaynağı değiştir]1998 anketinde, Ukrayna eski komünist devletler arasında komünist ekonomik sisteme yönelik en yüksek onayı (%90) gösterdi. Ukrayna ayrıca komünist hükümet sistemine (%82), komünizm ideolojisine (%59) ve komünizmin restorasyonuna (%51) en yüksek onayı verdi.[13]
Ancak zamanla Ukrayna, Sovyet geçmişine daha az olumlu bakmaya başladı. 2006 anketinde, Ukraynalıların sadece %42’si "SSCB’nin artık var olmaması büyük bir talihsizliktir" ifadesine katılırken, %49’u katılmadı. Ancak tercih ettikleri siyasi sistem sorulduğunda, %46’sı Sovyet temelli bir sistemi (%31 demokratikleşmiş versiyon, %16 perestroyka öncesi versiyon) tercih ederken, %42’si Sovyet dışı bir sistemi (%18 mevcut sistem, %24 Batı demokrasisi) destekledi. %44 piyasa ekonomisini, %25 Sovyet tarzı planlı ekonomiyi destekledi. Ukraynalıların %49’u da Ukrayna’nın kendine özgü bir gelişim yolu izlemesi gerektiğini, Avrupa yolunu (%31) veya SSCB yolunu (%13) takip etmek yerine belirtti. %52 BDT ile daha yakın işbirliğini, tam bir birleşim yerine (%17) destekledi.[13]
2009 Pew anketinde, Ukraynalıların %62’si günümüzde ekonomik durumun Sovyet dönemine kıyasla daha kötü olduğunu söyledi.[15] 2013 Gallup anketi, Ukraynalıların %56’sının SSCB’nin dağılmasının zararlı olduğunu, sadece %23’ünün faydalı olduğunu düşündüğünü gösterdi.[10] 2016 anketinde, 35 yaş üstü Ukraynalıların %60’ı SSCB döneminde hayatın daha iyi olduğunu söyledi.[11] Ancak 2020’ye gelindiğinde, Kyiv Uluslararası Sosyoloji Enstitüsü’nün anketi, Ukraynalıların %34’ünün SSCB’nin dağılmasından pişmanlık duyduğunu, %50’sinin pişmanlık duymadığını gösterdi. Pişmanlık Doğu Ukrayna’da en yüksekti; burada Ukraynalıların %49’u pişmanlık duyarken, %35’i duymadı; Batı Ukrayna’da ise en düşüktü, burada sadece %15 pişmanlık duyarken, %69 duymadı.[20]
Özbekistan
[değiştir | kaynağı değiştir]2005 anketinde, Özbeklerin %48,1’i Sovyet hükümetinin vatandaşların ihtiyaçlarına yanıt verdiğini, %28,1’i mevcut hükümetin bunu yaptığını söyledi.[16] Ancak 2016’da, Özbeklerin sadece %4’ü SSCB döneminde hayatın daha iyi olduğuna inanıyordu.[11]
Diğer Varşova Paktı Üyeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Bulgaristan
[değiştir | kaynağı değiştir]2009 Pew anketinde, Bulgarların %62’si günümüzde ekonomik durumun Varşova Paktı dönemine kıyasla daha kötü olduğunu söyledi.[15] 2019 anketinde, Bulgarların %45’i komünist lider Todor Jivkov döneminde hayatın daha iyi olduğunu, %22’si daha kötü olduğunu belirtti. %74 popüler klişe "Bu ülkeyi mahvettiler" ifadesine katıldı.[21] 2023’te Ulusal Parlamento Araştırmaları Merkezi’nin anketinde, Bulgarların %32,6’sı 1946-1989 arasındaki sosyalist dönemde yaşamayı tercih edeceğini, sadece %28,1’i 1989 sonrası dönemi tercih edeceğini belirtti.[22] Bulgarların %9,5’inden fazlası çarlık döneminde yaşamak istedi.[23]
Çekya
[değiştir | kaynağı değiştir]2009 Pew anketinde, Çeklerin %39’u günümüzde ekonomik durumun Varşova Paktı dönemine kıyasla daha kötü olduğunu belirtti.[15]
1991 anketinde, Çeklerin %15’i mevcut rejimin geçmiş komünist rejime kıyasla "çok daha kötü" veya "biraz daha kötü" olduğunu, %71’i ise "çok daha iyi" veya "biraz daha iyi" olduğunu söyledi. Daha sonra 2021 anketinde, Çeklerin %25’i mevcut rejimin geçmiş komünist rejime kıyasla "çok daha kötü" veya "biraz daha kötü" olduğunu, %59’u ise "çok daha iyi" veya "biraz daha iyi" olduğunu belirtti.[24]
Doğu Almanya
[değiştir | kaynağı değiştir]Allensbach Enstitüsü’nün anketlerine göre, Doğu Almanlar başlangıçta ortak bir Alman kimliğine sahipken, 1993’te Doğu Almanların çoğunluğu kendilerini "birleşik Almanya’nın bir parçası" yerine "eski Doğu Almanya vatandaşları" olarak gördüğünü belirtti. Sadece %11’i ortak bir Alman kimliğine sahip olduğunu düşünüyordu.[25]
2009 anketinde, Doğu Almanların %49’u "GDR’nin kötü yanlarından daha fazla iyi yanı vardı. Bazı sorunlar vardı, ama orada hayat güzeldi" dedi, %8’i ise "GDR’nin çoğu iyi yanları vardı. Oradaki hayat, bugünkü birleşik Almanya’dan daha mutlu ve iyiydi" dedi; toplamda %57.[26]
2023’te yapılan bir ankette, eski Doğu Almanya’da yaşayan Almanların %40’ı kendilerini Alman yerine Doğu Alman olarak tanımladığını, %52’si ise Alman olarak tanımladığını belirtti.[27][28]
Macaristan
[değiştir | kaynağı değiştir]2010 Pew anketi, Macarların %72’sinin ülkelerindeki çoğu insanın komünizm altındakinden ekonomik olarak daha kötü durumda olduğunu, sadece %8’inin daha iyi olduğunu, %16’sının ise durumun aynı olduğunu düşündüğünü buldu. Anket ayrıca, %42’sinin komünizmden uzaklaşmayı onaylamadığını gösterdi.[29]
Ancak 2019 Pew anketi, Macarların %70’inin piyasa ekonomisine geçişi onayladığını buldu.[30]
Anketler, Komünist János Kádár dönemine duyulan nostaljinin Macaristan’da yaygın olduğunu gösteriyor. 2020’de Policy Solutions tarafından Macaristan’da yapılan bir ankete göre, Macarların %54’ü Kádár döneminde çoğu insanın hayatının daha iyi olduğunu, %31’i ise daha kötü olduğunu düşünüyor.[31]
Polonya
[değiştir | kaynağı değiştir]2009 Pew anketi, Polonyalıların %35’inin günümüzde ekonomik durumun Varşova Paktı dönemine kıyasla daha kötü olduğunu, %47’sinin daha iyi olduğunu düşündüğünü buldu.[15]
Romanya
[değiştir | kaynağı değiştir]2014 anketi, katılımcıların %44’ünün komünizm altında yaşam koşullarının daha iyi olduğuna inandığını buldu. 2010’da Romanya Değerlendirme ve Strateji Enstitüsü tarafından yapılan bir anket benzer sonuçlar verdi. 1.460 katılımcının %54’ü komünizm sırasında daha iyi yaşam standartları yaşadığını, %16’sı ise daha kötü olduğunu belirtti.[32]
2010’da yapılan bir ankete göre, Romanyalıların %41’i fırsat verilseydi Komünist Nicolae Ceaușescu’ya oy vereceğini[33][34] ve %63’ü 1989’dan önce hayatlarının daha iyi olduğunu hissettiğini belirtti.[34][35] 2012’de bir anket, Romanyalıların %53’ünün komünizme geri döneceğini ve Ceaușescu rejiminin yanlış uygulandığını söylediğini gösterdi.[36]
2014’te Ceaușescu’ya oy vereceklerin oranı %46’ya ulaştı.[37] 27 Aralık 2018’de yapılan bir ankette, insanların %64’ü onun hakkında iyi bir görüşe sahip olduğunu belirtti.[38]
Slovakya
[değiştir | kaynağı değiştir]2009 Pew anketi, Slovakların %48’inin günümüzde ekonomik durumun Varşova Paktı dönemine kıyasla daha kötü olduğunu gösterdi.[15] 2018’de Slovakya’da yapılan bir anket, %81’inin komünizm sırasında insanların birbirine daha fazla yardım ettiğini, daha sempatik ve birbirine daha yakın olduğunu kabul ettiğini buldu. %79’u sosyalizm sırasında insanların daha güvenli bir ortamda yaşadığını ve şiddet suçlarının daha az olduğunu belirtti. %77’si, planlı ekonomi sayesinde herkes için yeterince faydalı iş olduğunu ve bu nedenle işsizlik olmadığını iddia etti. Ancak anket, "Çoğu katılımcı komünist dönemi ekonomisine geri dönmek istemedi ve piyasa veya sosyal piyasa ekonomisini tercih etti, ancak spesifik sorulara verilen yanıtlarda devletin daha büyük bir rolü, garantiler ve sosyal kesinlikler lehine görüş bildirdiler" notunu da ekledi.[39]
1991 anketinde, Slovakların %35’i mevcut rejimin geçmiş komünist rejime kıyasla "çok daha kötü" veya "biraz daha kötü" olduğunu, %43’ü ise "çok daha iyi" veya "biraz daha iyi" olduğunu söyledi. Daha sonra 2021 anketinde, Slovakların %40’ı mevcut rejimin geçmiş komünist rejime kıyasla "çok daha kötü" veya "biraz daha kötü" olduğunu, %45’i ise "çok daha iyi" veya "biraz daha iyi" olduğunu belirtti.[24]
Ancak 2019 Pew anketi, Slovakların %71’inin piyasa ekonomisine geçişi onayladığını buldu.[30]
Yugoslavya
[değiştir | kaynağı değiştir]Bosna-Hersek
[değiştir | kaynağı değiştir]2016 Gallup anketinde, Boşnakların %77’si Yugoslavya’nın dağılmasının zararlı olduğunu, %6’sı faydalı olduğunu söyledi.[40]
Hırvatistan
[değiştir | kaynağı değiştir]2015’te Moje Vrijeme dergisinin 45 yaş üstü Hırvatlarla yaptığı ankette, %74’ü tek partili bir devlette yaşayabileceğini, %83’ü Yugoslavya döneminde ayrımcılık yaşamadığını belirtti. %88’i iş güvencesinin daha çok değer gördüğünü, %78’i halk sağlığının daha çok değer gördüğünü, %72’si dostluk ve ekonomik güvenliğin daha çok değer gördüğünü, %71’i dayanışmanın daha çok değer gördüğünü, %67’si yaşlılara daha çok saygı duyulduğunu söyledi. %39’u kadınların durumunun kötüleştiğini, %34’ü aynı kaldığını, %21’i ise kadınların bugün Yugoslavya dönemine kıyasla daha fazla fırsata sahip olduğunu belirtti. Sadece %2’si LGBT haklarının daha çok değer gördüğünü, %12’si ise ifade özgürlüğünün daha çok değer gördüğünü söyledi. %69’u yolsuzluğun kötüleştiğini, sadece %2’si iyileştiğini belirtti. %67’si "bağlantı" olmadan iş bulmanın daha kolay olduğunu, %26’sı kolay ama "bağlantı" gerektiğini, sadece %1’i şimdi iş bulmanın daha kolay olduğunu söyledi. %71’i "Güney’e" tatile gitmenin daha kolay olduğunu, %55’i genel olarak daha fazla şeyi karşılayabildiğini belirtti. %91’i çocukların bugün daha az güvende olduğunu, sadece %1’i daha güvende olduğunu söylerken, %73’ü gençlik çalışma eylemlerinin geri dönmesini destekledi. Sadece %8’i Josip Broz Tito’nun diktatör olduğunu söylerken, %40’ı onun genel olarak olumlu bir figür olduğunu belirtti.[41]
2016 Gallup anketinde, Hırvatların %23’ü Yugoslavya’nın dağılmasının zararlı olduğunu, %55’i faydalı olduğunu söyledi.[40]
Karadağ
[değiştir | kaynağı değiştir]2016 Gallup anketinde, Karadağlıların %65’i Yugoslavya’nın dağılmasının zararlı olduğunu, %15’i faydalı olduğunu söyledi.[40]
Kuzey Makedonya
[değiştir | kaynağı değiştir]2016 Gallup anketinde, Makedonların %12’si Yugoslavya’nın dağılmasının faydalı olduğunu, %61’i zararlı olduğunu söyledi.[40]
Kosova
[değiştir | kaynağı değiştir]2016 Gallup anketinde, Kosovalıların %10’u Yugoslavya’nın dağılmasının zararlı olduğunu, %75’i faydalı olduğunu söyledi.[40]
Sırbistan
[değiştir | kaynağı değiştir]2016 Gallup anketinde, Sırpların %81’i Yugoslavya’nın dağılmasının zararlı olduğunu, %4’ü faydalı olduğunu söyledi.[40]
Slovenya
[değiştir | kaynağı değiştir]2014 Gallup anketinde, Slovenlerin %45’i Yugoslavya’nın dağılmasının zararlı olduğunu, %41’i faydalı olduğunu söyledi.[40]
Arnavutluk
[değiştir | kaynağı değiştir]2016 AGİT anketi, Arnavutların %42’sinin komünist lider Enver Hoca’nın olumlu bir etkisi olduğunu, %45’inin olumsuz bir etkisi olduğunu söylediğini gösterdi. Arnavutların %35’i Arnavutluk’un komünist geçmişini sorunlu görmezken, %62’si bunu en azından biraz sorunlu olarak görüyordu.[42]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Joakim Ekman, Jonas Linde, Communist nostalgia and the consolidation of democracy in Central and Eastern Europe 19 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Journal of Communist Studies and Transition Politics 21(3):354-374 · September 2005 DOI:10.1080/13523270500183512
- ^ Prusik, Monika; Lewicka, Maria (2016). "Nostalgia for Communist Times and Autobiographical Memory: Negative Present or Positive Past?". Political Psychology. 37 (5). ss. 677-693. doi:10.1111/pops.12330. 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2025.
- ^ a b Bartmanski, Dominik, Successful icons of failed time: rethinking post-communist nostalgia 7 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Acta sociologica, vol. 54. № 3. 2011, pp. 213—231, DOI:10.1177/0001699311412625.
- ^ Anghel, Stefan Costin (3 Haziran 2014). "Would Romanians Vote for Ceaușescu If He Were Alive Today?". Vice. 28 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2019.
- ^ Ghodsee, Kristen; Mead, Julia (2018). "What Has Socialism Ever Done For Women?" (PDF). Catalyst. 2 (2). s. 108. 4 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Ocak 2019.
2013’te 1.055 yetişkin Romanyalı ile yapılan bir anket, sadece üçte birinin 1989’dan önce hayatlarının daha kötü olduğunu bildirdiğini gösterdi: %44 hayatlarının daha iyi olduğunu, %16 ise bir değişiklik olmadığını söyledi.
- ^ Maria Todorova, Zsuzsa Gille, Post-communist nostalgia, Berghahn Books, 2010 (978-1-84545-671-9, hardcover), 2012 (978-0-85745-643-4, paperback), 2013 (978-0-85745-644-1)
- ^ Besliu, Raluca (13 Nisan 2014). "Communist nostalgia in Romania". openDemocracy. 11 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2021.
- ^ a b "Thanks for the memories". The Economist. 9 Haziran 2011. 14 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2019.
- ^ "Dr. Kristen Ghodsee, Bowdoin College - Nostalgia for Communism". November 2011. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2019. "Academic Minute", WAMC
- ^ a b c d e f g h i j "Former Soviet Countries See More Harm From Breakup". Gallup.com (İngilizce). 19 Aralık 2013. 6 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2024.
- ^ a b c d e f g Stewart, Will (17 Ağustos 2016). "Majority of Russians say life was better in the Soviet Union than now". Express.co.uk (İngilizce). 22 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2024.
- ^ a b c d e f g Mitchell, Travis (8 Mayıs 2017). "Dissolution of USSR seen as a good thing in Baltic countries, bad thing in most other former Soviet republics surveyed". Pew Research Center (İngilizce). 3 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2024.
- ^ a b c d White, Stephen (12 Eylül 2007). The Transformation of State Socialism: System Change, Capitalism, or Something Else? (İngilizce). Springer Science+Business Media. ss. 37, 46-51. doi:10.1057/9780230591028_2. ISBN 978-0-230-59102-8.
- ^ "Caucasus Barometer 2021 Georgia". caucasusbarometer.org (İngilizce). 4 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2024.
- ^ a b c d e f "End of Communism Cheered but Now with More Reservations". Pew Research Center (İngilizce). 2 Kasım 2009. 30 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2024.
- ^ a b c McMann, Kelly M. (16 Şubat 2005). "CENTRAL ASIANS AND THE STATE: Nostalgia for the Soviet Era" (PDF). 27 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y "Ностальгия по СССР" (Rusça). 24 Aralık 2021. 24 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2024.
- ^ "Какой должна быть Россия в представлении россиян?" (Rusça). 10 Eylül 2021. 10 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2024.
- ^ a b "Структура и воспроизводство памяти о Советском Союзе" (Rusça). 24 Mart 2020. 27 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2024.
- ^ "Прес-релізи та звіти - Оцінка радянського минулого: травень 2020 року". kiis.com.ua. 4 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2024.
- ^ ""Съсипаха я тая държава", смятат 3 от 4 българи". Socialni.bg (Bulgarca). 18 Kasım 2019. 10 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2024.
- ^ "Survey: 1/3 of Bulgarians want to go back to the times before 1989". bnr.bg (İngilizce). Erişim tarihi: 20 Ocak 2025.
- ^ "Nearly one-third of Bulgarians long for pre-1989 communist era: Survey". www.aa.com.tr. 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2025.
- ^ a b Gyárfášová, Ol'ga; Hartl, Jan (19 Ağustos 2021). "Demokratické Hodnoty Sloboda, Rovnosť, Spravodlivosť V Unikátnom Pohľade Čechov a Slovákov" (PDF). 4 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Nisan 2025.
- ^ Fisher, Marc (26 Haziran 1993). "East and West Grow Apart As They Come Together". The Washington Post. Erişim tarihi: 20 Ocak 2025.
- ^ Bonstein, Julia (3 Temmuz 2009). "Homesick for a Dictatorship: Majority of Eastern Germans Feel Life Better under Communism". Der Spiegel (İngilizce). ISSN 2195-1349. 1 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2024.
- ^ "33 Jahre Wiedervereinigung". 24 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2025.
- ^ Hoyer, Katja (7 Mart 2024). "What's 'wrong' with east Germany? Look to its long neglect by the wealthy west". The Guardian. 17 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2025.
- ^ "Hungary: Better off Under Communism?". Pew Research Center. 28 Nisan 2010. 4 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2025.
- ^ a b Mitchell, Travis (15 Ekim 2019). "European Public Opinion Three Decades After the Fall of Communism". Pew Research Center's Global Attitudes Project (İngilizce). 30 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2023.
- ^ "30 Years on – Public Opinion on the Regime Change in Hungary" (PDF). May 2020. 31 Ocak 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2022.
- ^ Besliu, Raluca (13 Nisan 2014). "Communist nostalgia in Romania". open Democracy. 12 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2025.
- ^ Horvath, John (8 Ağustos 2010). "Ceausescu – Back from the Dead". Heise.de. 21 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2012.
- ^ a b Dragomir, Elena (27 Aralık 2011). "In Romania, Opinion Polls Show Nostalgia for Communism". Balkanalysis. 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2012.
- ^ Crăciun, Iulian Andrei; Delcea, Cristian (7 Kasım 2010). "Noul Partid Comunist Român, condus de un șofer de taxi" [Yeni Romanya Komünist Partisi, bir taksi şoförü tarafından yönetiliyor]. Adevărul (Rumence). 24 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2012.
- ^ "Sondaj: 53% dintre români s-ar întoarce la comunism". România Liberă (Rumence). 8 Ağustos 2012. 29 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ "SONDAJ. 46% dintre românii intervievați l-ar vota acum pe Nicolae Ceaușescu la prezidențiale" [ANKET. Anket yapılan Romanyalıların %46’sı şimdi Nicolae Ceaușescu’yu cumhurbaşkanlığına seçerdi]. DIGI24.ro. 10 Nisan 2014. 21 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2016.
- ^ Albert, Dénes (27 Aralık 2018). "Ceaușescu hala Romanya'nın en sevilen başkanı". 7 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2022.
- ^ "Poll: People are nostalgic about communism". The Slovak Spectator. 26 Haziran 2018. 29 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2025.
- ^ a b c d e f g "Many in Balkans Still See More Harm From Yugoslavia Breakup". Gallup.com (İngilizce). 18 Mayıs 2017. 1 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2024.
- ^ Vrijeme, Moje (7 Nisan 2015). "Hrvatska i BiH složne: U SFRJ se živjelo bolje" (Hırvatça). 30 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2025.
- ^ Mejdini, Fatjona (21 Aralık 2016). "Albania Survey Shocks Victims of Communist Regime". Balkan Insight. 12 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2025.
Daha Fazla Okuma
[değiştir | kaynağı değiştir]- Rebecca Mckee, Erica Richardson, Bayard Roberts, Christian Haerpfer ve Martin Mckee, "Things Can Only Get Better? Changing Views of the Past, Present and Future in the Former Soviet Union", Europe-Asia Studies, Cilt 65, Sayı 7, 2013, ss. 1466-1478, JSTOR 24534205
- Özetten: "Eski Sovyet cumhuriyetlerinden sekizinde 2001 ve 2010’da yapılan iki ankette, Sovyet dönemi hükümetine yönelik tutumlar ile anket zamanındaki tutumlar ve geleceğe yönelik beklentiler karşılaştırılıyor. Her yerde geçmişe bakış daha az olumlu, bugüne bakış ise daha olumlu hale geldi. Ancak her anketteki görüşler ve aralarındaki değişim, ülkeler ve sosyo-demografik gruplar arasında farklılık gösteriyor."