Kolesov'un Seferi
| Kolesov'un Seferi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Buhara Devrimi ve Korbaşı Hareketi | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Rusya SFSC  Genç Buharalılar |
 Buhara Emirliği  Korbaşı Hareketi | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Fyodor Kolesov Kishishev Feyzullah Hocayev |
Emir Muhammad Alim Han | ||||||
| Güçler | |||||||
|
6,000 ~2,000 |
10,000+ | ||||||
Kolesov'un Seferi, Mart 1918 tarihinde Buhara Emirliği'nde iktidarı ele geçirmeye yönelik, Rus Bolşevikleri ile Genç Buharalılar tarafından gerçekleştirilen ancak başarısızlıkla sonuçlanan bir teşebbüstür.[1]
Türkistan’daki Siyasi Kuvvetlerin Konumlanışı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ekim 1917'de Bolşeviklerin iktidara gelmesinden sonra, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Halk Komiserleri Konseyi Buhara Emirliği'nin bağımsızlığını tanıdı ve Rusya'nın himaye antlaşmasını iptal etti. Taşkent'te ise bir silahlı ayaklanmanın ardından, Bolşevikler ve Sol Sosyalist Devrimcilerden müteşekkil bir hükûmet tesis edildi. Buhara'da ise, Rusya'daki hadiselerin tesiriyle, emir hükûmeti ile Cedidcilik akımından doğmuş olan Genç Buharalılar hareketi arasında mücadele giderek şiddetlendi. Emir'i sınırlı reformlar yapmaya ikna etme çabalarının sonuçsuz kalması üzerine Genç Buharalıların liderleri silahlı bir ayaklanma hazırlığına yöneldi ve gözlerini Taşkent'teki ihtilalci yönetime çevirdi.
Harekâtın Hazırlıkları
[değiştir | kaynağı değiştir]1917 Aralık ayının başlarında Genç Buharalılar, Bolşeviklerle temas kurdular. Genç Buharalıların Merkez Komitesi'nin başında bulunan Feyzullah Hocaev, yaklaşan ayaklanma için Taşkent'in desteğini sağlamak maksadıyla bir heyetle bu şehre gönderildi. Genç Buharalıların planlarına göre ayaklanma esnasında ihtilalci bir hükûmet kurulacak ve emir yalnızca sembolik bir makamda kalacaktı. Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti hükûmetinden silah yardımı ve gerekirse askerî destek talep edilecekti.
Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Halk Komiserleri Konseyi Başkanı Fyodor Kolesov ile yapılan müzakerelerde Fayzullah Hocaev, Genç Buharalıların planlarını Kolesov'a sundu. Kolesov bu planları onayladı ve destek sözü verdi; ancak ayaklanmanın Türkistan Millî Özerk Hükûmeti’nin tasfiyesinin tamamlanmasına kadar ertelenmesini tavsiye etti.
Yeni Buhara (Kagan), ayaklanma hazırlıklarının merkezi hâline geldi. Türkistan Millî Özerk Hükûmeti’nin bastırılması ve Semerkand’daki terhis edilmiş Kazak birliklerinin başarıyla yönlendirilmesinin ardından, Kolesov Mart ayı başında Yeni Buhara’ya geldi ve ayaklanmanın beş gün içinde gerçekleştirilmesi gerektiğini bildirdi; ayrıca silah, mühimmat ve asker getirme vaadini yineledi. Bu haber Genç Buharalılar için beklenmedikti. Silah ve zaman yetersizliğinden dolayı büyük çaplı bir ayaklanma planı terk edilmek zorunda kalındı. Genç Buharalılar Merkez Komitesi, Fayzullah Hocaev başkanlığında Yeni Buhara’da ihtilal komitesi kurdu ve 200 kişilik bir destekçi grubunu silahlandırdı.
Hadiselerin Kronolojisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Bolşevikler ve Sosyalist Devrimcilerden oluşan Türkistan hükümeti, Genç Buharalılara destek vererek emir’i devirmeye yönelik bir yol izlemeye başladı. Ancak bu hükümet, Emir’den ciddi bir mukavemet beklemiyor, Buhara’daki ihtilalci unsurların tam desteğini almayı umuyordu.
Bize Seyyid Alimhan ile bir harp başlatmak menfaatimize değildi. Türkistan Cumhuriyeti zaten kan kaybediyordu. Buhara seferine yalnızca bin kadar asker seçilebildi. Bunlar, Türkistan’ın muhtelif yerlerinden toplanmış, zayıf silahlarla donatılmış birliklerdi. Güçlü sayılan Semerkand garnizonu dahi yalnızca bir “zırhlı bandaj”, bir piyade bölüğü ve bir süvari takımı gönderebildi – toplamda 120 kişi...
— İvan Kuts. Eyer Üstündeki Yıllar // Moskova: Sovyetler Birliği Savunma Bakanlığı Askerî Yayınları, 1964 – 152 Sayfa. (Askerî Hatıralar) / Edebî Yayım: O. M. İvanov
Mart ayının başlarında, Halk Komiserleri Konseyi Başkanı Fyodor Kolesov komutasındaki Kızıl Muhafız birlikleri Kagan’da toplandı. Seferde şu birlikler yer aldı: Semerkand, Kuşkin, Trans-Hazar, Taşkent, Çarcuy ve Kagan birlikleri, Amuderya filosu denizcileri, Genç Buharalılar’dan oluşan bir birlik. Kurmay Başkanlığı’nı Amu-derya filosu komutanı Yüzbaşı Kishishev üstlendi.
Buhara Emirine iktidarı bırakması yönünde bir ültimatom sunuldu.[2] Ültimatomun metni şunu talep ediyordu: "Mevcut hükümeti feshederek yerine Genç Buharalılar Yürütme Komitesi’ni tayin etmeniz". Emir hükûmeti, başlangıçta bu ültimatomu kabul etmiş görünmüştür. Alimhan, teslim olur gibi davranmış ve yeni bildirinin metnini sunmuştur: "Tüm halkımıza söz, ticaret ve cemiyet özgürlüğü sağlayarak... Buhara liberal unsurları içinden bir Yürütme Komitesi tesis ediyor ve bütün reformları bu komitenin talimat ve programına göre icra ediyoruz...". Kolesov ile yapılan müzakerelerde teslimiyetin şu şartları konuşulmuştur: Türkistan hükûmet temsilcileri Eski Buhara'ya geçerek emir'in birliklerini silahsızlandıracaktır. Onlara 25 Kızıl Ordu süvarisinden oluşan bir muhafız eşlik edecektir. Ertesi gün, 500 kişilik bir birliğin koruması altında Buhara İhtilal Komitesi başkente gelecek ve kendisini hükûmet olarak ilan edecektir. Diğer birlikler Kagan istasyonuna geri dönecektir. Aynı zamanda emir, Eski Buhara'dan ayrılacak ve kendisine hanlık dışında serbest geçiş garantisi verilecektir.
Fakat 25 kişilik muhafız konvoyuyla birlikte Buhara'ya giren parlamenterler heyeti, emirliğin yüksek görevlilerinin refakatinde beklenmedik şekilde saldırıya uğradı ve neredeyse tamamen imha edildi. Bir katılımcının hatıratına göre:
Bu müşkül hadisenin ayrıntıları kısa sürede anlaşıldı. Emir’in en üst düzey görevlileri elçilerimizi beklendiği üzere karşıladı. Selamlaşmaların ardından, onları Alimhan’ın sarayına bitişik bir odaya aldılar. Muhafızlar kapıda kaldı. Askerler sigaralarını yaktı ve etraflarındaki insanlara güvenle bakıyordu. Bir anda birisi bağırdı: “Kâfirlere ölüm!” Bir sarbaz bir yerden çıkıp bir Kızıl Muhafız’a kılıçla saldırdı. Karşılık olarak tabanca patladı. Alimhan’ın adamlarının kışkırttığı kalabalık konvoya saldırdı. Çetin bir muharebe başladı. Arsen Tsaturov, kılıcıyla kuşatmayı yarmaya çalıştı fakat kurşunla vuruldu. Diğerleri, sık bir grupta korunarak yavaş yavaş ayrıldı ve paramparça edildiler. Yalnızca ikisi mucize eseri kurtulabildi ve korkunç haberi getirdi.
— İvan Kuts. Eyer Üstündeki Yıllar // Moskova: Sovyetler Birliği Savunma Bakanlığı Askerî Yayınları, 1964 – 152 Sayfa. (Askerî Hatıralar) / Edebî Yayım: O. M. İvanov
Kolesov yeniden harekât başlattı, fakat emir tüm Buhara halkını Bolşeviklere karşı seferber etti.[2] Olaylara tanık birinin ifadesine göre: “Dün yalnızca Alimhan’ın ordusu ile birkaç yüz dindar fanatik karşımızdaydı. Bugün ise binlerce Buharalı onlara katıldı.” Buhara birlikleri Kagan'daki askerî birliklere taarruz etti. Buhara hükûmetinin rayları zamanında imha etmiş olması, Bolşeviklerin durumunu daha da müşkül kıldı. Bu nedenle Karakul'da bekleyen Merv birliği muharebe alanına ulaşamadı ve Taşkent'ten gelecek mühimmat trenleri (Kermine istasyonunda sıkıştı) yardıma gelemedi.[3]
Mücadelenin beyhudeliğini idrak eden Kolesov, Semerkand – Taşkent istikametinde geri çekilme kararı aldı ve Kagan'da bulunan (çoğunluğu Avrupalı) halkı askerî birliklerle birlikte tahliye etti.[4] Bir katılımcının hatıralarına göre: “Vagonlar kadınlar, yaşlılar ve çocuklarla doluydu. Yanlarında ev eşyalarını da taşıyorlardı. Kesin ölüm tehdidi altındakiler bizimle birlikte ayrılmaya hazırlanıyordu.” Geri çekilme, kısmen tahrip olmuş demiryolu üzerinden birkaç gün sürdü. Trenler sürekli Buhara birliklerinin saldırılarına maruz kaldı. En büyük sıkıntılardan biri su eksikliğiydi. “Su stokları hızla tükendi. Sert bir içme rejimi getirildi. Bidonların başında güçlendirilmiş nöbetçiler dikildi. Burada kadınlar çocuklarına fazladan bir yudum su dilenme umuduyla her daim toplanıyordu...” Kolesov'un kafileleri, Taşkent'ten gönderilen ve Sol Sosyalist Devrimciler Koluzaev, Petrenko ve Stepanov'un idaresindeki bir birlik tarafından kurtarıldı.[4]
Kagan'dan ayrılan trenlerin yok edilmesine yönelik girişimlerin yanı sıra Buhara ordusu, Türkistan Cumhuriyeti topraklarında demiryolu üzerindeki köylere ve Avrupalı yerleşimcilere karşı baskınlar gerçekleştirdi.[1] Buhara hükûmetiyle barış antlaşması 25 Mart 1918'de Kızıltepe istasyonunda imzalandı.[5][6] Seyyid Mir Muhammed Alimhan, Sovyet Türkistanı'na verilen zararları telafi etmeyi ve silahlı kuvvetlerini 12 bin kişiyle sınırlamayı taahhüt etti. Eski Buhara'ya daimi bir Sovyet temsilcisi atandı. Kagan'dan tahliye edilen nüfus geri dönmeye başladı.
Bu arada Buhara'da, Genç Buharalılara yönelik bir katliam gerçekleşti ve bu süreçte yaklaşık bin beş yüz kişi hayatını kaybetti.[3] Yaklaşık 8 bin kişi ki bunların büyük kısmı Genç Buharalılar'dı, Buhara'dan göç etti. Göç edenler arasında yazar Sadriddin Ayni de vardı. Bu mağlubiyet, sert cezalandırmalar, yok edilme tehdidi ve göç; Genç Buharalıları büyük ölçüde Bolşeviklere yaklaştırdı. Bazıları yeni kurulan Buhara Komünist Partisi'ne katıldı. 1918–1919 yıllarında Feyzullah Hocaev, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Dışişleri Halk Komiserliği'nde çalıştı ve Moskova'da Genç Buharalılar Partisi'nin bir şubesini organize etti. 1920'de Taşkent'e dönüşüyle birlikte Genç Buharalı İhtilalci Partisi'nin Merkez Bürosu'nu kurdu.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "On Some Reasons for the Emergence of the Basmach Movement in Turkestan in 1918–1923. Bulletin of the Tomsk State University. History. 2018. No. 53". 5 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2025.
- ^ a b "Kolesov'un Buhara Seferi". 28 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2025.
- ^ a b "Akseverov'un Lenin'e Mektubu". 10 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2025.
- ^ a b Valery Iofe. Çağların Gölgesindeki İnsanlar
- ^ Bu antlaşma tarihî kayıtlarda “Kızıltepe Antlaşması” olarak yer aldı.
- ^ Kolesov’un 1918 Buhara Seferi
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ivan Kuts. Years in the Saddle // Moscow: "Military Publishing House of the Ministry of Defense of the Soviet Union", 1964 – 152 Pages. (Military Memoirs) / Literary Edition by O. M. Ivanov
- Faizulla Khojaev. On the History of the Revolution in Bukhara and the National Demarcation of Central Asia // Selected Works in Three Volumes. (Editorial board A. A. Agzamkhodzhaev and Others). Volume I – Tashkent: "Fan", 1970
- Seymour Becker. Russia's Protectorates in Central Asia Bukhara and Khiva, 1865—1924. London — New York: Routledge Curzon. 2004. Pages 207–210
- Kolesov's Campaign to Bukhara (1918)