Kilittaşı türler

Su samurları.

Kilittaşı türler, doğal çevrelerine sayılarına nazaran daha önemli etkide bulunan türler. Böyle bir organizma bulunduğu ekosistemde, bir kemerin kilit taşının görevine benzer bir rol oynar. Kilit taşı kemer içindeki diğer taşlardan daha az basınç altında olsa bile, o olmadan kemer çöker. Benzer şekilde bir ekosistemin içinden kilittaşı tür çekilirse, bu tür biyokütle ya da verimlilik içinde küçük bir yer tutsa dahi ekosistemde çok dramatik değişiklikler oluşabilir.

Tanım üzerine notlar

Denizyıldızı

Burada verilen tanım henüz tam olarak kabul görmemiş ve oldukça niteliksel bir tanımdır. Önemli bir nokta türün yaygınlığının ve etkisinin nasıl ölçüleceğinin ve hangi sınırlamanın yapılacağının henüz belirli olmamasıdır. Bu anlamda yaygınlık biyokütle ya da verimlilik olarak ölçülebilir. Etkiyi tanımlayabilmek ise daha da zordur. Kilittaşı avcıların, ekosistemin bütünü içinde oldukça nadir görünseler dahi bulundukları fonksiyonel ekolojik grupların içindeki biyokütle üstündeki üstünlükleri ile tanımlanabilecekleri önerilmiştir.

Bu terim çoğu zaman yanlışlıkla temel türler yerine kullanılmaktadır. Kilittaşı türler yalnızca ortadan yok olmalarının ekosistemi etkileyeceği türler olarak görülmemelidir çünkü tanım gereği herhangi bir yaygın türün ekosistemden çıkarılması o ekosistemi önemli derecede değiştirecektir. Doğa koruma yanlılarına kilittaşı tür kavramını çekici kılan görece oldukça küçük bir fiziksel ize sahip olsalar bile ekosistemin sağlığı üzerinde büyük bir etkileri olmasıdır.

Kaliforniya midyeleri.

Su yosunu ormanı

Denizkestanesi

Kışın bir boz ayı

Kunduz seti gölü.

Örnekler

Tam tanımı üzerinde belli bir görüş birliği olmamasından ötürü kilittaşı tür kavramı ancak belirli örnekleri listeleyerek anlatılabilir.

Klâsik bir kilittaşı tür, bir otçul türün baskın bitki türünü yok etmesini engelleyen türdür. Av sayısı az olduğu için kilittaşı avcı sayısı daha da düşük olabilir ama yine de etkilidir. Eğer bu avcılar olmasaydı otçul avın sayısı giderek çok artacak ve baskın bitki türünü yok ederek ekosistemin çehresini oldukça önemli derecede değiştirebilecekti. Kesin senaryo her örnek için değişiklik gösterse de zincirleme tepki sonucu çok yaygın olmayan bir türün ekosistemin çalışması üzerinde olduğundan büyük bir etkisi olacağı anafikri değişmeden kalır.

Avcılar

Bazı denizyıldızları, başka doğal düşmanları bulunmayan denizkestaneleri, midyeler ve diğer deniz kabukluları ile beslenerek bu işlevi yerine getirirler. Eğer denizyıldızı popülasyonu ekosistemden çıkarılırsa midye popülasyonu kontrolsüz olarak artar ve diğer birçok türü uzaklaştırır, denizkestanesi popülasyonu da mercan kayalıklarını yok eder.

Benzer şekilde kelp ormanında deniz samurları denizkestanelerini kontrol altında tutar. Kelp kökleri basitçe çapa gibidir, kara bitkilerinin besin toplayan büyük ve geniş köklerine benzemez. Dolayısıyla denizkestaneleri kelplerin yalnızca köklerini yani biyokütlelerinin çok az bir kısmını yiyerek kelpleri ekosistemden tamamen çıkarabilir.

Evcil kediler de insan yerleşim alanlarının da dahil olduğu birçok ortamda kilittaşı tür rolünü üstlenmiştir. Yabani kediler de içine sokuldukları birçok yerde yerel popülasyonları azaltmıştır.

Bu yaratıkların süper avcı olmasına gerek yoktur. Denizyıldızları köpekbalıklarına, vatozlara ve deniz anemonlarına av olur. Kediler ve susamurları yırtıcı kuşlara av olur.

Mühendisler

Kuzey Amerika'da, boz ayı avcı olarak değil ama ekosistem mühendisi olarak kilittaşı bir türdür. Okyanus ekosisteminden orman ekosistemine besin transferi yaparlar. Bu transferin ilk aşaması bazen binlerce kilometre olmak üzere akıntıya karşı ırmaklarda yüzen somon ile gerçekleşir. Daha sonra somonu yakalayan ayı, balığı kuru toprağa çıkarır ve çevreye besin yönünden zengin dışkı ve yarı yenmiş balıkları yayar.

Bir başka ekosistem mühendisi kunduzdur. Bulunduğu alanı bir akarsudan gölcüğe ya da bataklığa çevirir.

Dış bağlantılar

• Washington Üniversitesi'nin Pathbreaker serisinde Paine'nin orijinal hipotezinin bir özeti.