Katay

Katay Han Göğün beşinci tabakasında mukîm “Yaradanlar Yaradanı” olarak da bilinen Kıtay, Kıday, Kaday ya da Koday Yayuci - Türk ve Altay mitolojisinde Deprem Tanrısı ya da Demirci Tanrısı olarak karşımıza çıkmaktadır.

Özellikleri

Kırk boynuzlu boğasıyla deprem oluşturduğuna inanılan Koday Yayuci'nin boğasının kızıp sinirlendiğinde ayaklarını yere sürterek hafif sarsıntılar hasıl ettiğine inanılmaktaydı. Ayrıca, burnundan soluması ise hafif seslere dönüşür. Daha çok kızdığında ise ayaklarını yere vurur. Daha da kızınca boynuzlarını toprağa geçirip yeryüzünü sallar. Homurtuları ise depremin gürültüsünü meydana getirir. Katay Han, dokuz davulludur. Kendisine dokuz han bağlıdır. Tanrılarının soyundan gelir. Kendisine kırmızı inek kurban edilir. Demirciler bu ineğin kanını çekiç, örs, körük gibi aletlerine sürerler ve hayvanın yüreğini de demirci ocağına atarlardı. Demirci ocağında yakılan mas (meşe) ağacı da kutsal sayılır. Demircilerin araçları da kutludur. Bu araçların her birinin koruyucu ruhu (iyesi) bulunur. Hiçbir üstün gücün egemenliği altına girmeyi kabul etmez. Yeraltındaki demir evinde yaşar. Yeraltında yaşadığı için kötü bir varlık olarak tanındığı halde aslında hayırsever bir yapıya sahiptir. Ergenekonda Demir Kayayı eriten demircilere o yardımcı olmuştur. Demirciliğe kabul törenine katılan çırakların gücünü sınamak için onlara zarar verir fakat sonra bu verdiği zararları ortadan kaldırır.

Etimoloji

(Kat) kökünden türemiştir. Mecaz olarak yeri göğü birbirine katan anlamını içerir. Katılık ve sertlik içeriğine de sahiptir. Moğolca Hatah, zorluk anlamı içerir. Katay Kuman dilinde arkadaş, yoldaş demektir. Eski Türkçe Kat/Kad/Kas kelimesi rüzgar, fırtına, tayfun demektir. Kıtımak, yenmek demektir. Moğolca kökenlidir.

Kaynak

• Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)