Kars Duhoborları

Kars Duhoborları; 93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 yıllarında Çarlık Rusya ile Osmanlı İmparatorluğu arasında çıkan savaşta Rusların Kars ve Ardahan bölgelerini işgal etmeleri neticesinde bölgenin nüfus yapısını değiştirmek ve bölgeye hâkim olabilmek amacıyla yerleştirdikleri Ukrayna kökenli ailelerdir.

Etimoloji

Duhoborlar (Rusça: Духоборы, Duhoborı ya da Rusça: Духоборцы Duhobortsı; anlamı "savaşçı", "güreşçi") bir etnik köken veya bir din olmayıp 17. ve 18. yüzyıllarda Güney Rusya ve Ukrayna’da ortaya çıkmış olan mezhep içerisinde fikir ayrılığı, bir yaşam biçimi, felsefi akımdır. Bilinen ilk kayıtlara göre 1755-1775 yılları arasında Ukrayna’nın güney-orta bölgesinde bulunan Yekaterinoslav Valiliğindeki Nikolskoye köyünden gelen Siluan (Silvan) Kolesnikov (Rusça: Силуан Колесников) liderliğinde gelişen Doğu Ortodoks Kilisesine başkaldırı olarak ortaya çıkan bu felsefe akımına göre; Tanrı’nın varlığının insanda olduğu görüşüne inanarak din adamlarının ve ayinlerin gereksiz olduğunu ileri sürdüler. Bu akımın Kutsal Kitap ve İsa’nın Tanrısallığını reddetmeleri Ortodoks Kilisesinin tepkisine neden oldu. Onlar için Ortodoks Başpiskoposu tarafından, Kutsal Ruh’a karşı savaşan asiler, isyankarlar anlamına gelen Svyatoy Duh (Святой Дух) ifadesi kullanıldı. Duhoborlar ise bu ifadeye kendi ruhani yorumlarını katarak “Biz Ruhani Güreşçileriz çünkü biz Tanrı’nın Ruhu ile ve onun için güreşiriz”, ifadesinden yola çıkarak Tanrı’nın güreşçileri anlamına gelen Duhobor ismini benimsediler.

Doğu Ortodoks Kilisesinin ikonalara duyduğu saygıyı putperestlik olarak gördüler, kilise ritüellerini, yönetimini ve rahipliği reddettiler. Doğu Ortodoks Kilisesi ile ortaya çıkan derin görüş ayrılıkları nedeniyle Çarlık Rusya’nın Duhoborlar üzerindeki baskıyı artırması ve bu topluluğu dışlaması nedeniyle Duhoborlar felsefi ve ideolojik bir grup olarak gelişti. Aynı zamanda muhalif topluluk olarak kendi gelenek ve göreneklerine ve ekonomik, kültürel ve politik altyapısına sahip etnik bir toplum olarak da gelişmesine neden oldu.

Çarlık Rusya İle İlişkileri

Çarlık Rusya sorun olabileceğini düşündüğü bu felsefi akımı benimseyen aileleri merkezden uzak tutmak için göçe teşvik etti. Yayılmacı bir politika izleyen Çarlık Rusya ele geçirdiği topraklarda askeri birliklerin geçiş güzergâhında bulunan verimli topraklara bu aileleri yerleştirerek askeri birliklerin ilerlemesinde kolaylık sağlanıyordu. Aynı zamanda tarımsal ekonominin güçlenmesi, ele geçirilen toprakların demografik yapısının değiştirilmesi ve bölgede kalıcı olunması planlanıyordu.

1826-1830 yılında yayımlanan bir kararname ile diğer muhalif gruplarla birlikte Duokhoborlar Güney Kafkasya’nın Tiflis, Borçalı, Ahalkalak, Gence bölgelerine yerleştirildi. Ancak; Güney Kafkasya’da yaşayan Duhoborların savaş karşıtı propaganda yapmaları, askerliği reddetmeleri ve silahlarını, kılıçlarını, bıçaklarını yakarak eylem yapmaları Rus hükûmeti tarafında büyük tepkiyle karşılanarak yeniden göçe mecbur bırakıldılar.

1877-1878 yıllarında Osmanlı İmparatorluğu ile Çarlık Rusya arasında çıkan savaşta (93 Harbi) Kars ve Ardahan bölgesini ele geçiren Ruslar Bölgede kalıcı olmak için Kars Oblasını kurdu bölgenin demografik yapısını değiştirmek için boşalttıkları Türk köylerine değişik etnik kökenden aileler yerleştirdi. Aynı dönemde Kars Oblasında Zarushat ve Shuragel (Arpaçay, Akyaka, Susuz) bölgelerine Duhobor aileler yerleştirildi. Türkiye Cumhuriyeti Devleti döneminde, Duhoborların kapalı toplum yapısı nedeniyle diğer Hristiyan azınlıklar ile ayrımının yapılamadığından tam olarak bölgedeki nüfusu tespit edilememiştir. Ancak; 1886 yılında Ruslar tarafından yapılan nüfus sayımında Duhobor kırsal toplumu (Духоборское сельское общество) belirtilen yerleşim yerlerinde 670 ve Novo Doubovka (село Ново-Дубовка) 339 Duhobor nüfusu kayıtlara geçmiştir. Bazı kaynaklarda ise Kars Oblasında altı köy kurdukları ve Duhobor nüfusunun 2000 olduğu şeklinde kayıtlara geçmiştir. 1917 yıllarında Çarlık Rusya yıkılması ve 1920-1921 yıllarında Kars, Ardahan bölgesi yeniden kalıcı olarak Türkiye sınırlarına katılmasından sonra Duhoborların bir kısmı yeni kurulan SSCB devletinin daha iyi olabileceği düşüncesi ile geri dönmüş, büyük çoğunluğu ise Kars’ta kalmayı tercih etmişlerdir.

Türkiye Cumhuriyeti İle İlişkileri

Kars bölgesinde kalan Duhoborlar 93 Harbi sonrası bölgeye yerleşen diğer azınlıklar gibi  Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından vatandaş olarak kabul edilmiş. 1935 yılında bölgeyi gezen Başbakan İsmet İnönü azınlıkların tarımsal faaliyetlerini geliştirmeleri için arazi tahsis etmiştir. Türkiye Cumhuriyeti döneminde Duhoborlar inançlarını, gelenek ve göreneklerini  özgürce devam ettirdiler. Çok kültürlü geniş dünya görüşüne sahip olan bölge halkı ile uyum içinde yaşadılar. Bölge halkı ile uyum içerisinde olmalarında uzun zamandan beri Kafkas halkları ile iç içe yaşamalarının da önemli etkisi olmuştur. Ancak II. Dünya Savaşından sonra diğer ülkelerde olduğu gibi oluşan olumsuz ekonomik koşullar nedeniyle Amerika ve Kanada’ya göç ettiler.