Kadirli

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Kadirli, Osmaniye sayfasından yönlendirildi)
Kadirli
İlçe
Türkiye'de yeri
Türkiye'de yeri
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlOsmaniye
Coğrafi bölgeAkdeniz
İdare
 • KaymakamYakup Güney
 • Belediye başkanıDr. Ömer Tarhan (MHP)
Yüzölçümü
 • Toplam1497 km²
Rakım96 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam124,053
 • Kır
29,687
 • Şehir
97.729
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu80750
İl alan kodu0328
İl plaka kodu80
Resmî site
http://www.kadirli.bel.tr (belediye)
https://www.kadirli.gov.tr (kaymakamlık)

Kadirli, Akdeniz Bölgesi'nin Adana Bölümü'nde yer alan Osmaniye'ye bağlı bir ilçedir.[1] Adana'nın doğusunda, Osmaniye'nin ise Kuzeybatısında, denizden ortalama 96 m yükseklikte konumlanır. Kadirli, Osmaniye il merkezine 46 km, Adana iline ise 96 km uzaklıktadır.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Antik dönemde Flavias ya da Flaviapolis adıyla anılmaktaydı. Kadirli ilçesi çok eski çağlardan beri çeşitli uygarlıkların yaşamış olduğu Çukurova’da kurulmuş olup, ilçenin tarihi ana hatları ile bu bölgenin tarihi ile paralellik arz eder. Aslantaş Baraj gölü kıyısında bulunan Domuztepe'deki Neolitik çağa, Son Kalkolitik çağa ve İlk Tunç çağına ait kalıntılar ile Kadirli-Kozan arasındaki Tırmıl Höyüğü, yörede bu dönemlerde insan toplum yaşantısının olduğunu göstermektedir.

İlçenin bulunduğu coğrafi alanda tarih boyunca sırasıyla Kızzuvatna Krallığı, Hititler, Asurlar, Kilikyalılar, Romalılar, Bizanslılar, Anadolu Selçukluları, Dulkadiroğulları ve Osmanlılar belli başlı uygarlıkları oluşturmuşlardır. Kadirli ara dönemlerde fazla sayıda el değiştirmelere konu olmuştur. Adana ovası Hükümdarı Asativatas MÖ 800 yıllarında ilçeye bağlı Karatepe-Aslantaş’ta bir uç kale kurmuştur.

Romalılar döneminde Flaviapolis adı ile görkemli bir kent olan Kadirli’de bu dönemi belgeleyen eserler bulunmaktadır. Bunlar İmparator Hadrianus'un anıtsal tunç heykeli, bugün şehrin altında kalmış bulunan 6-7 dönümlük alana yerleşik Roma Hamamı, MS 5. yüzyıla ait bir Roma Bazilikası olan Dulkadiroğulları tarafından da camiye çevrilen Ala cami ve yakın çevredeki birçok diğer eser ve anıtlardır.

Bölgeye 7. yüzyılda ilk Müslüman orduları, Abbasiler ve Selçuklular dönemlerinde de Türkmenler (Oğuzlar) girmişlerdir. 1515 yılında Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim Kadirli'yi Osmanlı topraklarına katmıştır. Konar-göçer Türkmenler, Avşarlar bu yöreyi kışlak olarak kullanmışlardır. Osmanlı döneminde Maraş Beylerbeyliğine bağlı bir sancak (Kars-ı Maraş, Kars-ı Zül Kadriyye) olan Kadirli 1865 yılına kadar Mütesellilik ile idare edilmiş, 1865 yılında ilçe haline getirilmiş ve 1872 yılında merkezde belediye kurulmuştur. Şehre Osmanlı döneminde “Kars-ak-eli”, Pazaryeri” ve “Kars Pazarı” gibi değişik adlar verilmiş, İlçe 1928 yılında Kadirli adını almıştır.[2]

Kadirli I. Dünya Savaşı sonunda 14 Mart 1919'da Ermeni ve Fransızlar tarafından işgal edilmiş, daha sonra halk örgütlenmesiyle (çete) 7 Mart 1920'de ise düşman işgalinden kurtarılmıştır. Kadirli Osmanlı döneminde ve Cumhuriyet döneminde 1926'ya kadar Kozan'a bağlıydı. Ancak 1926'da Kozan (Sis) ilinin Adana'ya bağlanmasıyla Kadirli Adana'ya bağlandı. En son Osmaniye'nin il olmasıyla (1996) beraber Osmaniye'nin ilçesi olmuştur. Eski adı ise Kars ya da Kars'ul-Kadriye'dir.[2]

Coğrafi yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Çukurova'nın kuzeydoğusunda ve Orta Torosların güneyinde yer almaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği ortalama 95 metre ve yüzölçümü 1071,3 km²'dir. Osmaniye İlinin en büyük ilçesi olan Kadirli; kuzeyinde Feke ve Saimbeyli ilçeleri, doğusunda Andırın ve Düziçi ilçeleri, güneyinde Osmaniye İl merkezi ve Ceyhan ilçesi, batısında ise Sumbas ve Kozan ilçeleri bulunmaktadır. İlçe arazilerinin üçte biri dağlık, üçte ikisi ise ovalıktır. Ceyhan ırmağı ile onun kolları olan Savrun çayı, Sumbas Çayı ve Keşiş çayı ilçenin muhtelif topraklarından geçmektedir. Kadirli' de Subtropikal Akdeniz iklimi egemendir. Yazları sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. En yüksek noktada 2307 metreye varan dağlık kesimde iklim daha Karasal hale gelir. İlçede en yüksek sıcaklık ortalaması 36 °C ile Ağustos ayı, en düşük sıcaklık ise ortalaması 3 °C ile Ocak ayı olup, yıllık ortalama yağış miktarı m²'ye 1000 mm'dir. İlçede bitki örtüsü zengindir. Ovada çok çeşitli ziraat yapılırken, dağlık kesimlerde orman alanlar yer almaktadır. %40'a varan yeşil alan ve ormanları ile Türkiye ve dünya standartlarının üzerinde bir yeşil alana sahiptir.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçe halkının geçim kaynakları genelde tarım ve hayvancılıktır. Tarımı yapılan ürünler olarak buğday, mısır, arpa, soya, çeltik, pamuk, karpuz, kavun, turp ve yer fıstığı ilk sıralarda yer alır. Turp'un Türkiye'de doğduğu yer Göztaşı (Nürpet) köyüdür.[3] Kadirli, Türkiye'nin turp ihtiyacının %75'ini karşılar. İlçede çeşitli etkinliklerle "Turp Festivali" yapılmaktadır.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçede tipik Subtropikal Akdeniz iklimi görülür. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise ılık ve yağışlı geçer. Yağışlar kışları ovada ve yüksek olmayan dağlık alanlarda yağmur şeklinde iken yüksek yerlerde kar yağışı olarak görülür. Sıcak ve kurak Akdeniz iklimi nedeni ile bazı ilçe sakinleri yaz aylarını yaylalarda geçirmektedirler. Andırın, Bağdaş, Maksutoluğu, Yoğunoluk, Beyoluğu, Göller ve Yirce yaylaları halkın en çok gittiği yaylalardır.

Eğitim ve kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçeden birçok kültür sanat insanı çıkmıştır. İlçenin en tanınmış sanatçısı Âşık Feymani'dir. Yaşar Kemal de bu ilçede uzun yıllar yaşamıştır.

Kadirlili sanatçılardan bazılarının isimleri şöyledir: Emre Karayel, Cezmi Yurtsever, Ali Püsküllüoğlu, Aşık-Pehlivan Mustafa Adil Özkale, Faruk Loğoğlu (siyasetçi), Taşkın Özkale, Dr. Kenan İzgi (Türkiye'nin ilk kanser araştırmaları uzmanı), Aşık Halil Karabulut, Aşık Abdulvahap Kocaman, Aşık Ayşe Çağlayan, Aşık Sefer Tuna, Aşık Yusuf Sıra ve Ağıtçı Hasibe Hatun gibi büyük değerleri yetiştirmiştir.

İlçede Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi'ne bağlı Kadirli Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi, Kadirli Uygulamalı Bilimler Fakültesi ve Kadirli Meslek Yüksek Okulu 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. bulunmaktadır.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçe nüfusu 2013 yılı verilerine göre 120.119 kişiden oluşmaktadır. Kadirli ilçe nüfusu sürekli artış göstermektedir. Yüzde olarak ise: %49,99 erkek, %50,01 kadındır. Kadirli dağ köylerinden ve Kahramanmaraş'ın bazı ilçelerinden yüksek sayıda göç almaktadır. Kadirli; 60 köy ve 20 mahalleden oluşmaktadır. Yeni Mahalle, Bağ Mahallesi, Cemal Paşa Mahallesi, Şehit İbrahim Kundakçı Mahallesi, Şehit Mustafa Yağız Mahallesi, Şehit Mehmet Hallaç Mahallesi, Şehit Halis Şişman Mahallesi, Şehit Kansu Küçükateş Mahallesi, Şehit Vedat Kocadallı Mahallesi, Şehit Mehmet Delikuş Mahallesi, Şehit Orhan Gök Mahallesi, 7 Mart Mahallesi, Tufan Paşa Mahallesi, Derviş Paşa Mahallesi, Pazar Mahallesi, Yeşiltepe Mahallesi ve Dere Mahallesi Kadirli'nin başlıca mahallelerindendir. İlçeden yüksek sayıda şehit verilmiştir, mahalle isimleri buna göre şekillenmiştir.

Yıl Toplam Şehir Kır
Kadirli ilçesi (Adana)
1927[4] 24.178 2.474 21.704
1935[5] 27.941 2.554 25.387
1940[6] 26.013 2.368 23.645
1945[7] 31.670 3.345 28.325
1950[8] 43.144 4.751 38.393
1955[9] 53.342 7.122 46.220
1960[10] 64.259 10.964 53.295
1965[11] 74.979 15.926 59.053
1970[12] 85.139 28.109 57.030
1975[13] 93.033 34.779 58.254
1980[14] 99.517 40.643 58.874
1985[15] 106.938 47.609 59.329
1990[16] 114.091 55.061 59.030
Kadirli ilçesi (Osmaniye)
2000[17][a] 102.417 65.227 37.190
2007[18] 111.455 77.379 34.076
2008[19] 113.236 76.976 36.260
2009[20] 114.476 78.964 35.512
2010[21] 115.880 80.948 34.932
2011[22] 116.644 82.110 34.534
2012[23] 117.124 83.618 33.506
2013[24] 118.119 84.381 33.738
2014[25] 119.047 86.560 32.487
2015[26] 119.857 88.527 31.330
2016[26] 122.078 90.959 31.119
2017[26] 123.144 92.750 30.394
2018[26] 124.053 92.915 31.138
2019[26] 125.083 94.868 30.215
2020[26] 127.416 97.729 29.687

Karatepe (Asitiwatas, Asitawanda)[değiştir | kaynağı değiştir]

Kızyusuflu Köyü sınırları içerisinde, 638 rakımlı Karatepe’nin kuzeyindedir. Kadirli’nin güneydoğusunda olup ilçemize 22 km Osmaniye’ye 30, Adana’ya ise 130 km uzaklıktadır.

Karatepe Geç Hitit Çağı'nda (MÖ 8. yüzyıl) Asativatas tarafından, krallığını kuzeydeki vahşi kavimlere karşı korumak üzere, bir hudut kalesi olarak yaptırılmıştır. Kurucusundan dolayı Asativadaya adını alan bu yer, MÖ 725-720 tarihlerinde Asur kralı 5. Salamonsor veya MÖ 680 yılında Asarhaddon tarafından ele geçirilmiş, yakılıp, yıkılmıştır. Yıkılan kale sur duvarlarının kalınlığı 2 ile 4 metre genişliğinde, kalenin iç ve dış duvarları ise 4 ile 6 metre yüksekliğindedir. Kuru, harçsız yapılan çift duvar arasındaki boşluk taş, moloz ve toprakla doldurulmuştur.

Kalenin doğu-batı çapı 196 metre, kuzey- güney çapı ise 376 metredir. Kale, 18-20 metre aralıklarla tespit edilebilen 28, tespit edilemeyen 6 olmak üzere 34 adet dikdörtgen burçlarla desteklenmiştir.

Tepenin zirvesinde, saray olduğu tahmin edilen iki tane yanmış bina harabesi ve zahire kuyuları bulunmaktadır. Kalenin, biri güney-batısında, diğeri kuzey-doğusunda olmak üzere iki kapısı bulunmaktadır. Güney-batısındaki giriş kapısında kırık parçalarla ekli iki aslan heykeli vardır. Sağ ve sol yan odacıklarda esmer ve açık sarı, sert taneli bazalt taş bloklar üzerinde duvar kaplaması niteliğinde, o günün inanç ve yaşayışını sergileyen çeşitli figür rölyefleri (taş kabartmalar) ve aynı metin olmak üzere, karşılıklı Finike (çivi) ve Hitit hiyeroglif yazıları bulunmaktadır. Kapı içinde ise yaklaşık üç metre boyunda Fırtına Tanrısı’nın heykeli bulunmaktadır. Kuzeydoğu kapısında insan başlı, aslan gövdeli, karşılıklı iki sfenks vardır. Sağ ve sol odacıklarda Güneş Tanrısı rölyefi ve diğer çeşitli rölyefler ile karşılıklı aynı metin olmak üzere, Çivi yazılı ve Hitit hiyeroglif yazıları bulunmaktadır. Karatepe, 1946 yılına kadar bilinmeyen bir yer iken, Saimbeyli’den koyun otlatmaya gelen çobanlarca tesadüfen bulunmuş ve öğretmen Ekrem Kuşçu tarafından Adana Müzesi Müdürü Naci Kum’a bildirilmiştir. 1946 yılında Alman arkeolog Bossert başkanlığında kazı çalışmalarına başlanmıştır. Hâlen bu çalışmalar Halet Çambel tarafından yürütülmektedir. Yıkılan kale duvarlarının bir örneği doğu-batı istikâmetinde yeniden inşa edilmiştir. Buradaki Çivi yazılı tabletler sayesinde, önceleri tam çözülememiş olan Hitit hiyerogliflerinin okunmasına olanak sağlayan bir anahtar ele geçirilmiştir. Dünya üzerindeki Hitit yazıları ilk defa burada okunmuştur. Bu yazıların çözülmesiyle Anadolu’da Karatepe-Aslantaş’taki eserler, mimari bir bütünün parçaları oldukları için yerlerinden sökülüp kapalı bir müzeye taşınmamıştır. Açık Hava Müzesi kurularak eserlerin burada sergilenmesi yoluna gidilmiştir.

Karatepe-Aslantaş Açık Hava Müzesi’nin bulunduğu yer, Anadolu’daki diğer ören yerlerinden çok farklıdır. Burası, Aslantaş Barajı’nın yapılmasıyla üç tarafı baraj golüyle çevrili olup baraj gölü ve Andırın Ovası’na hakim bir tepede bulunmaktadır.

Müze, bir yarımada şeklindeki burun üzerinde ve etrafı ormanlarla kaplıdır. Karatepe, Çukurova’yı Andırın-Göksun üzerinden İç Anadolu’ya bağlayan ve “Akyol” (Ağ-yol-Kocayol) diye anılan tarihi kervan yolunun üzerindedir. Bu yol; Hititlerden önce, Hititler döneminde ve Haçlı Seferleri sırasında kullanılmıştır. Yakın zamanlara kadar Yörüklerin göç yolu da olmuştur. Yerli halk, aslan heykellerinden dolayı buraya “Aslantaş” demektedir. Fakat Türkiye'nin diğer yerlerinde de pek çok Aslantaş vardır. Diğerlerinden ayırt edilmesi için, ören yerine en yakın topoğrafik noktanın “Karatepe” olmasından dolayı buraya “Karatepe-Aslantaş” denmesi daha uygun görülmüştür.

Ceyhan ırmağının doğu sahilindeki Domuztepe de Geç Hitit Çağına ait bir yerleşim alanıdır. Müzenin 2 km kuzeyindeki Kum Kalesi Haçlılar tarafından yaptırılmıştır. Kale, bugün baraj gölünün suları altında kalmıştır.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Sumbas ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410. 
  2. ^ a b "Nişanyan Yeradları". nisanyanmap.com (İngilizce). 31 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2021. 
  3. ^ "Binlerce yıllık mozaikte turp figürü". Anadolu Ajansı. 3 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2021. 
  4. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  5. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  6. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  7. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  8. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  9. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  10. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  11. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  12. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  24. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  25. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  26. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Kadirli Nüfusu - Osmaniye". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Osmaniye Kadirli Nüfusu". nufusune.com. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kadirli&oldid=31282167" sayfasından alınmıştır