Küresel felaket riski

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Büyük bir asteroit çarpmasına dair bir sanatçı betimlemesi. Bir asteroit, kuş olmayan dinozorların yok olmasına neden olmuş olabilir.[1]

Küresel felaket riski, küresel ölçekte[2] insan refahına zarar verebilecek, hatta modern uygarlığı tehlikeye atabilecek veya yok edebilecek varsayımsal bir gelecek olayıdır.[3] İnsan neslinin yok olmasına neden olabilecek veya insanlığın potansiyelini kalıcı ve büyük ölçüde azaltabilecek bir olay, bir varoluşsal risk olarak bilinir.[4]

Olası küresel felaket riskleri, insanların neden olduğu antropojenik[a] riskleri (teknoloji, yönetişim, iklim değişikliği) ve antropojenik olmayan veya doğal riskleri içerir.[3] Teknolojik riskler yıkıcı yapay zeka, biyoteknoloji veya nanoteknolojinin yaratılmasını içerir. Yetersiz veya kötü huylu küresel yönetişim, nükleer soykırım, genetiği değiştirilmiş organizmaları kullanan biyoterörizm, elektrik şebekesi gibi kritik altyapıyı tahrip eden siber terörizm gibi küresel bir savaş veya doğal bir pandemiyi yönetememe gibi sosyal ve politik alanda riskler yaratır. Dünya sistemi yönetişimi alanındaki sorunlar ve riskler arasında küresel ısınma, türlerin neslinin tükenmesi de dâhil çevresel bozulma, eşit olmayan kaynak dağılımının bir sonucu olarak kıtlık, aşırı insan nüfusu, mahsul kıtlığı ve sürdürülebilir olmayan tarım sayılabilir.

Antropojenik olmayan risklere örnek olarak bir asteroit çarpma olayı, bir süper yanardağ patlaması, ölümcül bir gama ışını patlaması, elektronik ekipmanı yok eden bir jeomanyetik fırtına, uzun vadeli doğal iklim değişikliği, düşmanca dünya dışı yaşam veya Dünya'yı kuşatacak bir yıldız olarak Güneş'in öngörülebilir bir kırmızı deve dönüşmesi sayılabilir.

Son yirmi yılda, küresel felaket ve varoluşsal riskleri araştırmak ve potansiyel azaltma önlemlerini formüle etmek için bir dizi akademik ve kâr amacı gütmeyen kuruluş kurulmuştur.[5][6][7][8]

Tanım ve sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Nick Bostrom'un "Küresel Öncelik Olarak Varoluşsal Riski Önleme" başlıklı makalesinden kapsam/yoğunluk tablosu[9]

Küresel felaket risklerini tanımlama[değiştir | kaynağı değiştir]

Küresel felaket riski terimi "keskin bir tanımdan yoksundur" ve genellikle (zayıf bir şekilde) "küresel ölçekte insan refahına ciddi zararlar verebilecek" bir riske atıfta bulunur.[10]

İnsanlık daha önce büyük felaketler yaşadı. Bunlardan bazıları ciddi hasara neden olmuş, ancak yalnızca yerel kapsamdaydı — ör. Kara Ölüm, Avrupa nüfusunun[11] üçte birinin, o zamanki küresel nüfusun %10'unun ölümüyle sonuçlanmış olabilir.[12] Bazıları küreseldi, ancak o kadar şiddetli değildi - ör. 1918 grip salgını dünya nüfusunun yaklaşık% 3-6'sını öldürdü.[13] Küresel felaket risklerinin çoğu, dünyadaki yaşamın çoğunluğunu öldürecek kadar yoğun olmayacaktı, ancak biri öldürse bile, ekosistem ve insanlık nihayetinde iyileşecekti (varoluşsal risklerin aksine).

Benzer şekilde, Felaket: Risk ve Tepki' adlı çalışmasında Richard Posner, "yerel veya bölgesel" bir ölçekte değil, küresel ölçekte "mutlak yıkımı veya mahvoluşu" meydana getiren olayları bir araya getirir ve gruplandırır. Posner, insan ırkının bir bütün olarak hayatta kalmasını doğrudan veya dolaylı olarak tehlikeye atabilecekleri için bu tür olayların, maliyet–fayda gerekçesiyle özel bir ilgiye değer olduğunu vurgular.[14]

Varoluşsal riskleri tanımlama[değiştir | kaynağı değiştir]

Varoluşsal riskler, "insanlığın uzun vadeli potansiyelinin yok edilmesini tehdit eden riskler" olarak tanımlanmaktadır.[15] Varoluşsal riskin (bir varoluşsal felaket[16]) ortaya çıkması ya doğrudan insanın yok olmasına neden olur ya da geri döndürülemez şekilde zorlayıcı olarak daha düşük bir konuma kilitlenir.[9][17] Varoluşsal riskler, hasarın yalnızca küresel değil, aynı zamanda uç (terminal) ve kalıcı olduğu (iyileşmeyi önleyen ve böylece hem mevcut hem de sonraki tüm nesilleri etkileyen) küresel felaket risklerinin bir alt sınıfıdır.[9]

Yok olmama riskleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Yok olma, insanlığın uzun vadeli potansiyelinin sonlanabileceği en belirgin yol olsa da, kurtarılamaz çöküş ve kurtarılamaz distopya da dâhil başka seçenekler de vardır.[18] İnsan uygarlığının kalıcı, geri dönüşü olmayan çöküşüne neden olacak kadar şiddetli bir felaket, yok olmadan geride kalsa bile varoluşsal bir felaket teşkil edecektir.[18] Benzer şekilde, insanlık totaliter bir rejimin altına düşseydi ve —George Orwell'in 1949 tarihli Bin Dokuz Yüz Seksen Dört[19] adlı romanında hayal ettiği gibi— iyileşme şansı olmasaydı, böylesi distopik bir gelecek de varoluşsal bir felaket olurdu.[20] Bryan Caplan, "belki de totaliterliğin sonsuzluğu, yok olmaktan daha kötü olurdu" diye yazmıştır.[20] Distopik bir senaryo, yok oluşun ve medeniyetin kurtarılamaz çöküşünün temel özelliklerini paylaşır - felaketten önce insanlık, aralarından seçim yapabileceği çok çeşitli parlak geleceklerle karşı karşıya kalır; felaketten sonra insanlık sonsuza dek korkunç bir durumda sıkışıp kalır.[18]

Olası olma[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğala karşı antropojenik[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzmanlar genellikle antropojenik varoluşsal risklerin doğal risklerden (çok) daha olası olduğu konusunda hemfikirdir.[18][21][22][23][24] Bu risk türleri arasındaki temel fark, deneysel kanıtların doğal risk seviyesine bir üst sınır koyabilmesidir.[23] İnsanlık en az 200.000 yıldır var olagelmiştir ve bu süre boyunca kabaca sabit bir doğal risk seviyesine maruz kalmıştır. Eğer doğal risk yüksek olsaydı, insanlığın bu kadar uzun süre hayatta kalması pek olası olmazdı. Bu görüşün resmileştirilmesine dayanarak, araştırmacılar doğal riskin yılda 14.000'de 1'den düşük olduğundan emin olabileceğimiz sonucuna varmışlardır.[23]

Belirli doğal risklerin olasılığını incelemek için başka bir ampirik yöntem, jeolojik kaydı araştırmaktır.[18] Örneğin, 2100 yılından önce bir kış etkisine neden olacak, dolayısıyla insanların neslinin tükenmesini tetikleyecek ölçekte bir kuyruklu yıldız veya asteroit çarpma olayının milyonda bir olduğu tahmin edilmektedir.[25][26] Dahası, büyük süper yanardağ patlamaları, insanlığın hayatta kalmasını tehlikeye atabilecek volkanik bir kışa neden olabilir.[27] Jeolojik kayıtlara göre, süper yanardağ patlamalarının ortalama olarak her 50.000 yılda bir meydana geldiği tahmin edilmekte, ancak bu tür patlamaların çoğunun insan neslinin tükenmesine neden olmak için gereken ölçeğe ulaşamayacağını göstermektedir.[27] Tartışılır bir şekilde, süper yanardağ Toba Dağı felaketi, son püskürmesi sırasında insanlığı neredeyse yok etmiş olabilir (bu tartışmalı bir teori olsa da).[27][28]

Antropojenik risk nispeten yeni bir olgu olduğundan, insanlığın hayatta kalma sicili benzer güvenceler sağlayamaz.[23] İnsanlık nükleer silahların yaratılmasından bu yana sadece 75 yıl hayatta kaldı ve gelecekteki teknolojiler için hiçbir sicil kaydı yoktur. Bu, Carl Sagan gibi düşünürleri, —insanlığın şu anda insanlık tarihinde benzersiz derecede tehlikeli bir dönem olan ve benzeri görülmemiş risk seviyelerine maruz kaldığı, eylemlerimizle kendimize risk oluşturmaya ilk başladığımız zamandan başlayarak, 'tehlikeler zamanında'[29] olduğu sonucuna götürmüştür.[18][30]

Risk tahminleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Olağan gözlem ve modellemenin sınırlamaları göz önüne alındığında, olasılık tahminleri elde etmek için bunun yerine sıklıkla uzman seçimi kullanılır.[31] 2008 yılında, İnsanlığın Geleceği Enstitüsü'nün ev sahipliğinde düzenlenen bir konferansta uzmanlarla yapılan resmî olmayan bir anket, 2100 yılına kadar insanın yok olma riskinin %19 olduğunu tahmin etse de, anketin sınırlamaları göz önüne alındığında, bu sonuçların "kuşku ile karşılanması" gerektiği tahmin edilmektedir.[22]

Risk 2100'den önce
insan neslinin tükenmesi
konusunda tahmini olasılık
Genel olasılık
%19
Moleküler nanoteknoloji silahları
%5
Süper akıllı Y.Z.
%5
Tüm savaşlar (iç savaşlar dahil)
%4
Tasarlanmış salgın
%2
Nükleer savaş
%1
Nanoteknoloji kazası
%0.5
Doğal salgın
%0.05
Nükleer terörizm
%0.03

Tablo kaynağı: İnsanlığın Geleceği Enstitüsü, 2008.[22]

Varoluşsal risk, yok olma riski veya uygarlığın küresel çöküşüyle ilgili bir dizi başka tahmin yapılmıştır:

  • 1996 Yılında, John Leslie önümüzdeki beş yüzyıl boyunca %30'luk bir risk tahmin etti (ortalama olarak yüzyıl başına yaklaşık %9'a eşdeğer).[32]
  • 2002'de Nick Bostrom, uzun vadede varoluşsal riskin aşağıdaki tahminini verdi: 'Benim öznel görüşüm, bu olasılığın %25'in altına düşürülmesinin yanlış yönlendirileceği ve en iyi tahminin önemli ölçüde daha yüksek olabileceği yönünde.'[33]
  • 2003 yılında Martin Rees, yirmi birinci yüzyılda uygarlığın çöküş olasılığının %50 olduğunu tahmin ediyordu.[34]
  • Küresel Zorluklar Vakfı (GCF) 2016 yıllık raporu, insan neslinin tükenme olasılığının yılda en az %0,05 olduğunu tahmin ediyor.[35]
  • Yapay zekâ uzmanlarının 2016 yılında yaptığı bir ankette, insan düzeyindeki yapay zekanın "son derece kötü (örneğin insanın yok oluşu)" bir sonuca neden olacağı %5'lik bir ortanca tahminde bulundu.[36]
  • 2020'de Toby Ord, The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity (tr: Uçurum: Varoluşsal Risk ve İnsanlığın Geleceği) adlı kitabında gelecek yüzyılda varoluşsal riski ‘6'da 1’ olarak tahmin ediyordu.[18][37]
  • Metaculus[b] kullanıcıları şu anda insanlığın 2100'den önce neslinin tükenme olasılığını %3 olarak tahmin etmektedir.[38]

Yöntembilimsel zorluklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Küresel felaket risklerinin ve varoluşsal risklerin doğası ve azaltılması üzerine yapılan araştırmalar, benzersiz bir dizi zorluğa tabidir ve bu nedenle olağan bilimsel titizlik standartlarına kolayca tabi değildir.[18] Örneğin, bu riskleri deneysel olarak incelemek ne mümkün ne de etik değildir. Carl Sagan bunu nükleer savaşla ilgili olarak şöyle ifade etmiştir: "Nükleer savaşın uzun vadeli sonuçlarını anlamak, deneysel doğrulamaya uygun bir sorun değildir."[39] Üstelik, teknoloji ilerledikçe ve arka plan koşulları (uluslararası ilişkiler gibi) değiştikçe birçok felaket riski hızla değişmektedir. Diğer bir zorluk, özellikle karmaşık insani siyasi, ekonomik ve sosyal sistemlere bağlı olan atropojenik riskler için, geleceği uzun zaman dilimlerinde doğru bir şekilde tahmin etmenin genel zorluğudur.[18] Bilinen ve somut risklere ek olarak, ek bir metodolojik sorun teşkil eden öngörülemeyen siyah kuğu neslinin tükenmesi olayları meydana gelebilir.[18][40]

Tarihsel emsal eksikliği[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsanlık hiçbir zaman varoluşsal bir felakete maruz kalmadı ve eğer gerçekleşirse, mutlaka benzeri görülmemiş olurdu.[18] Bu nedenle, varoluşsal riskler, gözlem seçim etkileri nedeniyle, diğer uzun vadeli olaylardan bile daha fazla tahmin için benzersiz zorluklar doğurmaktadır.[41] Çoğu olaydan farklı olarak, geçmişte tam bir yok olma olayının gerçekleşmemesi, onların gelecekteki olasılıklarına karşı bir kanıt değildir, çünkü böyle bir yok olma olayını yaşayan her dünyanın gözlemcisi yoktur, bu yüzden sıklıkları ne olursa olsun, hiçbir uygarlık, tarihinde varoluşsal riskleri gözlemlemez.[41] Bu antropik sorunlardan, Ay'daki asteroit çarpma kraterleri gibi bu tür seçim etkilerine sahip olmayan kanıtlara bakarak veya yeni teknolojinin muhtemel etkisini doğrudan değerlendirerek kısmen kaçınılabilir.[9]

Benzeri görülmemiş, kurtarılamaz bir küresel medeniyet çöküşünün (bir tür varoluşsal risk) dinamiklerini anlamak için, insanlık tarihi boyunca meydana gelen çeşitli yerel medeniyet çöküşlerini incelemek öğretici olabilir.[42] Örneğin, Roma İmparatorluğu gibi medeniyetler merkezi yönetim kaybıyla ve medeniyet çapında büyük bir altyapı ve ileri teknoloji kaybıyla sonuçlanmıştır. Bununla birlikte, bu örnekler toplumların felakete karşı oldukça dirençli göründüğünü göstermektedir; örneğin, Orta Çağ Avrupası, nüfusunun yüzde 25 ila 50'sini kaybetmesine rağmen, bir medeniyet çöküşüne benzer hiçbir şey yaşamadan Kara Ölüm'den sağ çıktı.[43]

İsteklendirme ve eşgüdümleme[değiştir | kaynağı değiştir]

Varoluşsal risk azaltımına neden bu kadar az çaba harcandığını açıklayabilecek ekonomik nedenler vardır. Bu küresel bir kamu yararıdır, bu yüzden piyasalar tarafından yetersiz tedarik edilmesini beklemeliyiz.[9] Büyük bir ulus risk azaltma önlemlerine yatırım yapsa bile, o ulus bunu yapmanın yararının yalnızca küçük bir kısmından yararlanacaktır. Dahası, varoluşsal riskin azaltılması nesiller arası küresel bir kamu yararıdır, çünkü varoluşsal riskin azaltılmasının faydalarının çoğundan gelecek nesiller yararlanacaktır ve gelecekteki bu insanlar teorik olarak varoluşsal riskin azaltılması için önemli meblağlar ödemeye istekli olsalar da, böyle bir işlem için hiçbir mekanizma mevcut değildir.[9]

Bilişsel önyargılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kapsam duyarsızlığı, hiperbolik indirim, kullanılabilirlik buluşsal yöntemi, bağlantı yanılgısı, duygu buluşsal yöntemi ve aşırı güven etkisi dahil olmak üzere çok sayıda bilişsel önyargı, insanların varoluşsal risklerin önemine ilişkin yargılarını etkileyebilir.[44]

Kapsam duyarsızlığı, insanların insan ırkının yok oluşunu ne kadar kötü gördüklerini etkiler. Örneğin, insanlar özgecil amaçlara para bağışlamaya motive olduklarında, vermeye istekli oldukları miktar sorunun büyüklüğü ile doğrusal olarak artmaz: insanlar kabaca 200.000 veya 2.000 kuşun ölümünü önlemeye isteklidir.[45] Benzer şekilde, insanlar genellikle daha büyük gruplardan ziyade bireylere yönelik tehditlerden daha fazla endişe duyarlar.[44]

Varoluşsal riskin ahlaki önemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız: İnsan neslinin tükenmesi § Etik

Derek Parfit, insan neslinin tükenmesi etiğinin en eski tartışmalarından birinde aşağıdaki düşünce deneyini sunar:[46]

Varoluşsal bir felakette kaybedilenlerin ölçeği, insanlığın uzun vadeli potansiyeli tarafından belirlenir —insanlık hayatta kalırsa ne elde etmeyi bekleyebilir.[18] Yararcı bir bakış açısına göre, insanlığı korumanın değeri, süresinin (insanlığın ne kadar süre hayatta kaldığı), büyüklüğünün (zamanla kaç insan olduğu) ve kalitesinin (ortalama olarak, gelecekteki insanlar için yaşamın ne kadar iyi olduğu) ürünüdür.[18]:273[47] Ortalama olarak, türler soyları tükenmeden önce yaklaşık bir milyon yıl hayatta kalır. Parfit, Dünya'nın yaklaşık bir milyar yıl boyunca yaşanabilir kalacağına dikkat çekmektedir.[46] Ve bunlar potansiyelimizin alt sınırları olabilir: eğer insanlık Dünya'nın ötesine genişleyebilirse, insan nüfusunu büyük ölçüde artırabilir ve trilyonlarca yıl hayatta kalabilir.[17][18]:21 İnsanlığın neslinin tükenmesi durumunda kaybedilecek olan potansiyelin büyüklüğü çok büyüktür. Bu nedenle, varoluşsal riski az miktarda bile olsa azaltmak çok önemli bir ahlaki değere sahip olacaktır.[9][48]

Bazı ekonomistler ve filozoflar, ahlaki açıdan konuşursak, gelecekteki insanların önemli olmadığı (veya çok daha az önemli olduğu) üstel indirim ve nüfus etiğine ilişkin kişiyi etkileyen görüşler de dahil olmak üzere görüşleri savunmuşlardır.[49] Bu görüşler tartışmalı olsa da,[25][50][51] varoluşsal bir felaketin hayal edilebilecek en kötü şeylerden biri olacağı konusunda hemfikirdirler. Bu, şu anda var olan sekiz milyar insanın hayatını kısaltacak, hayatlarını değerli kılan her şeyi yok edecek ve büyük olasılıkla birçoğunu derin acılara maruz bırakacaktır. Bu nedenle, gelecek nesillerin değerini bir kenara bıraksak bile, şu anda var olan insanlar için endişeye dayanan varoluşsal riski azaltmak için güçlü nedenler olabilir.[52]

Faydacılığın ötesinde, diğer ahlaki bakış açıları varoluşsal riski azaltmanın önemine destek vermektedir. Varoluşsal bir felaket, insanlıktan daha fazlasını yok ederdi - tüm kültürel eserleri, dilleri ve gelenekleri ve değer verdiğimiz birçok şeyi yok ederdi.[18][39] Dolayısıyla, değerli şeyleri koruma ve değer verme görevlerimiz olan ahlaki bakış açıları, bunu kaçınılması gereken büyük bir kayıp olarak görecektir.[18] Geçmiş nesillere verilen görevlere dayanan nedenler de düşünülebilir. Örneğin, Edmund Burke "yaşayanlar, ölenler ve doğacaklar arasındaki... ortaklıktan" bahseder.[53] Toby Ord, insanlığın geçmiş nesillere olan borcunu ciddiye alırsa, bunu geri ödemenin en iyi yolunun 'ileriye kadar ödemek' ve insanlığın mirasının gelecek nesillere aktarılmasını sağlamak olabileceğini savunur.[18]:49–51

Küresel felaket risklerinin önemini tartışan birkaç ekonomist bulunmaktadır. Örneğin, Martin Weitzman, iklim değişikliğinden beklenen ekonomik zararın çoğunun, ısınmanın orta menzilli beklentileri büyük ölçüde aşması ve felaket hasarına yol açması ihtimalinin düşük olmasından kaynaklanabileceğini savunmaktadır.[54] Richard Posner, insanlığın genel olarak büyük ölçekli felaketlerin küçük, tahmin edilmesi zor riskleri hakkında çok az şey yaptığını savundu.[55]

Önerilen azaltma[değiştir | kaynağı değiştir]

Derinlemesine savunma (askeri olmayan), risk azaltma önlemlerini üç savunma katmanına ayırmak için yararlı bir çerçevedir:[56]

  1. Önleme: İlk etapta meydana gelen bir felaket olasılığını azaltmak. Örnek: Yeni yüksek derecede bulaşıcı hastalıkların salgınlarını önlemeye yönelik önlemler.
  2. Tepki: Bir felaketin küresel düzeye yayılmasını önlemek. Örnek: Küçük ölçekli bir nükleer değişimin tam bir nükleer savaşa dönüşmesini önlemeye yönelik önlemler.
  3. Dayanıklılık: Küresel felaketlerle karşı karşıya kalındığında insanlığın dayanıklılığını arttırmak (yok olmaya karşı). Örnek: Nükleer bir kış sırasında gıda güvenliğini artırmaya yönelik önlemler.

İnsan neslinin tükenmesi büyük olasılıkla üç savunmanın da zayıf olduğu, yani "önlememiz muhtemel olmayan, başarılı bir şekilde yanıt vermemiz muhtemel olmayan ve karşı dirençli olma ihtimalimiz düşük olan risklerle" gerçekleşir.[56]

Varoluşsal risklerin benzeri görülmemiş doğası, insanlığın önceki olayların geçmişinden öğrenemeyeceği için risk azaltma önlemlerinin tasarlanmasında özel bir zorluk teşkil etmektedir.[18]

Ekolojik felaketlerin önlenmesine yönelik yaklaşımlar olarak gezegen yönetimi ve gezegen sınırlarına saygı önerilmiştir. Bu yaklaşımlar kapsamında, jeomühendislik alanı, atmosferik kimyadaki antropojenik değişikliklerle mücadele etmek veya bunlara karşı koymak için gezegen ortamının kasıtlı büyük ölçekli mühendisliğini ve manipülasyonunu kapsar. Uzayın kolonileştirilmesi, bir yok olma senaryosunda hayatta kalma olasılığını artırmak için önerilen bir seçenektir.[57] Bu kapsamdaki çözümler mega ölçekli mühendislik gerektirebilir. Gıda depolama küresel olarak önerilmiştir, ancak parasal maliyeti yüksek olacaktır. Ayrıca, yetersiz beslenme nedeniyle her yıl milyonlarca ölüme katkıda bulunması olasıdır.[58]

Bazı hayatta kalanlar, çok yıllık gıda kaynakları ile hayatta kalma durumlarını stoklarlar.

Svalbard Küresel Tohum Deposu, Kuzey Kutbu'ndaki bir adadaki bir dağın içine 120 m (400 feet) gömülüdür. Dünya mahsullerini korumak için önlem olarak 100'den fazla ülkeden 2.5 milyar tohum tutacak şekilde tasarlanmıştır. Çevredeki kaya -6 °C'dir (21 °F) (2015 itibarıyla), ancak kasa yerel kaynaklı kömürle çalışan buzdolapları tarafından -18 °C'de (0 °F) tutulur.[59][60]

Daha spekülatif olarak, eğer toplum çalışmaya devam ederse ve biyosfer yaşanabilir kalırsa, teorik olarak mevcut insan nüfusu için kalori ihtiyaçları, yeterli ön planlama göz önüne alındığında, güneş ışığının uzun süre yokluğunda karşılanabilir. Tahmini çözümler, felaketin ardından kalan ölü bitki biyokütlesi üzerinde mantar yetiştirmeyi, selülozu şekere dönüştürmeyi veya metan sindiren bakterileri doğalgazla beslemeyi içerir.[61][62]

Küresel felaket riskleri ve küresel yönetişim[değiştir | kaynağı değiştir]

Yetersiz küresel yönetişim, sosyal ve politik alanda risk yaratmakla birlikte, yönetişim mekanizmaları teknolojik ve sosyal değişimden daha yavaş gelişmektedir. Risklerle etkin bir şekilde başa çıkmak, çeşitli ve çatışan çıkarlar arasında müzakere etmek ve karar vermek için yönetişim mekanizmalarının eksikliği konusunda hükûmetler, özel sektör ve genel kamuoyunda endişeler vardır. Bu, küresel sistemik risklerin birbirine bağlılığının anlaşılmasıyla daha da vurgulanmaktadır.[63] Küresel yönetişimin yokluğunda veya beklentisinde, ulusal hükûmetler küresel felaketleri daha iyi anlamak, hafifletmek ve bunlara hazırlanmak için bireysel olarak hareket edebilirler.[64]

İklim acil durum planları[değiştir | kaynağı değiştir]

2018'de Roma Kulübü daha fazla iklim değişikliği eylemi çağrısında bulundu ve küresel ortalama sıcaklık artışını 1,5 santigrat derece ile sınırlamak için on eylem noktası öneren İklim Acil Durum Planını yayınladı.[65] Ayrıca, 2019'da Kulüp daha kapsamlı Gezegen Acil Durum Planını yayınladı.[66]

Dünyayı Hareket Ettirmek[değiştir | kaynağı değiştir]

Birkaç milyar yıl içinde Güneş, Dünya'yı yutan bir kırmızı deve dönüşecek. Bu, Dünya'yı Güneş'ten daha uzağa hareket ettirerek, sıcaklığı kabaca sabit tutarak önlenebilir. Bu, kuyruklu yıldızların ve asteroitlerin yörüngelerini değiştirerek, Dünya'nın yörüngesine enerji katacak şekilde Dünya'ya yakın geçecek şekilde gerçekleştirilebilir.[67] Güneş'in genişlemesi yavaş olduğu için, kabaca her 6.000 yılda bir böyle bir karşılaşma yeterli olacaktır.

Örgütler[değiştir | kaynağı değiştir]

Atom Bilimcileri Bülteni (kur. 1945), İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra halkın atom savaşının potansiyelinden endişe duymasından sonra kurulan en eski küresel risk örgütlerinden biridir. Nükleer savaş ve enerji ile ilgili riskleri araştırır ve 1947'de kurulan Kıyamet Günü Saati'ni ünlü bir şekilde sürdürür. Öngörü Enstitüsü (kur. 1986) nanoteknolojinin risklerini ve faydalarını inceler. Aksi takdirde zararsız teknolojinin küresel ölçekte çığırından çıkmasının istenmeyen karmakarışık sonuçlarını inceleyen ilk kuruluşlardan biriydi. "Gray goo"'yu[c] öne süren K. Eric Drexler tarafından kuruldu.[68][69]

2000'den sonra giderek artan sayıda bilim insanı, filozof ve teknoloji milyarderi, akademi içinde ve dışında küresel riskleri incelemeye adanmış kuruluşlar yarattı.[70]

Bağımsız sivil toplum kuruluşları (STK'lar) arasında yer alan Makine Zekası Araştırma Enstitüsü (Machine Intelligence Research Institute; kuruluşu 2000), Peter Thiel ve Jed McCaleb gibi bağışçılarla yapay zekanın neden olduğu[71] bir felaket riskini azaltmayı amaçlamaktadır.[72] Nükleer Tehdit Girişimi (Nuclear Threat Initiative; kuruluşu 2001) nükleer, biyolojik ve kimyasal tehditlerden kaynaklanan küresel tehditleri azaltmayı ve bir olaydan sonra hasarı sınırlamayı amaçlamaktadır.[8] Bir nükleer malzeme güvenlik endeksi tutar.[73] Filika Vakfı (Lifeboat Foundation; kuruluşu 2009) teknolojik bir felaketi önlemeye yönelik araştırmaları finanse etmektedir.[74] Araştırma paralarının çoğu üniversitelerdeki projeleri finanse eder.[75] Küresel Felaket Riski Enstitüsü (Global Catastrophic Risk Institute; kuruluşu 2011) felaket riski için bir düşünce kuruluşudur. STK, Sosyal ve Çevresel Girişimciler tarafından finanse edilmektedir. Merkezi Stockholm'de olan ve László Szombatfalvy tarafından kurulan Küresel Zorluklar Vakfı (kuruluşu 2012), küresel risklerin durumu hakkında yıllık bir rapor yayınlamaktadır.[35][76] Yaşamın Geleceği Enstitüsü (Future of Life Institute; kuruluşu 2014) insanlığın karşılaştığı yeni teknolojiler ve zorluklar göz önünde bulundurularak yaşamı korumaya yönelik araştırma ve girişimleri desteklemeyi amaçlamaktadır.[7] Elon Musk en büyük bağışçılarından biridir.[77] Eskiden Temel Araştırma Enstitüsü (Foundational Research Institute) olarak bilinen Uzun Vadeli Risk Merkezi (Center on Long-Term Risk; kuruluşu 2016), gelişmekte olan teknolojilerden kaynaklanan astronomik zarar (Acı riskleri) risklerini azaltmaya odaklanan bir İngiliz kuruluşudur.[78]

Üniversite temelli organizasyonlar arasında Future of Humanity Institute (kur. 2005) insanlığın uzun vadeli geleceği, özellikle varoluşsal risk konularını araştırır.[5] Nick Bostrom tarafından kurulmuştur ve Oxford Üniversitesi'nde bulunmaktadır.[5] Varoluşsal Risk Araştırmaları Merkezi (The Centre for the Study of Existential Risk; kuruluşu 2012), dört ana teknolojik riski inceleyen Cambridge Üniversitesi merkezli bir kuruluştur: yapay zeka, biyoteknoloji, küresel ısınma ve savaş.[6] Huw Price'ın AFP haber ajansına açıkladığı gibi, hepsi insan yapımı risklerdir, "Bu ya da gelecek yüzyılda zekanın biyolojinin kısıtlamalarından kurtulacağı makul bir tahmin gibi görünüyor." Bu gerçekleştiğinde, "artık etraftaki en zeki şeyler değiliz" ve "kötü niyetli olmayan, ancak çıkarları bizi içermeyen makinelerin insafına kalma riskini alacağını" da sözlerine ekledi.[79] Stephen Hawking oyunculuk danışmanıydı. İnsanlık ve Biyosfer için Milenyum İttifakı (Millennium Alliance for Humanity and the Biosphere) beşeri bilim akademisyenlerini bir araya getirerek küresel felaketle ilgili birçok konuya odaklanan Stanford Üniversitesi merkezli bir organizasyondur.[80][81] Bilim insanları arasından Paul Ehrlich tarafından kuruldu.[82] Stanford Üniversitesi'nde ayrıca küresel felaket riskini azaltmak için siyasi işbirliğine odaklanan Uluslararası Güvenlik ve İşbirliği Merkezi (Center for International Security and Cooperation) bulunmaktadır.[83] Güvenlik ve Gelişen Teknoloji Merkezi (Center for Security and Emerging Technology), Ocak 2019'da Georgetown'daki Walsh Dış Hizmet Okulu'nda (Walsh School of Foreign Service) kuruldu ve başlangıçta yapay zekaya vurgu yaparak gelişmekte olan teknolojilerin politika araştırmalarına odaklanacaktı.[84] Open Philanthropy tarafından önerildiği gibi Good Ventures'tan 55 milyon ABD doları hibe aldılar.[84]

Diğer risk değerlendirme grupları, hükûmet kuruluşlarında bulunur veya bunların bir parçasıdır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), küresel salgın krizini izleyen ve bunlara yanıt veren Küresel Uyarı ve Yanıt (Global Alert and Response; GAR) adlı bir bölümü içermektedir.[85] GAR, üye devletlere salgın hastalıklara müdahale eğitimi ve koordinasyonu konusunda yardımcı olur.[86] Amerika Birleşik Devletleri Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID), doğal olarak oluşan pandemileri kaynağında önlemeyi ve kontrol altına almayı amaçlayan Gelişen Pandemi Tehditleri Programına (Emerging Pandemic Threats Program) sahiptir.[87] Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı, hükûmet adına biyo-güvenlik ve terörle mücadele gibi konuları araştıran Küresel Güvenlik Ana Müdürlüğü adlı bir bölüme sahiptir.[88]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsan neslinin tükenmesi hakkında düşünmenin erken tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

18. ve 19. yüzyıllardan önce, insanların veya diğer organizmaların neslinin tükenme olasılığı şüpheyle karşılanırdı.[89] Bu, mümkün olan her şeyin var olduğu öğretisi olan bolluk ilkesiyle çelişiyordu.[89] İlke, Aristoteles'e kadar uzanıyordu ve Hristiyan teolojisinin önemli bir ilkesiydi.[90]:121 Öğreti, doğa bilimlerinden elde edilen kanıtlarla, özellikle de artık var olmayan türlerin fosil kanıtlarının keşfedilmesi ve evrim teorilerinin geliştirilmesiyle yavaş yavaş baltalandı.[90]:121 Türlerin Kökeni çalışmasında Darwin, türlerin yok oluşunu doğal bir süreç ve doğal seçilimin temel bileşeni olarak ele alıyordu.[91] Özellikle Darwin, ani yok olma olasılığına şüpheyle yaklaşıyor ve bunu aşamalı bir süreç olarak görüyordu. O, türlerin fosil kayıtlarından aniden kaybolmalarının felaketle sonuçlanan yok oluşların kanıtı olmadığını, aksine kayıtlardaki tanınmayan boşlukların bir işlevi olduğunu savundu.[91]

Bilimlerde yok olma olasılığı daha yaygın hale geldikçe, insan neslinin tükenme olasılığı da arttı.[89] Bilimin ötesinde, insanın yok oluşu yazında araştırıldı. Romantik yazarlar ve şairler özellikle konuyla ilgileniyorlardı.[89] Lord Byron, 1816'da kaleme aldığı 'Karanlık' adlı şiirinde yeryüzündeki yaşamın yok olması hakkında yazdı ve 1824'te insanlığın bir kuyruklu yıldız çarpmasıyla tehdit edildiğini ve buna karşı kendini savunmak için bir füze sistemi kullanmasını öngördü.[92] Mary Shelley'nin 1826 tarihli romanı The Last Man (Son Adam), insanlığın gizemli bir veba tarafından neredeyse yok edildiği bir dünyada geçiyordu.[92]

Atom çağı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bikini Atolü'nde Castle Romeo nükleer testi.

Atom bombasının icadı, bilim adamları, aydınlar ve genel olarak halk arasında insan neslinin tükenme riski hakkında bir tartışma dalgası başlattı.[89] 1945 tarihli bir makalede Bertrand Russell, "İnsan ırkının geleceği hakkında beklenti tüm emsallerin ötesinde kasvetlidir. İnsanlık açık bir alternatifle karşı karşıyadır: ya hepimiz yok olacağız ya da bir dereceye kadar sağduyu elde etmek zorunda kalacağız" diye yazmıştır.[93] 1950'de yapılan bir Gallup anketi, Amerikalıların %19'unun başka bir dünya savaşının "insanlığın sonu" anlamına geleceğine inandığını ortaya koyuyordu.[94]

1980'lerin başında, nükleer savaşın insan neslinin tükenmesine yol açabileceği özel bir mekanizma olan 'nükleer kış'ın keşfi, konuyu yeniden ön plana çıkardı. 1983'te bu bulgular hakkında yazan Carl Sagan, yok oluşun kötülüğünü yalnızca ölenler açısından ölçmenin "tam etkisini gizlediğini" ve nükleer savaşın "insanlar olduğu sürece tüm torunlarımızı tehlikeye attığını" savundu.[95]

Modern çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

John Leslie'nin 1996 tarihli The End of The World (Dünyanın Sonu) adlı kitabı, insanın yok oluşunun bilim ve etiğine akademik bir bakış açısıydı. Kitapta Leslie, insanlığa karşı bir dizi tehdit ve ortak yönlerini ele aldı. 2003 yılında İngiliz Kraliyet Gök bilimci Sir Martin Rees, belirli teknolojilerdeki ilerlemelerin insanlığın hayatta kalması için yeni tehditler yarattığını ve 21. yüzyılın insanlığın kaderinin belirlendiği tarihte kritik bir an olabileceğini savunduğu 'Son Saatimiz' adlı çalışmasını yayınladı.[21] Editör Nick Bostrom ve Milan M. Ćirković tarafından düzenlenen Global Catastrophic Risks (Küresel Felaket Riskleri), çeşitli küresel felaket ve varoluşsal riskler üzerine 26 akademisyenin makalelerinin bir derlemesi olarak 2008'de yayınlandı.[96] Toby Ord'un 2020 çıkışlı kitabı The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity (Uçurum: Varoluşsal Risk ve İnsanlığın Geleceği), varoluşsal risklerin önlenmesinin zamanımızın en önemli ahlâki sorunlarından biri olduğunu savunuyor. Kitap, farklı varoluşsal riskleri tartışıyor, nicelleştiriyor ve karşılaştırıyor ve en büyük risklerin hizalanmamış yapay zeka ve biyoteknoloji tarafından sunulduğu sonucuna varıyor.[18]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ (esas olarak çevre kirliliği ve kirleticiler), İnsan etkinliklerinden kaynaklanan risklerdir.
  2. ^ Metaculus, Amerikan katılımına dayalı, devasa bir çevrimiçi tahmin ve talep toplama motorudur. Bkz: metaculus.com
  3. ^ Gray goo senaryosu esasen; nano boyutta gerçekleşen bir işleyişin, durdurulamayarak yerküre üzerindeki tüm ekolojiyi bitirene dek büyüyüp her şeyi tüketmesi düşüncesine dayalıdır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Schulte, P.; Alegret, L.; Arenillas, I.; Arz, J. A.; Barton, P. J.; Bown, P. R.; Bralower, T. J.; Christeson, G. L.; Claeys, P.; Cockell, C. S.; Collins, G. S.; Deutsch, A.; Goldin, T. J.; Goto, K.; Grajales-Nishimura, J. M.; Grieve, R. A. F.; Gulick, S. P. S.; Johnson, K. R.; Kiessling, W.; Koeberl, C.; Kring, D. A.; MacLeod, K. G.; Matsui, T.; Melosh, J.; Montanari, A.; Morgan, J. V.; Neal, C. R.; Nichols, D. J.; Norris, R. D.; Pierazzo, E. (5 Mart 2010). "The Chicxulub Asteroid Impact and Mass Extinction at the Cretaceous-Paleogene Boundary" (PDF). Science. 327 (5970). ss. 1214-1218. Bibcode:2010Sci...327.1214S. doi:10.1126/science.1177265. PMID 20203042. 21 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Kasım 2021. 
  2. ^ Bostrom, Nick (2008). Global Catastrophic Risks (PDF). Oxford Üniversitesi Yayınları. s. 1. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Kasım 2021. 
  3. ^ a b Ripple, WJ; Wolf, C; Newsome, TM; Galetti, M; Alamgir, M; Crist, E; Mahmoud, MI; Laurance, WF (13 Kasım 2017). "World Scientists' Warning to Humanity: A Second Notice". BioScience. 67 (12). ss. 1026-1028. doi:10.1093/biosci/bix125. 
  4. ^ Bostrom, Nick (Mart 2002). "Existential Risks: Analyzing Human Extinction Scenarios and Related Hazards". Journal of Evolution and Technology. Cilt 9. 27 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2021. 
  5. ^ a b c "About the Future of Humanity Institute". fhi.ox.ac.uk (İngilizce). İnsanlığın Geleceği Enstitüsü. 13 Ekim 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2021. 
  6. ^ a b "About us". cser.ac.uk. Centre for the Study of Existential Risk. 30 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2021. 
  7. ^ a b "The Future of Life Institute". thefutureoflife.org. Future of Life Institute. 21 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2014. 
  8. ^ a b "Nuclear Threat Initiative". nti.org. Nuclear Threat Initiative. 26 Eylül 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  9. ^ a b c d e f g Bostrom, Nick (2013). "Existential Risk Prevention as Global Priority" (PDF). Global Policy. 4 (1). ss. 15-3. doi:10.1111/1758-5899.12002. 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Kasım 2021 – Varoluşsal Risk vasıtasıyla. 
  10. ^ Bostrom, Nick; Ćirković, Milan (2008). Global Catastrophic Risks [Küresel Felaket Riskleri] (İngilizce). Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları. s. 1. ISBN 978-0-19-857050-9. 
  11. ^ Ziegler, Philip (2012). The Black Death. Faber and Faber. s. 397. ISBN 9780571287116. 
  12. ^ Muehlhauser, Luke (15 Mart 2017). "How big a deal was the Industrial Revolution?". lukemuehlhauser.com. Luke Muehlhauser. 16 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2020. 
  13. ^ Taubenberger, Jeffery; Morens, David (2006). "1918 Influenza: the Mother of All Pandemics" [1918 Gribi: Tüm Pandemilerin Anası]. Emerging Infectious Diseases (İngilizce). 12 (1). ss. 15-22. doi:10.1257/jep.24.2.163. PMC 3291398 $2. PMID 16494711. 
  14. ^ Posner, Richard A. (2006). Catastrophe: Risk and Response [Felaket: Risk ve Müdahale] (İngilizce). Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları. ISBN 978-0195306477.  Introduction, "What is Catastrophe?"
  15. ^ Ord, Toby (2020). The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity [Uçurum: Varoluşsal Risk ve İnsanlığın Geleceği] (İngilizce). New York: Hachette. ISBN 9780316484916. Bu, Nick Bostrom'un tanımının eşdeğer, ancak daha net bir ifadesidir: "Varoluşsal bir risk, Dünya kaynaklı akıllı yaşamın erken tükenmesini veya arzu edilen gelecekteki gelişme potansiyelinin kalıcı ve şiddetli bir şekilde yok edilmesini tehdit eden bir risktir." Kaynak: Bostrom, Nick (2013). "Küresel Öncelik Olarak Varoluşsal Riskin Önlenmesi". Küresel Politika. 4:15-31. (This is an equivalent, though crisper statement of Nick Bostrom's definition: "An existential risk is one that threatens the premature extinction of Earth-originating intelligent life or the permanent and drastic destruction of its potential for desirable future development." Source: Bostrom, Nick (2013). "Existential Risk Prevention as Global Priority". Global Policy. 4:15-31.) 
  16. ^ Cotton-Barratt, Owen; Ord, Toby (2015). "Existential risk and existential hope: Definitions" [Varoluşsal risk ve varoluşsal umut: Tanımlar] (PDF). Future of Humanity Institute – Technical Report #2015-1 (İngilizce). ss. 1-4. 19 Mart 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  17. ^ a b Bostrom, Nick (2009). "Astronomical Waste: The opportunity cost of delayed technological development". Utilitas. 15 (3). ss. 308-314. CiteSeerX 10.1.1.429.2849 $2. doi:10.1017/s0953820800004076. 9 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2021. 
  18. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Ord, Toby (2020). The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity. New York: Hachette. ISBN 9780316484916. 
  19. ^ Orwell, George (1949). Nineteen Eighty-Four. A novel. Londra: Secker & Warburg. 4 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2021. 
  20. ^ a b Bryan Caplan (2008). "id=sTkfAQAAQBAJ&pg=PA504#v=onepage&q&f=false The totalitarian threat 14 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Global Catastrophic Risks, eds. Bostrom & Cirkovic (Oxford University Press): 504-519. 9780198570509
  21. ^ a b Reese, Martin (2003). Our Final Hour: A Scientist's Warning: How Terror, Error, and Environmental Disaster Threaten Humankind's Future In This Century - On Earth and Beyond [Son Saatimiz: Bir Bilim Adamının Uyarısı: Terör, Hata ve Çevre Felaketi İnsanlığın Bu Yüzyıldaki Geleceğini Nasıl Tehdit Ediyor - Dünya'da ve Ötesinde] (İngilizce). Basic Books. ISBN 0-465-06863-4. 
  22. ^ a b c Bostrom, Nick; Sandberg, Anders (2008). "Global Catastrophic Risks Survey" (PDF). FHI Technical Report #2008-1. Future of Humanity Institute. 4 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Kasım 2021. 
  23. ^ a b c d Snyder-Beattie, Andrew E.; Ord, Toby; Bonsall, Michael B. (30 Temmuz 2019). "An upper bound for the background rate of human extinction" [İnsan neslinin tükenmesinin arka plan oranı için bir üst sınır]. Scientific Reports (İngilizce). 9 (1). s. 11054. Bibcode:2019NatSR...911054S. doi:10.1038/s41598-019-47540-7. ISSN 2045-2322. PMC 6667434 $2. PMID 31363134. 
  24. ^ "Frequently Asked Questions". existential-risk.org. Future of Humanity Institute. 13 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2013. Öngörülebilir gelecekte varoluşsal riskin büyük bir kısmı antropojeniktir; yani, insan etkinliklerinden kaynaklanır. (The great bulk of existential risk in the foreseeable future is anthropogenic; that is, arising from human activity.) 
  25. ^ a b Matheny, Jason Gaverick (2007). "Reducing the Risk of Human Extinction" (PDF). Risk Analysis. 27 (5). ss. 1335-1344. doi:10.1111/j.1539-6924.2007.00960.x. PMID 18076500. 27 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Kasım 2021. 
  26. ^ Asher, D.J.; Bailey, M.E.; Emel'yanenko, V.; Napier, W.M. (2005). "Earth in the cosmic shooting gallery" (PDF). The Observatory. Cilt 125. ss. 319-322. Bibcode:2005Obs...125..319A. 25 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Kasım 2021. 
  27. ^ a b c Rampino, M.R.; Ambrose, S.H. (2002). "Super eruptions as a threat to civilizations on Earth-like planets" (PDF). Icarus. 156 (2). ss. 562-569. Bibcode:2002Icar..156..562R. doi:10.1006/icar.2001.6808. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Kasım 2021. 
  28. ^ Yost, Chad L.; Jackson, Lily J.; Stone, Jeffery R.; Cohen, Andrew S. (1 Mart 2018). "Subdecadal phytolith and charcoal records from Lake Malawi, East Africa imply minimal effects on human evolution from the ∼74 ka Toba supereruption" (İngilizce). Cilt 116. Journal of Human Evolution. ss. 75-94. doi:10.1016/j.jhevol.2017.11.005. ISSN 0047-2484. PMID 29477183. 21 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2021. 
  29. ^ Sagan, Carl (1994). Soluk Mavi Nokta. Random House. ss. 305-6. ISBN 0-679-43841-6. Bazı gezegen uygarlıkları kendi yollarını görür, nelerin yapılabileceğine ve nelerin yapılmaması gerektiğine sınırlar koyar ve tehlikeler zamanından güvenle geçer. Diğerleri o kadar şanslı ya da çok ihtiyatlı değildirler, yok olurlar. (Some planetary civilizations see their way through, place limits on what may and what must not be done, and safely pass through the time of perils. Others are not so lucky or so prudent, perish.) 
  30. ^ Parfit, Derek (2011). On What Matters Vol. 2. Oxford Üniversitesi Yayınları. s. 616. ISBN 9780199681044. Tarihin esas noktasında yaşıyoruz ... Önümüzdeki birkaç yüzyılda akıllıca hareket edersek, insanlık en tehlikeli ve belirleyici dönemini atlatacaktır. (We live during the hinge of history ... If we act wisely in the next few centuries, humanity will survive its most dangerous and decisive period.) 
  31. ^ Rowe, Thomas; Beard, Simon (2018). "Probabilities, methodologies and the evidence base in existential risk assessments" (PDF). Working Paper, Centre for the Study of Existential Risk. 27 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Ağustos 2018. 
  32. ^ Leslie, John (1996). The End of the World: The Science and Ethics of Human Extinction [Dünyanın Sonu: İnsan Yok Oluşunun Bilimi ve Etiği] (İngilizce). Routledge. s. 146. 
  33. ^ Bostrom, Nick (2002), "Existential Risks: Analyzing Human Extinction Scenarios and Related Hazards", Journal of Evolution and Technology, 9 
  34. ^ Rees, Martin (2004). Our Final Century. Arrow Books. s. 9. 
  35. ^ a b Meyer, Robinson (29 Nisan 2016). "Human Extinction Isn't That Unlikely". theatlantic.com. Boston, Massachusetts: Emerson Collective; The Atlantic. 29 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2016. 
  36. ^ Grace, Katja; Salvatier, John; Dafoe, Allen; Zhang, Baobao; Evans, Owain (3 Mayıs 2018). "When Will AI Exceed Human Performance? Evidence from AI Experts". arXiv:1705.08807 $2. 
  37. ^ Purtill, Corinne. "How Close Is Humanity to the Edge?" (İngilizce). The New Yorker. 24 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  38. ^ "Will humans go extinct by 2100?". metaculus.com. Metaculus. 12 Kasım 2017. 24 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2021. 
  39. ^ a b Sagan, Carl (1983). "Nuclear War and Climatic Catastrophe: Some Policy Implications" [Nükleer Savaş ve İklimsel Felaket: Bazı Politika Etkileri]. Foreign Affairs (İngilizce). Council on Foreign Relations. doi:10.2307/20041818. JSTOR 20041818. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2020. 
  40. ^ Jebari, Karim (2014). "Existential Risks: Exploring a Robust Risk Reduction Strategy" [Varoluşsal Riskler: Güçlü Bir Risk Azaltma Stratejisi Keşfetmek] (PDF). Science and Engineering Ethics (İngilizce). 21 (3). ss. 541-54. doi:10.1007/s11948-014-9559-3. PMID 24891130. 27 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Ağustos 2018. 
  41. ^ a b Cirkovic, Milan M.; Bostrom, Nick; Sandberg, Anders (2010). "Anthropic Shadow: Observation Selection Effects and Human Extinction Risks" [Antropik Gölge: Gözlem Seçimi Etkileri ve İnsan Yok Oluş Riskleri] (PDF). Risk cilt=30 (İngilizce), 10. ss. 1495-1506. doi:10.1111/j.1539-6924.2010.01460.x. PMID 20626690. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2022. 
  42. ^ Kemp, Luke (Şubat 2019). "Are we on the road to civilization collapse?" [Medeniyetin çöküşüne giden yolda mıyız?]. bbc.com (İngilizce). BBC. 28 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2021. 
  43. ^ Ord, Toby (2020). The Precipice: Existential Risk and the Future of Humanity [Uçurum: Varoluşsal Risk ve İnsanlığın Geleceği] (İngilizce). ISBN 9780316484893. Avrupa, medeniyeti sağlam tutarken, Kara Ölüm'de nüfusunun yüzde 25 ila 50'sini kaybetmekten kurtuldu (Europe survived losing 25 to 50 percent of its population in the Black Death, while keeping civilization firmly intact) 
  44. ^ a b Yudkowsky, Eliezer (2008). "Cognitive Biases Potentially Affecting Judgment of Global Risks" [Küresel Risklerin Yargılanmasını Potansiyel Olarak Etkileyen Bilişsel Önyargılar] (PDF). Global Catastrophic Risks (İngilizce). ss. 91-119. Bibcode:2008gcr..book...86Y. 7 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2022. 
  45. ^ Desvousges, W.H., Johnson, F.R., Dunford, R.W., Boyle, K.J., Hudson, S.P., and Wilson, N. 1993, Measuring natural resource damages with contingent valuation: tests of validity and reliability. In Hausman, J.A. (ed), Contingent Valuation:A Critical Assessment, pp. 91–159 (Amsterdam: North Holland).
  46. ^ a b Parfit, Derek (1984). Reasons and Persons [Nedenler ve Kişiler] (İngilizce). Oxford Üniversitesi Yayınları. ss. 453-454. 
  47. ^ MacAskill, William; Yetter Chappell, Richard (2021). "Population Ethics | Practical Implications of Population Ethical Theories" [Nüfus Etiği | Nüfus Etiği Teorilerinin Pratik Sonuçları]. Introduction to Utilitarianism (İngilizce). 23 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2021. 
  48. ^ Todd, Benjamin (2017). "The case for reducing existential risks" [Varoluşsal risklerin azaltılması davası]. 80000hours.org (İngilizce). 80.000 Hours. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020. 
  49. ^ Narveson, Jan (1973). "Moral Problems of Population" [Nüfusun Ahlaki Sorunları]. The Monist (İngilizce). 57 (1). ss. 62-86. doi:10.5840/monist197357134. PMID 11661014. 
  50. ^ Greaves, Hilary (2017). "Discounting for Public Policy: A Survey" [Kamu Politikası için İndirim: Bir Anket]. Economics & Philosophy (İngilizce). 33 (3). ss. 391-439. doi:10.1017/S0266267117000062. ISSN 0266-2671. 8 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2022. 
  51. ^ Greaves, Hilary (2017). "Population axiology" [Nüfus aksiyolojisi]. Philosophy Compass (İngilizce). 12 (11). ss. e12442. doi:10.1111/phc3.12442. ISSN 1747-9991. 7 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2022. 
  52. ^ Lewis, Gregory (23 Mayıs 2018). "The person-affecting value of existential risk reduction" [Varoluşsal risk azaltımının kişiyi etkileyen değeri]. gregoryjlewis.com (İngilizce). 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2020. 
  53. ^ Burke, Edmund (1790). "Reflections on the Revolution in France" (PDF). Canavan, Francis (Ed.). Select Works of Edmund Burke Volume 2 [Edmund Burke Eserleri Cilt 2'yi Seçin] (İngilizce). Liberty Fund, 1999. s. 192. 
  54. ^ Weitzman, Martin (2009). "On modeling and interpreting the economics of catastrophic climate change" [Katastrofik iklim değişikliğinin ekonomisini modelleme ve yorumlama üzerine] (PDF). The Review of Economics and Statistics (İngilizce). 91 (1). ss. 1-19. doi:10.1162/rest.91.1.1. 11 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2022. 
  55. ^ Posner, Richard (2004). Catastrophe: Risk and Response [Felaket: Risk ve Müdahale] (İngilizce). Oxford Üniversitesi Yayınları. 
  56. ^ a b Cotton-Barratt, Owen; Daniel, Max; Sandberg, Anders (2020). "Defence in Depth Against Human Extinction: Prevention, Response, Resilience, and Why They All Matter" [İnsan Tükenmesine Karşı Derinlemesine Savunma: Önleme, Müdahale, Dayanıklılık ve Neden Önemlidir]. Global Policy (İngilizce). 11 (3). ss. 271-282. doi:10.1111/1758-5899.12786. ISSN 1758-5899. PMC 7228299 $2. PMID 32427180. 
  57. ^ "Mankind must abandon earth or face extinction: Hawking" [İnsanlık dünyayı terk etmeli yoksa yok olma tehlikesiyle karşı karşıya: Hawking], physorg.com (İngilizce), 9 Ağustos 2010, 4 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 23 Ocak 2012 
  58. ^ Smil, Vaclav (2003). The Earth's Biosphere: Evolution, Dynamics, and Change [Dünyanın Biyosferi: Evrim, Dinamikler ve Değişim] (İngilizce). MIT Press. s. 25. ISBN 978-0-262-69298-4. 7 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2022. 
  59. ^ Smith, Lewis (27 Şubat 2008). "Doomsday vault for world's seeds is opened under Arctic mountain" [Dünyanın tohumları için kıyamet kasası Arctic dağının altında açıldı] (İngilizce). Londra: The Times Online. 12 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  60. ^ Goldenberg, Suzanne (20 Mayıs 2015). "The doomsday vault: the seeds that could save a post-apocalyptic world" [Kıyamet kasası: kıyamet sonrası bir dünyayı kurtarabilecek tohumlar]. theguardian.com (İngilizce). The Guardian. 22 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2017. 
  61. ^ "Here's how the world could end—and what we can do about it" [İşte dünyanın nasıl sona erebileceği ve bu konuda ne yapabileceğimiz]. sciencemag.org (İngilizce). Science. 8 Temmuz 2016. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2018. 
  62. ^ Denkenberger, David C.; Pearce, Joshua M. (Eylül 2015). "Feeding everyone: Solving the food crisis in event of global catastrophes that kill crops or obscure the sun" [Herkesi beslemek: Mahsulleri öldüren veya güneşi kapatan küresel felaketler durumunda gıda krizini çözmek] (PDF). Futures (İngilizce). Cilt 72. ss. 57-68. doi:10.1016/j.futures.2014.11.008. 7 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2022. 
  63. ^ "Global Challenges Foundation | Understanding Global Systemic Risk" [Global Sistemik Riski Anlamak]. globalchallenges.org (İngilizce). 16 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2017. 
  64. ^ "Global Catastrophic Risk Policy" [Küresel Felaket Riski Politikası |]. gcrpolicy.com (İngilizce). 11 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2019. 
  65. ^ "The Climate Emergency Plan" [İklim Acil Durum Planı]. clubofrome.org (İngilizce). Club of Rome. 2018. 25 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2020. 
  66. ^ "The Planetary Emergency Plan" [Gezegensel Acil Durum Planı]. clubofrome.org (İngilizce). Club of Rome. 2019. 25 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2020. 
  67. ^ Korycansky, Donald G.; Laughlin,, Gregory; Adams, Fred C. (2001). "Astronomical engineering: a strategy for modifying planetary orbits" [Astronomik mühendislik: gezegen yörüngelerini değiştirmek için bir strateji]. Astrophysics and Space Science (İngilizce). 275 (4). ss. 349-366. 
  68. ^ Hapgood, Fred (Kasım 1986). "Nanotechnology: Molecular Machines that Mimic Life" [Nanoteknoloji: Yaşamı Taklit Eden Moleküler Makineler] (PDF) (İngilizce). Omni. 27 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  69. ^ Giles, Jim (2004). "Nanotech takes small step towards burying 'grey goo'" [Nanotech 'grey gooyu gömmek için küçük bir adım attı]. Nature (İngilizce). 429 (6992). s. 591. Bibcode:2004Natur.429..591G. doi:10.1038/429591b. PMID 15190320. 
  70. ^ McBain, Sophie (25 Eylül 2014). "Apocalypse soon: the scientists preparing for the end times" [Kıyamet yakında: bilim adamları son zamanlara hazırlanıyor]. newstatesman.com (İngilizce). New Statesman. 25 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  71. ^ "Reducing Long-Term {{subst:lc:Catastrophic}} Risks from Artificial Intelligence" [Yapay Zekadan Kaynaklanan Uzun Vadeli Felaket Risklerini Azaltma] (İngilizce). Machine Intelligence Research Institute. 17 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. Makine Zekası Araştırma Enstitüsü, böyle bir olayın eninde sonunda gerçekleşmesi durumunda bir felaket riskini azaltmayı amaçlamaktadır. (The Machine Intelligence Research Institute aims to reduce the risk of a catastrophe, should such an event eventually occur.) 
  72. ^ Chen, Angela (11 Eylül 2014). "Is Artificial Intelligence a Threat?" [Yapay Zeka Bir Tehdit mi?]. The Chronicle of Higher Education (İngilizce). 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  73. ^ Sehmar, Alexander (31 Mayıs 2015). "Isis could obtain nuclear weapon from Pakistan, warns India" [IŞİD Pakistan'dan nükleer silah elde edebilir, Hindistan uyardı]. independent.co.uk (İngilizce). The Independent. 2 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  74. ^ "About the Lifeboat Foundation". The Lifeboat Foundation. 18 Aralık 1996 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2013. 
  75. ^ Vance, Ashlee (20 Temmuz 2010). "The Lifeboat Foundation: Battling Asteroids, Nanobots and A.I." [The Lifeboat Foundation: Savaşan Asteroitler, Nanobotlar ve Yapay Zeka]. bits.blogs.nytimes.com (İngilizce). New York Times. 21 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  76. ^ "Global Challenges Foundation website". globalchallenges.org. 11 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2016. 
  77. ^ Bilton, Nick (28 Mayıs 2015). "Ava of 'Ex Machina' Is Just Sci-Fi (for Now)" ['Ex Machina'nın Ava'sı Sadece Bilim Kurgudur (Şimdilik)]. nytimes.com (İngilizce). New York Times. 23 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  78. ^ "About Us". Center on Long-Term {{subst:lc:Risk}}. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020. Şu anda, dönüştürücü yapay zekaya odaklanarak, gelişmekte olan teknolojilerden kaynaklanan astronomik elemin (acı riskleri) en kötü risklerini azaltma çabalarına odaklanıyoruz. (We currently focus on efforts to reduce the worst risks of astronomical suffering (s-risks) from emerging technologies, with a focus on transformative artificial intelligence.) 
  79. ^ Hui, Sylvia (25 Kasım 2012). "Cambridge to study technology's risks to humans" [Cambridge, teknolojinin insanlar üzerindeki risklerini inceleyecek]. bigstory.ap.org (İngilizce). Associated Press. 1 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2012. 
  80. ^ Barrett, Scott (2014). Environment and Development Economics: Essays in Honour of Sir Partha Dasgupta [Çevre ve Kalkınma Ekonomisi: Sir Partha Dasgupta'nın Onuruna Yazılar] (İngilizce). Oxford Üniversitesi Yayınları. s. 112. ISBN 9780199677856. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  81. ^ "Millennium Alliance for Humanity & The Biosphere". Millennium Alliance for Humanity & The Biosphere. 17 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  82. ^ Madhavan, Guruprasad (2012). Practicing Sustainability [Sürdürülebilirlik Uygulaması] (İngilizce). Springer Science & Business Media. s. 43. ISBN 9781461443483. 19 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  83. ^ "Center for International Security and Cooperation". Center for International Security and Cooperation. 31 Mayıs 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  84. ^ a b "Georgetown launches think tank on security and emerging technology" [Georgetown, güvenlik ve gelişen teknoloji üzerine bir düşünce kuruluşu kurdu] (İngilizce). Washington Post. 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2019. 
  85. ^ "Global Alert and Response (GAR)". who.int. Dünya Sağlık Örgütü. 16 Şubat 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  86. ^ Lee, Kelley (2013). Historical Dictionary of the World Health Organization. Rowman & Littlefield. s. 92. ISBN 9780810878587. 20 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  87. ^ "USAID Emerging Pandemic Threats Program". USAID. 22 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  88. ^ "Global Security". www-gs.llnl.gov. Lawrence Livermore National Laboratory. 27 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
  89. ^ a b c d e Moynihan, Thomas (2020). X-Risk: How Humanity Discovered Its Own Extinction [X-Risk: İnsanlık Kendi Yok Oluşunu Nasıl Keşfediyor?] (İngilizce). Urbanomic. ISBN 978-1913029845. 21 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2022. 
  90. ^ a b Darwin, Charles; Costa, James T. (2009). The Annotated Origin [Açıklamalı Köken] (İngilizce). Harvard University Press. ISBN 978-0674032811. 
  91. ^ a b Raup, David M. (1995). "The Role of Extinction in Evolution". W. M., Fitch; Ayala, F. J. (Ed.). Tempo And Mode in Evolution: Genetics And Paleontology 50 Years After Simpson [Evrimde Ritim ve Tarz: Simpson'dan 50 Yıl Sonra Genetik ve Paleontoloji] (İngilizce). National Academies Press (US). 
  92. ^ a b Moynihan, Thomas (2019). "The end of us" [Sonumuz]. aeon.co (İngilizce). Aeon. 7 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2020. 
  93. ^ Russell, Bertrand (1945). "The Bomb and Civilization" [Bomba ve Medeniyet] (İngilizce). 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  94. ^ Erskine, Hazel Gaudet (1963). "The Polls: Atomic Weapons and Nuclear Energy" [Anketler: Atom Silahları ve Nükleer Enerji]. The Public Opinion Quarterly (İngilizce). 27 (2). ss. 155-190. doi:10.1086/267159. JSTOR 2746913. 12 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2022. 
  95. ^ Sagan, Carl (28 Ocak 2009). "Nuclear War and Climatic Catastrophe: Some Policy Implications" [Nükleer Savaş ve İklim Felaketi: Bazı Politika Etkileri] (İngilizce). doi:10.2307/20041818. JSTOR 20041818. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2021. 
  96. ^ Bostrom, Nick; Ćirković, Milan M., (Ed.) (2008). Global catastrophic risks [Küresel felaket riskleri] (İngilizce). Oxford Üniversitesi Yayınları. ISBN 978-0199606504. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Küresel_felaket_riski&oldid=32549904" sayfasından alınmıştır