İran Kürdistanı Demokratik Partisi
| İran Kürdistanı Demokrat Partisi Partî Dêmokiratî Kurdistanî Êran حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران | |
|---|---|
| Kısaltma | PDKİ, KDPİ, PDK-İ |
| Genel sekreter | Mustafa Hicri |
| Kurucu | Kadı Muhammed |
| Kuruluş tarihi | 16 Ağustos 1945 |
| Önceli | Kürdistan Diriliş Topluluğu |
| İdeoloji | Kürt milliyetçiliği Sosyal demokrasi Demokratik sosyalizm Sekülerizm Federalizm |
| Siyasi pozisyon | Merkez sol |
| Uluslararası üyelik | Sosyalist Enternasyonal UNPO |
| İnternet sitesi | |
| Parti bayrağı | |
 | |
 İran | |
İran Kürdistanı Demokratik Partisi ya da kısaca DPK-I[1] (Kürtçe: Partiya Demokratîk a Kurdistana Îranê, İngilizce: Democratic Party of Iranian Kurdistan, eski adı: Demokratische Partei Kurdistans-Iran, İran'da sosyal demokrat bir Kürt partisidir. Parti, 2015 yılından beri Sosyalist Enternasyonal'in tam üyesidir.[2] Parti demokratik ve federal bir İran talep etmektedir. Parti üyelerinden bir kısmı 2006 yılında partiden ayrıldı ve partinin eski adı olan Kürdistan-İran Demokratik Partisi adı altında yeni bir parti kurdu.
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürdistan Diriliş Topluluğu, 16 Ağustos 1943'te Mahabad'da İran'lı Kürtlerden Abdurrahman Emini, Kasım Kadiri, Molla Abdullah Davudi, Kadir Müderrisi, Ahmed Alemi, Aziz Sındi ve Irak'lı Kürtlerden Mir Hac tarafından kurulmuş ve Musul, Kerkük, Erbil, Süleymaniye, Revandiz ve Şeklave'da temsilcilikler açılmıştır.
Mart 1944'te Kerkük'te Hevî örgütü ile görüşme gerçekleştirerek karşılıklı yardımlaşma ve planları saptamıştır. Ağustos 1944'te Dılanbar Dağı'nda Peymana Sêsinor anlaşması ("Üç Sınır" anlaşması) imzalanmıştır. Aynı yıl Kürdistan haritası ve bayrağı[3] belirlenmiştir.
Ekim 1945'te adı Kürdistan Demokratik Partisi-İran (KDP-İ) olarak değiştirilmiştir.
DPK-I, 16 Ağustos 1946'da Mahabad'da Kürdistan Demokrat Partisi adı altında Komalay Ziyanaway Kurd'un (Türkçe: Kürtlerin Yeniden Doğuşu Konseyi) ardıl partisi olarak kurulmuştur. Ancak, Irak'ta Mustafa Barzani'nin Kürdistan Demokratik Partisi ile karıştırılmaması için "I" harfi daha sonra İran'ın kısaltması olarak eklenmiştir.
Parti, kısa ömürlü Mahabad Cumhuriyeti'nin hükümetini kurdu. O dönemdeki lideri Kadı Muhammed'di.
Parti bazı küçük ayaklanmalar örgütledi, ancak 1953 yılında Muhammed Musaddık hükümetine karşı yapılan darbeden sonra parti yeraltına çekildi.
DPK-I, 1979 İslam Devrimi'nden sonra Humeyni rejimi ile özerklik pazarlığı yaptı. Ancak hükümet partinin taleplerini reddetti ve hatta Humeyni partiye karşı fetvalar yayınladı. Bunun ardından Kürt şehirlerinde çok fazla acı ve yıkım getiren bir savaş yaşandı. Örneğin 3 Eylül 1979'da Mahabad, daha önce saldırıya uğrayan diğer şehirlerden sonra İran ordusu tarafından bombalandı.
Parti, 1980-1988 yılları arasındaki İran-Irak Savaşı'nda Tahran rejimini zayıfl düşürmek için Saddam Hüseyin tarafından desteklendi. Ancak aynı şeyi Tahran da Iraklı Kürtler için yaptı.
13 Temmuz 1989'da Başkan Abdurrahman Kasımlı, Viyana'da İran hükümetinin temsilcileriyle yaptığı bir toplantı sırasında ajanlar tarafından öldürüldü. Halefi Sadık Şerefkendi de, 17 Eylül 1992'de Berlin'deki müzakereler sırasında vurularak öldürüldü.
2006'da partinin bir kısmı 13'üncü kongrede genel başkan seçimiyle ilgili anlaşmazlıklar nedeniyle bölündü ve eski adıyla Kürdistan-İran Demokratik Partisi'ni kurdu.
Bugün partinin Kuzey Irak'ta kampları bulunmaktadır. Parti 2007'den bu yana Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu'nda İran Kürtlerini temsil etmektedir.
.jpg)
KDP-İ, Doğu Kürdistan'daki halkı bilgilendirmek için yaptığı ev ziyaretlerinden dönerken İran Devrim Muhafızları ile aralarında çatışma çıkmıştır. Bu olayda 12 Peşmerge ve 12 İran Devrim Muhafızı öldü. PDK-İ Peşmergeleri bu olaydan 20 yıl sonra tekrar silahlı mücadeleye başlamıştır.[4]
İran Kürdistanı'nda faaliyet gösteren Kürdistan Demokrat Partisi ile İran Kürdistanı Demokratik Partisi, 21 Ağustos 2022 tarihinde iki partinin kıdemli siyasetçileri ve kadrolarının katıldığı törenle birleşme kararı aldıklarını kamuoyuna ilân etti. Artık İran Kürdistanı Demokratik Partisi ismi ile tek çatı halinde ilerleneceği açıklandı.[5][6]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Democratic Party of Iranian Kurdistan – PDKI". web.archive.org. 4 Eylül 2023. 4 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.
- ^ "Luanda, Angola 2015 - Socialist International". web.archive.org. 4 Eylül 2023. 4 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.
- ^ Üstte kırmızı, ortada beyaz, altta yeşil üç şeritten oluşur ve bir güneş, iki yanında birer başak, arkasında bir dağ ve kalem resim yer alır.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2016.
- ^ "KDP ile KDP-İ 16 yıl sonra birleşti: Amaç Kürtlerin çıkarı için tek ses olmak". Independent Türkçe. 22 Ağustos 2022. 22 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2022.
- ^ "İki köklü Kürt partisi tek isim altında resmen birleşti". www.rudaw.net. 21 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2022.
 | Asya'daki siyasi partiler ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
