Kürdemir Muharebesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kürdemir Muharebesi
I. Dünya Savaşı'nda Kafkasya Cephesi ve Rus İç Savaşı'nda Azerbaycan-Ermenistan Savaşı

1918'de Güney Kafkasya'da Osmanlı birliklerinin askeri faaliyetleri
Tarih7–10 Temmuz 1918
(3 gün)
Bölge
Kürdemir, Bakü Guberniyası, Azerbaycan
Sonuç Osmanlı–Azerbaycan koalisyonunun zaferi
Taraflar
 Osmanlı İmparatorluğu
Azerbaycan

Bakü Komünü
Rusya FSSC

Beyaz Ordu
Komutanlar ve liderler
Çatışan birlikler
 Kafkas Kızıl Ordusu

Kürdemir Muharebesi (Azerice: Kürdəmir döyüşü), 7-10 Temmuz 1918 tarihleri arasında, Osmanlı-Azerbaycan koalisyon kuvvetleri ile Stepan Şaumyan liderliğindeki Bakü Komünü birlikleri arasında Kürdemir'in kontrolü uğrunda yapılan muharebedir. Kürdemir istasyonu Transkafkasya Demiryolunun Bakü yolu üzerindeki en önemli stratejik noktasıydı.[1] 10 Temmuz'da, Bakü'ye ilerleyen Kafkas İslam Ordusu ve Azerbaycan Millî Ordusu birlikleri Kürdemir'i ele geçirmiştir.[2]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

1917 Ekim Devrimi sonucunda Bolşevikler iktidara gelmişti ve eski Rus İmparatorluğu topraklarında bir iç savaş çıkmıştı. Üstelik bu gelişmeler Kafkasya'yı fiilen kontrolsüz bırakmıştı.[3] Mart 1918 ortasına kadar, Stepan Şaumyan'ın başkanlığındaki Bakü Komünü'nün emrinde yaklaşık 6.000 silahlı işçi ve asker vardı. Mart ayında ve nisan ayının başlarında Bakü Komünü, Ermeni milliyetçi Taşnaksutyun Partisi'nin silahlı müfrezelerinin desteğiyle Bakü'nün Müslüman nüfusuna karşı katliam yapmıştı. Müsavatçı direnişinin bastırılması sonucunda Bolşevikler Bakü'de iktidarlarını kurmuşlardı.[4]

28 Mayıs 1918'de Tiflis'te Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (ADR) ilan edilmiş ve Fetali Han Hoyski hükûmet başkanı olmuştu.[5]

Haziran 1918'de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ile Osmanlı İmparatorluğu arasında bir dostluk anlaşması imzalanmıştır. Anlaşmaya göre Osmanlı Devleti, "ülkede düzen ve güvenliği sağlamak için" Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti hükûmetine silahlı yardım sağlamakla yükümlüydü.[6] 16 Haziran'da Azerbaycan Millî Şûrası üyeleri ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti hükûmeti Tiflis'ten Gence'ye taşınmıştır.[7]

7-10 Nisan 1918'de Hırdalan istasyonu yakınında, kuzeyden Bakü'ye ilerleyen İmam Necmettin Gotsinski'nin müfrezesi ile Bakü Komünü'nün Kafkas Kızıl Ordusu arasında şiddetli çatışmalar yaşanmıştı. 10 Nisan'da Gotsinski'nin müfrezeleri Derbent'e çekilmek zorunda kalmıştı. 21 Nisan'da Bakü Komünü'nün Kafkas Kızıl Ordusu birlikleri Hacıkabul yakınlarında Bakü'de ilerleyen Müsavatçıları mağlup etmiş, ardından Müsavatçıların silahlı ayaklanmaları bastırılmıştır. Böylece, Şamahı, Salyan, Lenkeran, Kuba ve Azerbaycan'ın diğer bazı bölgelerinde Bolşevik hükûmeti galibiyet kazanmıştır.[4]

10 Haziran'da Kafkas Kızıl Ordusu, Kürdemir-Göyçay yönünde Transkafkasya Demiryolu boyunca bir taarruza başlamıştır. Misilleme olarak, Kafkas İslam Ordusu Gence'den üç yönde: kuzeyden (Kuba-Dağıstan), güneyden (Lenkeran-Astara-Salyan) ve merkezden (Kürdemir-Göyçay) bir taarruz başlatmıştır.[8] 11 Haziran'da Kafkas Kızıl Ordusu Sığırlı istasyonunu işgal etmiş ve 12 Haziran'da Kürdemir'i ele geçirmiştir.[9] 27 Haziran'dan 1 Temmuz'a kadar devam eden, Göyçay yakınlarındaki muharebelerde Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu, Bakü Komünü'ne bağlı Kafkas Kızıl Ordusu'na bağlı birlikleri bozguna uğratmıştır.[10][11] Askeri inisiyatif tamamen Osmanlı-Azerbaycan koalisyon birliklerine devredilmiştir.[12] Bakü Komünü'nün Kafkas Kızıl Ordusu'nun bir kısmı Karameryem'a çekilmiş, 2 Temmuz'da ise Ağsu'dan ayrılmıştır.[13][14]

Tarafların güçleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kafkas İslam Ordusu, Mayıs-Haziran 1918'de Türk komutan Nuri Paşa tarafından Gence'de kurulmuştur. Omurgası Türk 5. Kafkas ve 15. Çanakkale Piyade Tümenleriydi. Kafkas İslam Ordusu yaklaşık 13 bin kişiden ve 40 silahtan oluşuyordu.[5][14] Genelkurmay Habib Bey Selimov komutasındaki Azerbaycan birlikleri ve 150 askerden oluşan bir Azerbaycan süvari müfrezesi Kürdemir yönünde faaliyet gösteriyordu.[15]

Nisan-Mayıs 1918'de Grigoriy Korganov liderliğinde Bakü Komünü'nün Kafkas Kızıl Ordusu kurulmuştur. Kafkas Kızıl Ordusu yaklaşık 18 bin kişiden ve 19 silahtan oluşuyordu. 5 Temmuz'da Biçerahov'un müfrezesi Bakü gemileriyle deniz yoluyla Enzeli'den Elet'e ulaşmıştır.[16] 2 Temmuz'da müfreze 880 Kazaktan oluşuyordu.[10] Moskova'dan bir zırhlı araç müfrezesi gelmiştir.[17] 7 Temmuz'da Biçerahov'un müfrezesi Transkafkasya Demiryolu boyunca Kürdemir'e ulaşmıştır.[8][18]

Muharebe[değiştir | kaynağı değiştir]

7 Temmuz'da Kafkas İslam Ordusu, Kürdemir'e karşı bir saldırı başlatmıştır. Stepan Şaumyan bir telgrafta Çariçin'de bulunan Stalin'e şunları bildirmiştir: "7 Temmuz'da Kürdemir cephesinde düşman, Kürdemir'i ele geçirmek için saldırıya geçti, ancak 12 saatlik bir savaşın ardından geri püskürtüldü ve ağır kayıplar verdi. Biçerahov müfrezesi, zırhlı araçlar savaşa katıldı. Kayıplarımız az".[10] Stalin, 8 Temmuz'da yazdığı bir mektupta Şaumyan'a talimat verdi: "Başarılarınız bizi memnun ediyor, ancak Almanlarla sorun yaşamamak, yani bağımsızlığı Almanya tarafından resmen tanınan Gürcistan'ı işgal etmemek için Yelizavetpol'den öteye gitmemenizi istedik".[19][20] 8-9 Temmuz tarihlerinde Mürsel Paşa komutasındaki 5. Kafkas Piyade Tümeni yeniden Kürdemir'e saldırmış, ancak geri püskürtülmüştür.[21]

2 zırhlı araca Türk topçu ateşi isabet etmişti.[17] Üç gün süren çatışmalardan sonra Türk birlikleri, Kürdemir'in kuzey ve güneyindeki cepheyi yarıp geçmiş[11] ve Bakü Komünü'ne bağlı Kafkas Kızıl Ordusu birliklerini kuşatmışlardır.[21] 10 Temmuz'da Bakü Komünü'ne bağlı Kafkas Kızıl Ordusu birlikleri Kürdemir'den ayrılmak zorunda kalmıştır.[14][22] Sovyet tarihçileri, yenilginin nedenini Türk ve Müsavat birliklerinin güç üstünlüğü[21] ve "Taşnak-Sosyalist-Devrimci-Menşevik hainlerin örgütsüzleştirme faaliyetinin" sonucu olarak göstermişlerdir.[8]

Sonuç[değiştir | kaynağı değiştir]

Kafkas Kızıl Ordusu'nun geri çekilen birlikleri, Kürdemir'in 72 kilometre kuzeydoğusunda bulunan Karrar tren istasyonu yakınında mevzilenmiştir.[1][18][23] 14 Temmuz'da Kafkas İslam Ordusu Karrar'ı ele geçirmiştir.[19][22] 31 Temmuz'da Bakü'deki Sovyet gücü düşmüştür. 5 Ağustos'ta Kafkas İslam Ordusu Bakü'ye yaklaşmış ve 15 Eylül'de Bakü'yü ele geçirmiştir.[24]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b Победа Советской власти в Закавказье. Тбилиси: Мецниереба. [Редколлегия: И. И. Минц (гл. ред.) и др.] ; [Науч. совет по комплексной проблеме "История Великой Октябрьской соц. революции". Ин-т истории АН АзССР. Ин-т истории АН АрмССР. Ин-т истории, археологии и этнографии им. И. А. Джавахишвили АН ГССР]. 1971. s. 682.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  2. ^ Дарабади, Парвин (1991). Военные проблемы политической истории Азербайджана начала XX века. Баку: Элм. АН Азербайджана, Музей истории Азербайджана. s. 203. ISBN 5-8066-0347-4. 
  3. ^ Kazemzadeh, Firuz (1951). The Struggle for Transcaucasia (1917–1921). New York City: Philosophical Library. ss. 54-56. ISBN 978-0-95-600040-8. 
  4. ^ a b История гражданской войны в СССР: в 5 томах. 3. Упрочение советской власти. Начало иностранной военной интервенции и гражданской войны. (Ноябрь 1917 г. — март 1919 г.). М.: Государственное издательство политической литературы. Ред. комиссия тома: Найда С. Ф., Обичкин Г. Д., Петров Ю. П., Стручков А. А., Шатагин Н. И. 1958. s. 678.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  5. ^ a b История гражданской войны в СССР: в 5 томах. 3. Упрочение советской власти. Начало иностранной военной интервенции и гражданской войны. (Ноябрь 1917 г. — март 1919 г.). М.: Государственное издательство политической литературы. Ред. комиссия тома: Найда С. Ф., Обичкин Г. Д., Петров Ю. П., Стручков А. А., Шатагин Н. И. 1958. s. 678.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  6. ^ Азербайджанская Демократическая Республика (1918—1920). Внешняя политика. (Документы и материалы). Баку. 1998. s. 16. 
  7. ^ Азербайджанская Демократическая Республика (1918—1920). Армия (документы и материалы). Баку. 1998. 
  8. ^ a b c Очерки истории Коммунистической партии Азербайджана. Баку: Азернешр. Ин-т истории партии ЦК КП Азербайджана - Филиал Ин-та марксизма-ленинизма при ЦК КПСС ; [Под ред. М. С. Искендерова и др.] 1963. s. 771.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  9. ^ Егорьев В., Свечников М., Лифшиц М. (1979). под общ. ред. Н. В. Огаркова (Ed.). Баку (Rusça). т. 2: Вавилон — «Гражданская война в Северной Америке». М.: Военное изд-во М-ва обороны СССР. s. 104. 22 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2023. 
  10. ^ a b c Безугольный, А. Ю. (2011). Генерал Бичерахов и его Кавказская армия : неизвестные страницы истории Гражданской войны и интервенции на Кавказе. 1917-1919. Россия забытая и неизвестная. Золотая коллекция. М.: Центрполиграф. Российская акад. наук, Ин-т востоковедения. s. 347. ISBN 978-5-227-02536-4. 
  11. ^ a b История Азербайджана : В 3 т. 3, ч. 1. Баку: Изд-во Акад. наук АзССР. Акад. наук Азерб. ССР. Ин-т истории ; Под ред. чл.-кор. Акад. наук Азерб. ССР И. А. Гусейнова [и др.] 1963. s. 538.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  12. ^ Мустафа-заде, Рахман (2006). Две Республики. Азербайджано-российские отношения в 1918-1922 г. : монография. М.: МИК. s. 355. ISBN 5-87902-097-5.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  13. ^ Волхонский М. А., Муханов В. М. (2009). Россия на Кавказе. Пять веков истории : научно-публицистические очерки. М.: Объединенная редакция МВД России. Объед. ред. МВД России, Центр кавказских исслед. МГИМО(У) МИД России. s. 487. ISBN 978-5-8129-0094-6.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  14. ^ a b c Агакишиев И. А. (2017). Бакинская нефть и начало каспийского нефтяного бума. СПб.: Издательство «Алетейя». s. 452.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  15. ^ Мамедзаде, Натиг (2018). "Важнейший атрибут государственности". Region plus (13 (365)). s. 10-13. 20 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ Уильям Аллен, Павел Муратов (2016) [Caucasian Battlefields : A History of the Wars on the Turco-Caucasian Border 1828–1921]. Битвы за Кавказ : история войн на турецко-кавказском фронте, 1828-1921. М.: Центрполиграф. [пер. с англ. Е. В. Ламановой]. s. 606. ISBN 978-5-9524-5203-9. 
  17. ^ a b Азербайджанская Демократическая Республика (1918-1920). Баку: Элм. Гос. комис. по проведению 80-й годовщины Азерб. Демократ. Респ., Ин-т истории АН Азербайджана им. А. А. Бакиханова; [Отв. ред. Н. Агамалиева]. 1998. s. 306. ISBN 5-8066-0897-2.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  18. ^ a b Кадишев, А. Б. (1960). Интервенция и гражданская война в Закавказье. М.: Воениздат. s. 510.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  19. ^ a b Волхонский М., Муханов В. (2007). По следам Азербайджанской Демократической Республики. Евровосток. М.: Европа. s. 247. ISBN 978-5-9739-0114-1. 
  20. ^ Суходеев, Владимир (2009). Легенды и мифы о Сталине. Загадка 1937 года. М.: Эксмо : Алгоритм. s. 317. ISBN 978-5-699-36521-0.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  21. ^ a b c Токаржевский, Евгений Алексеевич (1957). Из истории иностранной интервенции и гражданской войны в Азербайджане. Баку: Изд-во Акад. наук АзССР. Акад. наук Азербайдж. ССР. Ин-т истории. s. 332. 
  22. ^ a b "Освобождение Кюрдамира". Sputnik. 10 Temmuz 2015. 30 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2019. 
  23. ^ Лудшувейт, Е. Ф. (1966). Турция в годы первой мировой войны 1914-1918 гг. : Воен.-полит. очерк. М.: Издательство Московского университета. s. 386.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  24. ^ История гражданской войны в СССР: в 5 томах. 3. Упрочение советской власти. Начало иностранной военной интервенции и гражданской войны. (Ноябрь 1917 г. — март 1919 г.). М.: Государственное издательство политической литературы. Ред. комиссия тома: Найда С. Ф., Обичкин Г. Д., Петров Ю. П., Стручков А. А., Шатагин Н. И. 1958. s. 678.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kürdemir_Muharebesi&oldid=32363865" sayfasından alınmıştır