İçeriğe atla

John Henry Newman

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Aziz

John Henry Newman

C.O.
Kardinal
Kilise doktoru
John Henry Newman by Herbert Rose Barraud
Herbert Rose Barraud tarafından çekilmiş fotoğraf, y. 1885
KiliseKatolik Kilisesi
Atanma12 Mayıs 1879
Dönem bitişi11 Ağustos 1890
Önce gelenTommaso Martinelli
Sonra gelenFrancis Aidan Gasquet
Diğer görevler
  • Oxford Oriel Koleji Üyesi
  • Birmingham Oratory Rektörü
Nişanlar
Papazlığa atanma
  • 13 Haziran 1824 (Anglikan diyakoz)
  • 29 Mayıs 1825 (Anglikan rahip)
  • 30 Mayıs 1847 (Katolik rahip)
Kardinal yapan12 Mayıs 1879
Papa XIII. Leo tarafından
RütbeKardinaller Diyakozu
Kişisel bilgiler
Doğum21 Şubat 1801(1801-02-21)
Londra, İngiltere
Ölüm11 Ağustos 1890 (89 yaşında)
Edgbaston, Birmingham, İngiltere
MezarıOratory Retreat Mezarlığı Rednal, Metropolitan Borough of Birmingham, Batı Midlands, İngiltere
Mezhep
Ebeveynleri
  • John Newman (ölüm 1824)
  • Jemima Fourdrinier (1772–1836)
EğitimTrinity College, Oxford
SloganLatince: Cor ad cor loquitur
('Yürek yüreğe konuşur')
İmzaJohn Henry Newman's signature
ArmaJohn Henry Newman's coat of arms
Oruç günü
  • 9 Ekim (Katolik Kilisesi)
  • 11 Ağustos (İngiltere Kilisesi)
Onurlandırıldığı yer
Kutsanışı19 Eylül 2010
Cofton Park, Birmingham, İngiltere
Papa XVI. Benedictus tarafından
Aziz ilanı13 Ekim 2019
Aziz Petrus Meydanı,[1] Vatikan
by Papa Franciscus
NiteliklerKardinal cübbesi,
HimayePersonal Ordinariate of Our Lady of Walsingham; şairler
MabetBirmingham Oratory

John Henry Newman C.O. (21 Şubat 1801, Londra – 11 Ağustos 1890, Birmingham), İngiliz Katolik teolog, akademisyen, filozof, tarihçi, yazar ve şairdir. Başlangıçta bir Anglikan rahip olarak görev yapmış; Katolikliğe geçişinin ardından kardinal unvanını almıştır. 19. yüzyıl İngiltere’sinin dinî tarihinde önemli bir figür olarak öne çıkmış ve 1830’ların ortalarında ulusal düzeyde tanınan bir kişi hâline gelmiştir.[2]

2019 yılında Papa Franciscus tarafından aziz ilan edilmiş; 2025 yılında ise Papa XIV. Leo tarafından yayımlanan resmî kararname ile “Kilise Doktoru” unvanı verilmesi onaylanmıştır.[3] Newman, Confoederatio Oratorii Sancti Philippi Nerii (Aziz Filip Neri’nin Oratoryosu Birliği) üyesiydi ve İngiltere’de bu cemaatin ilk kurumunu kurmuştur.

Kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başlangıçta Oxford Üniversitesi’nde evanjelik bir akademisyen ve İngiltere Kilisesi’nde bir rahip olan Newman, Anglikan geleneğinin tarihsel kökenlerine derin bir ilgi duymuştur. Zamanla Oxford Hareketi’nin önde gelen isimlerinden biri hâline gelmiştir. Bu hareket, İngiltere Kilisesi içinde Katolik inanç ve litürjik ritüelleri İngiliz Reformasyonu öncesindeki hâline geri kazandırmayı amaçlayan bir grup Anglikan tarafından başlatılmıştır. Hareket, çeşitli alanlarda kayda değer başarılar elde etmiştir.

Newman, 1841 yılında yayımladığı bir kitabın ardından şu ifadeyi kaleme almıştır:

“Anglikan Kilisesi üyeliğim açısından ölüm döşeğindeydim.”[4]

1845 yılında Newman, Oxford Üniversitesi’ndeki öğretim görevinden istifa etmiş ve takipçilerinin bir kısmıyla birlikte resmen İngiltere Kilisesi’nden ayrılarak Katolik Kilisesi’ne katılmıştır. Kısa süre içinde rahip olarak kutsanmış ve Birmingham’da etkili bir dinî lider olarak hizmet vermeye devam etmiştir. 1879 yılında, Papa XIII. Leo tarafından İngiltere’deki Katolik Kilisesi’ne yaptığı katkılar tanınarak kardinal unvanı ile onurlandırılmıştır.

Newman, 1854 yılında kurulacak olan Dublin Üniversite Koleji’nin temelini oluşturan İrlanda Katolik Üniversitesi’nin kuruluş sürecinde de önemli bir rol oynamıştır.[5]

Newman aynı zamanda edebî yönü güçlü bir düşünürdü. Başlıca eserleri arasında Tracts for the Times (1833–1841), kendi otobiyografisi olan Apologia Pro Vita Sua (1864) ve 1900 yılında Edward Elgar tarafından bestelenen şiiri The Dream of Gerontius (1865)[6] yer almaktadır. Ayrıca “Lead, Kindly Light”, “Firmly I believe, and truly” ve “Praise to the Holiest in the Height” gibi popüler ilahilerin de yazarıdır.

Newman’in azizlik süreci, 19 Eylül 2010 tarihinde Papa XVI. Benedictus’un Birleşik Krallık ziyareti sırasında başlatılmıştır.[7] Azizlik ilanı, 12 Şubat 2019 tarihinde Papa Franciscus tarafından resmen onaylanmış[8] ve 13 Ekim 2019 tarihinde yine Papa Franciscus tarafından gerçekleştirilmiştir.[9] Ardından, 31 Temmuz 2025 tarihinde Papa XIV. Leo tarafından “Kilise Doktoru” unvanı verilmiştir.[10]

Newman, Thomas Becket, Thomas More, Edmund Campion ve Polydore Plasden’in ardından Londra Şehri’nin beşinci azizi olarak kabul edilmektedir.[11][12]

Anglikan Hizmet

[değiştir | kaynağı değiştir]

13 Haziran 1824'te Newman, Oxford Katedrali'nde Anglikan diyakozu olarak takdis edildi. On gün sonra ilk vaazını, eski hocası Rahip Walter Mayers'in papaz yardımcısı (curate) olduğu Over Worton'daki (Banbury, Oxfordshire yakınları) Holy Trinity Kilisesi'nde verdi.[13] 29 Mayıs 1825 Teslis Pazarı'nda (Trinity Sunday), Oxford Piskoposu Edward Legge tarafından Christ Church Katedrali'nde rahip olarak takdis edildi.[14] Pusey'in önerisiyle, St Clement Kilisesi, Oxford'da papaz yardımcısı oldu. Burada, iki yıl boyunca, cemaat işleriyle (parochial work) meşgul oldu ve Encyclopædia Metropolitana için "Tyana'lı Apollonius", "Çiçero" ve "Mucizeler" üzerine makaleler yazdı.[15]

Richard Whately ve Oriel'in Başkanı (Provost) olan Edward Copleston, özgür tartışmaya güçlü bir inancı olan, bağımsız düşünen akademisyenlerden (dons) oluşan Oriel Noetics grubunun liderleriydi.[16] 1825'te, Whately'nin ricası üzerine Newman, St Alban Hall'un başkan yardımcısı (vice-principal) oldu, ancak bu görevi sadece bir yıl sürdürdü. O dönemde "zihinsel gelişiminin" büyük bir kısmını ve utangaçlığını kısmen yenmesini Whately'ye atfediyordu.[15]

Newman'ın George Richmond tarafından yapılan portresi, 1844[17]

1826'da Newman, Oriel'e eğitmen (tutor) olarak geri döndü ve aynı yıl, Newman'ın "şimdiye kadar tanıştığı en keskin zekâlı, en akıllı ve en derin adamlardan biri" olarak tanımladığı Richard Hurrell Froude, oraya fellow (kıdemli akademisyen) seçildi.[18] İkili, eğitmenlik görevinin seküler olmaktan ziyade ruhani ve pastoral olması gerektiğine dair yüksek bir ideal oluşturdu; bu da kolejde gerginliklere yol açtı. Newman, Whately'ye popüler eseri Mantığın Öğeleri (Elements of Logic, 1826, başlangıçta Encyclopædia Metropolitana için yazılmıştı) konusunda yardımcı oldu ve ondan Hristiyan Kilisesi'ni bir kurum olarak tanımlayan kesin bir fikir edindi:[15] "İlahi bir düzenleme ve Devletten bağımsız, kendine ait haklar, imtiyazlar ve güçlerle donatılmış bağımsız bir yapı".[19]

Newman, üniversitenin Parlamento Üyesi olarak Robert Peel'in yeniden seçilmesi vesilesiyle 1827'de Whately ile yollarını ayırdı: Newman, kişisel gerekçelerle Peel'e karşı çıkmıştı. 1827'de Newman, Whitehall'da vaizlik yapıyordu.[15]

Oxford Hareketi

[değiştir | kaynağı değiştir]

1828'de Newman, John Keble'a karşı Edward Hawkins'in Oriel Başkanı (Provost) olarak seçilmesini destekledi ve sağladı. Aynı yıl Newman, St Mary's Üniversite Kilisesi'ne papaz (vicar) olarak atandı; (Oxford şehrinin güneyindeki) Littlemore'un papazlık geliri (benefice) de bu göreve bağlıydı,[20] ve Pusey de Regius İbranice Profesörü oldu.[15]

Bu tarihte, Newman nominal olarak hâlâ Evangelikallerle ilişkilendirilse de, görüşleri giderek daha yüksek bir eklesiastik ton kazanmaktaydı. George Herring, Ocak ayında kız kardeşi Mary'nin ölümünün Newman üzerinde büyük bir etki yarattığı görüşündedir. Yılın orta aylarında Kilise Babalarını derinlemesine okumak için çalıştı.[21]

Church Missionary Society'nin (Kilise Misyoner Cemiyeti) yerel sekreteriyken, Newman, Anglikan din adamlarının Nonkonformistleri cemiyetin tüm kontrolünden pratikte nasıl uzaklaştırabileceğini öneren isimsiz bir mektup dolaşıma soktu. Bu durum, 8 Mart 1830'da görevden alınmasıyla sonuçlandı; ve üç ay sonra Newman, Bible Society'den (Kutsal Kitap Cemiyeti) çekilerek low church (Düşük Kilise) grubundan kopuşunu tamamladı. 1831–1832'de Newman, üniversite nezdinde "Seçkin Vaiz" (Select Preacher) oldu.[15] 1832'de, bir kolej eğitmenliğinin (tutorship) "esasen dini doğası" konusunda Hawkins ile yaşadığı görüş ayrılığı keskinleşti ve istifasına yol açtı.[15]

Katolikliğe Geçişi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aradan iki yıllık bir süre geçtikten sonra Newman, 9 Ekim 1845'te Littlemore'daki kolejde, İtalyan bir Çileci (Passionist) olan Dominic Barberi tarafından Katolik Kilisesi'ne kabul edildi.[22] Din değiştirmesinin Newman için kişisel sonuçları büyük oldu: ailesi ve arkadaşlarıyla ilişkileri bozuldu ve Oxford çevresindeki ona yönelik tutumlar kutuplaştı.[23] Daha geniş Traktaryan hareket (Oxford Hareketi) üzerindeki etkisi hâlâ tartışılmaktadır; zira bazı akademisyenler, tıpkı Oxford'un hareketin geneli üzerindeki hakimiyetinin abartıldığı gibi, Newman'ın öncü rolünün de abartıldığını düşünmektedir. Traktaryan yazıları, 1845'ten sonra, Oxford'daki ana figürlerle olan kişisel temasların çok ötesinde, geniş ve sürekli bir dolaşıma sahip oldu ve Traktaryan din adamları İngiltere Kilisesi'ne (Church of England) çok sayıda katılmaya devam etti.[24]

Oratoryen

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şubat 1846'da Newman, Oxford'dan ayrılarak o sırada Midland bölgesinin apostolik vekili (vicar-apostolic) olan Nicholas Wiseman'ın ikamet ettiği St. Mary's College, Oscott'a gitti; Ekim ayında ise Roma'ya giderek burada Kardinal Giacomo Filippo Fransoni tarafından rahip takdis edildi ve Papa IX. Pius tarafından kendisine İlahiyat Doktoru (Doctor of Divinity) derecesi verildi. 1847'nin sonunda Newman, bir Oratoryen (Aziz Philip Neri Oratoryosu üyesi) olarak İngiltere'ye döndü ve önce Maryvale'de (Old Oscott yakınlarında, günümüzde bir Teoloji, Felsefe ve Dini Eğitim koleji olan Maryvale Institute'un bulunduğu yer), ardından Cheadle'daki St Wilfrid Koleji'nde ve daha sonra Birmingham'da, St Anne's, Alcester Street'te ikamet etti. Sonunda, topluluk için geniş binaların inşa edildiği Edgbaston'a yerleşti ve (İrlanda'da geçirdiği dört yıl hariç) yaklaşık kırk yıl boyunca burada münzevi bir yaşam sürdü.[22]

Londra'da, halk arasında Brompton Oratory olarak bilinen Meryem'in Lekesiz Kalbi Kilisesi'nin (Church of the Immaculate Heart of Mary) dışındaki heykel

Edgbaston'daki ev kullanılmaya başlanmadan önce Newman, Peder Frederick William Faber'in amirliğinde (superior) Londra Oratoryosu'nu (London Oratory) kurdu.[22]

Son yılları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kardinal Newman'ın Jane Fortescue Seymour tarafından yapılan tablosu, y. 1876

1870'te Newman, o dönemdeki Katolik ilahiyatçılar tarafından yaygın olarak kullanılanlardan bir ölçüde farklı argümanlarla dini inancın savunulduğu, mantıksal açıdan sıkı bir şekilde örülmüş bir çalışma olan Grammar of Assent (Onaylama Grameri) adlı eserini yayımladı. 1877'de, Anglikan eserlerinin yeniden basımında, kendi via media (orta yol) savunmasını içeren iki cilde, orijinal eserlerde yer alan kendisine ait Katolik karşıtı argümanları eleştirdiği ve yanıtladığı uzun bir önsöz ekledi.[25]

Birinci Vatikan Konsili (1869–1870) sırasında Newman, zamanlamanın "yersiz" (inopportune) olduğuna inanarak, papanın yanılmazlığı doktrininin dogmatik olarak tanımlanması konusunda huzursuzluk duyuyordu.[26] Piskoposu William Bernard Ullathorne'a yazdığı ve gizlice yayınlanan özel bir mektupta, bu meseleyi zorlayan "küstah ve saldırgan hizbi" kınadı. Doktrin nihai olarak tanımlandığında Newman hiçbir hoşnutsuzluk belirtisi göstermedi, ancak yanılmazlık kapsamına çok az papalık beyanını dahil eden "en aza indirme ilkesi"nin (principle of minimising) bir savunucusuydu.[27] Daha sonrasında, Gladstone Roma kilisesini "modern düşünceyi ve antik tarihi eşit derecede reddetmekle" suçladığında, resmiyette Norfolk Dükü'ne hitaben yazılmış bir mektupta Newman, doktrine her zaman inandığını ve sadece kabul edilen tarihsel zorluklar nedeniyle, doktrinin tanımlanmasının din değiştirmeler üzerindeki caydırıcı etkisinden korktuğunu doğruladı. Bu mektupta ve özellikle de ikinci baskıya eklenen sonsözde (postscript) Newman, Katolik Kilisesi içinde rahat olmadığı yönündeki suçlamayı yanıtladı.[28]

Kardinalliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

1878'de Newman'ın eski koleji onu onursal üye (honorary fellow) seçti ve Papa IX. Pius'un öldüğü aynı gün, otuz iki yıllık bir aradan sonra Oxford'u yeniden ziyaret etti. Pius, Newman'a güven duymamıştı ancak halefi Papa XIII. Leo, piskopos olmamasına veya Roma'da ikamet etmemesine rağmen, Norfolk Dükü ve diğer İngiliz Katolik laity (meslekten olmayan Hristiyanlar) tarafından Newman'ı kardinal yapması için teşvik edildi.[28] Kardinal Manning, Newman'ın kardinal olmasıyla ilgilenmemiş görünüyordu ve Papa ona bu konuyu sorduğunda sessiz kaldı. Newman'ın doğrudan amiri (immediate superior) olan Ullathorne, Papa Leo'ya bu onurlandırmayı memnuniyetle karşılayacağını bildirdi. Teklif, Roma tarafından Şubat 1879'da yapıldı. Newman bu jesti çalışmalarının bir tasdiki olarak kabul etti, ancak iki ricada bulundu: o dönemde alışılmış olduğu üzere, kardinalliği alırken piskopos olarak takdis edilmemek; ve Birmingham'da kalmasına izin verilmesi.[28]

Newman, 12 Mayıs 1879 tarihli konsistuvarda (kardinaller kurulu) Papa XIII. Leo tarafından kardinallik rütbesine yükseltildi ve kendisine San Giorgio al Velabro Kardinal-Diyakozluk (Deaconry) unvanı verildi. Roma'dayken Newman, "dinde liberalizme" karşı hayatı boyunca sürdürdüğü tutarlı muhalefetini ısrarla vurguladı; bunun tam bir göreceliğe yol açacağını savundu.[28][29]

Ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]
Newman, Mayıs 1890

Bir hastalıktan sonra Newman, İngiltere'ye döndü ve ölümüne kadar Birmingham Oratoryosu'nda yaşadı; ara sıra Londra'yı ve özellikle de o sırada Aziz Paul Katedrali Dekanı (Dean of St Paul's) olan eski dostu R. W. Church'ü ziyaret etti. Kardinal olarak Newman, Arthur Wollaston Hutton'ın Anglikan ruhbanlığı üzerine bir eserine (1879) yazdığı bir önsöz ve The Nineteenth Century dergisinde (Şubat 1884) yayımlanan "Kutsal Yazıların Esinlenmesi Üzerine" (On the Inspiration of Scripture) başlıklı bir makale dışında bir şey yayımlamadı.[28] 1880'de Newman, Muhafazakâr Benjamin Disraeli'nin artık iktidarda olmamasından "aşırı bir mutluluk" duyduğunu itiraf etti ve Disraeli'nin kalıcı olarak gitmiş olmasını umduğunu ifade etti.[30]

1886'nın ikinci yarısından itibaren Newman'ın sağlığı bozulmaya başladı. Son Kutsal Ayin'ini (Mass) 1889'da Noel Günü'nde kutladı. 11 Ağustos 1890'da[31] Birmingham Oratoryosu'nda zatürreden öldü. Sekiz gün sonra naaşı, Oratoryo'nun kır evinin bulunduğu Birmingham, Rednal Hill'deki mezarlığa Ambrose St. John'un yanına defnedildi.

Naaşı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Newman'ın mezarı, azizlik mertebesine yükseltilmesi süreci devam ederken, rölik[32] olarak daha rahat tazim edilmesi amacıyla kalıntılarının Birmingham Oratory içindeki bir mezara taşınması niyetiyle 2 Ekim 2008'de açıldı; ancak, ahşap tabutunun parçalanıp dağıldığı (disintegrated) görüldü ve hiçbir kemik kalıntısına rastlanmadı. Birmingham Oratoryosu Pederleri'nin (Fathers of the Birmingham Oratory) bir temsilcisi, bunun nedeninin tabutun ahşap olması ve defin işleminin nemli bir yerde gerçekleşmesi olduğunu öne sürdü.[33] Dönemin kaynakları, tabutun, mezar alanındaki killi marndan (clay marl) daha yumuşak bir toprak türüyle örtüldüğünü göstermektedir.[34] Birmingham Üniversitesi'nden adli tıp uzmanı John Hunter, mezarın yakınından alınan toprak örneklerini test etti ve bu zaman diliminde bir bedenin tamamen ortadan kaybolmasının olası olmadığını söyledi. Kemiği ortadan kaldırabilecek ekstrem koşulların, hâlâ mevcut olan (extant) tabut kulplarını da ortadan kaldırmış olacağını belirtti.[35]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Burger, John (14 Eylül 2019). "Prince Charles plans to attend Cardinal Newman's canonization". 15 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2019. 
  2. ^ Gilley 2003, s. 201.
  3. ^ "St John Henry Newman set to become newest Doctor of the Church - Vatican News". www.vaticannews.va (İngilizce). 31 Temmuz 2025. 31 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2025. 
  4. ^ John Henry, Newman (1864). Apologia Pro Vita Sua. ss. Part 6, Article 1. 
  5. ^ Martin 1990, ss. 96–112.
  6. ^  Barry, William (1911). "John Henry Newman". Herbermann, Charles (Ed.). Katolik Ansiklopedi (İngilizce). 10. New York: Robert Appleton Company. 
  7. ^ "Pope Beatifies Cardinal Newman as His UK Tour Ends (with video clip)". BBC News. 19 Eylül 2010. 21 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2018. 
  8. ^ Brockhaus, Hannah. "Pope Francis Approves Canonization of John Henry Newman". Catholic News Agency. 2 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2019. 
  9. ^ "Pope to Canonize Newman and Four Others on 13 October – Vatican News". www.vaticannews.va. 1 Temmuz 2019. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2019. 
  10. ^ "St John Henry Newman set to become newest Doctor of the Church - Vatican News". www.vaticannews.va (İngilizce). 31 Temmuz 2025. 31 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2025. 
  11. ^ Eamon Duffy, "Newman and the Limits of Literalism", The Tablet, 13 July 2019, p. 15.
  12. ^ John M. Wilkins, "Letters", The Tablet, 20 July 2019, p. 18.
  13. ^ Ker 2009, s. 21.
  14. ^ Martin 1990, s. 34.
  15. ^ a b c d e f g Hutton 1911, s. 517.
  16. ^ Nicholson, E. W., Oxford Dictionary of National Biography, Hawkins, Edward (1789–1882), college head
  17. ^ Frank Turner, John Henry Newman: The Challenge to Evangelical Religion s. 588
  18. ^ Hutton & 11, s. 517.
  19. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; DNB isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  20. ^ "Newman's Littlemore legacy – St Mary and St Nicholas, Littlemore". www.littlemorechurch.org (İngilizce). 4 December 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 July 2017. 
  21. ^ Herring, s. 52.
  22. ^ a b c Hutton 1911, s. 518.
  23. ^ Gilley 2003, s. 243–45.
  24. ^ Herring, s. 65–74.
  25. ^ Hutton 1911, ss. 518–519.
  26. ^ Connolly, s. 10.
  27. ^ Newman, Letter to the Duke of Norfolk, s. 120.
  28. ^ a b c d e Hutton 1911, s. 519.
  29. ^ (İngilizce) "Dinde liberalizm, dinde pozitif bir hakikat olmadığını, bir inancın diğeri kadar iyi olduğunu savunan doktrindir...", JH Newman 'Biglietto Speech' http://www.newmanreader.org/works/addresses/file2.html 2 Ağustos 2020[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  30. ^ Quinn, Dermot (1993). Patronage and Piety: The Politics of English Roman Catholicism, 1850–1900. Stanford University Press. s. 204. 
  31. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; CEnc2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  32. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Duffy isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  33. ^ Mystery of cardinal's missing bones , BBC News, 29 October 2008.
  34. ^ Ker 2009, s. 747.
  35. ^ "Professor probes mystery over missing bones of Cardinal Newman". West Midlands News. 5 November 2008. 8 December 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 September 2010. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=John_Henry_Newman&oldid=36360779" sayfasından alınmıştır