Irak Türkmenleri
 | Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Irak | 3.000.000 |
| Diller | |
| Din | |
| Türk insanı üzerindeki yazı dizisinin bir parçası |
| Türkler |
|---|
 |
Irak Türkmenleri veya Irak Türkleri, Irak'ın kuzey bölgelerinde yaşayan ve genellikle Türkçe ve Arapça konuşan etnik gruptur.
Türkmen Adı
I. Dünya Savaşı'ndan sonra Osmanlı Devleti'nden ayrılmış, Irak adı ile kurulan devletin vatandaşları olarak varlıklarını sürdüren Türklerden, uzun yıllar "Türkler" diye söz edilmiştir. Mustafa Kemal Harbiye Mektebi öğrencisiyken "Bayat Türkleri" demiştir.
Ancak Lozan Konferansı sıralarında İngiliz heyeti "Türkmenler" olarak ifade etmişlerdir.[5] Buna karşılık olarak Türk delegesi başkanı İsmet İnönü Türkmen ile Türk'ün eş anlamlı olduğu ve Türkiye Türkleri'nin de Türkmen olduklarını savunmuştur.[5]
1923 Lozan ve 1926 Ankara antlaşmalarında "Musul Türkleri" denilmiştir.
1959 yılında Abdülkerim Kasım'ın yönetimi ele geçirdikten sonra Irak'ta yaşayan Türkler'e "Türkmen" denilmeye başlamıştır.[5]
Tarih
Türkmenler sadece Kafkasya’ya değil, birçok coğrafyaya yayılmışlardır. Afganistan’ın Herat, Lakay, Ak Çah, Ândhui, Devletabad ve Maruçak bölgelerinde Türkmen boyları bulunmaktadır.[6]
Ayrıca J. H. Kramers, "12. yüzyılda Kerkük civarının, başkenti Erbil olan Türk beyliği Begtekinlilerin idaresinde" olduğunu İslam Ansiklopedisi'nde belirtmek suretiyle, bölgedeki Türk varlığının Osmanlı Devleti'nden önceye dayandığını vurgulamaktadır.[kaynak belirtilmeli]
İngiliz İşgali ve Türkmenler
I. Dünya Savaşı'nın sonunda, toprakları İngiliz işgaline uğrayan Musul, Kerkük ve Erbil Türkmenlerinin ileri gelenleri, istilacı güçlere karşı mücadele etmek için, hemen harekete geçmişlerdi.
Anadolu toprakları üzerinde yürütülen Milli Mücadele'ye paralel olarak başlayan, bölgedeki hareketler, gücünü yine Anadolu'dan alıyordu. İlk olarak, İngilizlerin, halkı Osmanlı Devleti aleyhine kışkırtmalarını önlemek için, acil biçimde önlemler alınmaya başlandı. İngilizlerin bölgedeki siyasi hâkimleri, para vererek elde ettikleri bazı aşiret reislerini yanlarına çekmek için büyük gayret gösteriyorlardı. Buna karşılık, Türklerin ileri gelen liderleri, İngilizlerin bu gayretlerini boşa çıkarmak için, olağanüstü çaba harcıyorlardı. Bunların arasında Erbil Türklerinin çok sevilen ve sayılan din alimi Küçük Molla Efendi'nin (1867-1943), halkı İngilizlere karşı mücadeleye davet eden ve işgalcilerin propagandalarına karşı uyanık olmaya yönelik konuşma ve sohbetleri, büyük etki yapıyordu.
Nüfus
Irak Türkmenleri, Irak'ın kuzeyinden itibaren Telafer, Musul, Erbil, Altunköprü, Kerkük, Tuzhurmatu, Kifri, Kara Tepe, Hanekin, Mendeli ve Bağdat'ın güney doğusunda bulunan Bedre'ye kadar uzanan bir şerit üzerinde yerleşmektedir.
Irak’ta Türk/Türkmen nüfusu 2.000.000 ila 3.000.000 civarında belirtilmiştir.[7][8] 600.000 civarı bir nüfus rakamından söz eden kaynaklar da vardır.
1958 yılında Bağdat'ta yayınlanan "The Iraqi Revolution 14th July Celebrations Committee" adlı kaynakta ve 1987'de Londra'da Inquiry Dergisi'nde yayınlanan "The Forgotteen Minority: The Turkomans of Iraq" adlı makalede 1957 yılında yapılan sayımda Irak' ta 567.000 Türkmen'in yaşadığı belirtilmiştir. Bu kaynaklara göre Irak'ın % 8,94'i Türkmen’dir. Daha sonra Irak'ta yayınlanan resmi kaynaklar ise Türkmenleri % 2 olarak göstermiştir.
Ancak Irak Türkmen Cephesi adlı bir örgüt, resmi internet sitesindeki ifadesine göre Irak'ta en az 2 milyon Türkmen'in yaşadığını iddia etmektedir.[9] Irak'ta yaşayan Türkler 1920'den itibaren kendilerine karşı uygulanan Kuzey Irak'taki asimilasyon politikalar ve Sünni - Şii mezhep anlaşmazlığı sebeplerinden dolayı siyasi olarak birlik gösterememektedirler.[kaynak belirtilmeli]
Din
Türkmenler çoğunlukla Müslüman'dır. 1.Grup olarak Sünniler, 2.Grup olarak şiiler.
Dil
Türkmenlerin yoğun olarak yaşadıkları yerlerde Türkçe resmî dildir. Irak Türkçesi konuşma dili olarak Güney Azerice[10] ve Urfa ağzından oluşmaktadır.[4] Resmî yazı ve eğitim dili olarak ise Türkçe kullanmaktadırlar. Türkçe, Kerkük, Telafer gibi kentlerde resmî dildir.[11]
Ayrıca bakınız
- Irak Türkmenleri'ne yapılan saldırılar
- Altınköprü Katliamı
- Türk halkları / Türk azınlıklar
- Türkmeneli
- Kerkük
- Telafer
- Irak Türkmen Cephesi
- İhsan Doğramacı
- Manisa Tarzanı
Kaynakça
- ^ Birinci Bölüm: 1. İrak Türkmenlerin Ağız Özellikleri. — 1.1. Türkmen Lehçesi, sayfa 12. // Irak Türkmen Atasözleri Üzerine Bir Inceleme. T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisan Tezi. Tezi Yöneten: Prof. Dr. Mustafa Özkan. Tezi Hazırlayan: Rasheed Ali Hassan. İstanbul — 2006, 330 sayfa.
“ Irak Türkmenlerinin konuştukları ağız, Türkçenin Azeri ağzı (Doğu Oğuzca) sahası içine girmektedir. Azeri sahası dil coğrafyası bakımından: Doğu Anadolu, Güney Kafkasya, Kafkas Azerbaycan'ı, İran Azerbaycan'ı, Kerkük (lrak) ve Suriye Türkleri bölgelerini kapsar. ” - ^ İrak Türkmen Türkçesi, sayfa 329. // İrak Türkmen Türkçesi. Ataturk Kültür, Dil ve Tarih Yuksek Kurumu, Türk Dil Kurumu yayınları: 664. Hazırlayan: Prof. Dr. Hidayet Kemal Bayatlı. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 1996, XX+410 sayfa. ISBN 9789751608338
“ Irak Türkmenlerinin konuştukları ağız, Türkçenin Azeri ağzı (Doğu Oğuzca) sahası içine girmektedir. Azeri sahası dil coğrafyası bakımından: Doğu Anadolu, Güney Kafkasya, Kafkas Azerbaycan'ı, İran Azerbaycan'ı, Kerkük (lrak) ve Suriye Türkleri bölgelerini kapsar. ” - ^ [1]
- ^ a b Kirkuk.us
- ^ a b c Suphi Saatçi, Tarihten Günümüze Irak Türkmenleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2003, ISBN 975-437-455-4, s. 16.
- ^ Nadir Devlet, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, Çağ Yayınları, Ek Cilt, İstanbul 1993, sayfa 434.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;UNPOisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;MINORITYisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Irak Türkmen Cephesi Resmî İnternet Sitesi
- ^ ethnologue.com
- ^ http://www.iraqinationality.gov.iq/attach/iraqi_constitution.pdf
İlgili Kitaplar
- Suphi Saatçi, Tarihten Günümüze Irak Türkmenleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2003, ISBN 975-437-455-4.
- Bilâl N. Şimşir, Türk - Irak İlişkilerinde Türkmenler, Bilgi Yayınları, Ankara, Eylül 2004, ISBN 975-22-0102-4.
- Irak Türkmenlerinin dünü ve Türkçesi, Dicle Üniv. Fen-Ed. Fak. Çag. Türk Lehç. ve Ed. Bölümü Ögr. Gör., Dr. Mehmet Hazar
- A. Borjakov, M. Sarıhanov, M. Söyegov, B. Hojayev, S. Arnazarov (2000), Türkmen Dilinin Grammatikası (Morfologiya), Mahmudgulu Adındaki Dil ve Edebiyat Enstitüsü, Ruh Neşriyatı, “Türk Dil Kurumu tarafından basılmıştır.” Ankara.
- Altan Çetin (2002), “Irak Türkmenleri Tarihi” (Abdullatif Benderoğlu’nun Târihu’t-Turkmân fi’l- Irak, Bağdat 1972, adlı eserinden tercümedir), Nüsha, Yıl: 11, Sayı: 6, Yaz, s. 144-148.
- Ebulgazi Bahadır Han (1996), Şecere-i Terākime (Türkmenlerin Soy Kütüğü), Hazırlayan: Zuhal Kargı Ölmez, Simurg yayınları, Ankara, s. 210.
- Nadir Devlet (1993), Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, Çağ Yayınları, Ek Cilt, İstanbul.
- Oğuz Ünal (1980), Türkiye Tarihine Giriş, Horasan’dan Anadolu’ya, Töre Devlet Yayınevi, Ankara.
- V. Bartold (1958), Târihu’t-Turk fî Asyâ el-Vusta, Kahire.
- Osman S. A. Ismail, "Mu'tasim and the Turks," BSOAS 29 (1966): 12-24
- Hugh Kennedy, The Prophet and the Age of the Caliphates, (London: Longman Group, 1986), 158-77.
- Helmut Tollner, Die türkischen Garden am Kalifenhof von Samarra, (Bonn, 1971).