İçeriğe atla

Imbolc

Vikipedi, özgür ansiklopedi
   İmbolc/ Azize Brigid Günü
Brigid haçı
Diğer adıLá Fhéile Bríde (İrlandaca)
Là Fhèill Brìghde (İskoçça (Kelt dili))
Laa'l Breeshey (Manca)
KutlayanlarTarihsel olarak: Galliler
Bugün: İrlandalılar, İskoçlar, Man'lılar, Modern Paganlar
Önemibaharın başlangıcı, Azize Brigid'in yortu günü
Tarih1 Şubat
(veya G. Yarımküre'deki bazı Neopaganlar için 1 Ağustos)
Geleneklerziyafet çekmek, Brigid haçı ve İrlandaca: Brideóg yapmak, kutsal kuyuları ziyaret etmek, bahar temizliği, kilise ayini yapmak

İmbolc veya İmbolg, diğer adıyla Azize Brigid Günü (İrlandaca: Lá Fhéile Bríde; İskoç Galcesi: Là Fhèill Brìghde; Man Adası Galcesi: Laa’l Breeshey), her yıl 1 Şubat’ta kutlanan bir Gal festivali olup baharın başlangıcını simgeler.[1] Hristiyanlıkta ise İrlanda’nın koruyucu azizesi Azize Brigid’in yortusuna denk gelir. Tarihsel olarak, bu festivale ait pek çok halk geleneği İrlanda, İskoçya ve Man Adası’nda yaygın biçimde uygulanmıştır. İmbolc, kış gündönümü ile ilkbahar ekinoksu arasındaki dönemin tam ortasında yer alır[2] ve Gal kültürünün dört mevsimsel festivalinden biri olarak Bealtaine, Lughnasadh ve Samhain ile birlikte anılır.[3]

İmbolc, erken İrlanda edebiyatında—diğer mevsimsel festivallere kıyasla daha az sıklıkla—anılır. Tarihçiler, İmbolc’un başlangıçta pagan döneme ait, kuzulama mevsimi, baharın gelişi ve muhtemelen tanrıça Brigid ile ilişkili bir festival olduğunu; azize Brigid ve yortu gününün bu eski inançlardan Hristiyanlaştırma yoluyla devşirilmiş olabileceğini öne sürerler.[4] Aziz Brigid yortusuna ilk kez Orta Çağ’da değinilmiş, ancak gelenekleri erken modern döneme kadar ayrıntılı şekilde kaydedilmemiştir. Son yüzyıllarda, Azize Brigid Günü’nde Brigid haçları örülüp kapı ve pencerelere asılarak yangın, hastalık ve kötülükten korunma amacıyla kullanılmıştır. Brigid’in bez bebek biçimindeki temsili Brídeóg hazırlanır; kız çocukları bu bebeği bazen saman kıyafetli saman çocukların eşliğinde kasaba içinde dolaştırırdı. Brigid’in Arife gecesi evlere uğradığına ve bereket getirdiğine inanılırdı. Bunun için ev sahipleri Brigid’e bir yatak hazırlar, yiyecek ve içecek bırakır, kutsama yapması amacıyla giysilerini kapı eşiğine sererdi. Ayrıca kutsal kuyular ziyaret edilir, özel bir sofra hazırlanır ve gün, geleneksel olarak hava durumuyla ilgili kehanetlerle ilişkilendirilirdi.

20. yüzyılda birçok geleneği kaybolmuş olsa da, İmbolc hâlâ bazı Hristiyanlarca dini bir bayram, bazı Hristiyan olmayanlarca da kültürel bir etkinlik olarak kutlanmaktadır. Ayrıca, bazı bölgelerde gelenekleri yeniden canlandırılmıştır. 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Kelt neopaganları ve Vikalar da İmbolc’u dini bir ritüel olarak benimsemişlerdir.[1][2] 2023’ten bu yana ise İrlanda’da “İmbolc/Aziz Brigid Günü” resmi tatil ilan edilmiştir.[5]

İsmi

[değiştir | kaynağı değiştir]

İmbolc ya da İmbolg kelimesinin kökeni tam olarak bilinmemektedir. En yaygın açıklamalardan biri, bu adın Eski İrlandaca i mbolc (Modern İrlandaca: i mbolg) ifadesinden geldiğidir; bu da “karında” anlamına gelir ve yılın bu döneminde koyunların hamile olmasına işaret eder.[6] Dilbilimci Joseph Vendryes, kelimenin Eski İrlandaca imb- (yoğunlaştırıcı ön ek) ve folc (yıkamak, arındırmak) sözcüklerinden türediğini öne sürer. Bu bağlamda, folcaim (“yıkanmak, temizlenmek”) fiiliyle ilişkilendirerek İmbolc'un ritüel bir arınma törenine işaret ettiğini ileri sürer.[7][8] Bir diğer görüş, Eric P. Hamp’a aittir. O, bu kelimeyi hem “süt” hem de “arınma” anlamlarını taşıyan bir Proto-Hint-Avrupa kökene dayandırır[9] 10. yüzyıldan kalma Sanas Cormaic adlı sözlükte ise İmbolc, Oímelc olarak geçer ve ilkbaharın başlangıcı olarak tanımlanır. Sözlükte bu sözcüğün oí-melg (yani “koyun sütü”) ifadesinden türediği, bunun da “koyunların süt vermeye başladığı zaman” anlamına geldiği belirtilir.[10] Ancak modern dilbilimciler bu açıklamayı halk etimolojisi olarak görür; yazarın kelimeye mantıklı bir köken uydurmak için yazımını değiştirdiği düşünülmektedir.[11]

12. yüzyıldan kalma Leinster Kitabı’ndaki Táin Bó Cúailnge destanında, Imbolc’un (metinde imolg ve imbuilg olarak geçer) 1 Kasım’daki Samhain kutlamasından üç ay sonra gerçekleştiği belirtilir.[12] Aynı destanın 14. yüzyıla ait daha sonraki bir versiyonu olan Stowe nüshasında ise Imbolc adı artık kullanılmaz; bunun yerine Fél Brigde yani Azize Brigid Günü yer alır.[13] Bu değişim, Brigid Günü’nün zamanla pagan kökenli Imbolc’un yerini aldığını gösteriyor olabilir. Ayrıca, Metrical Dindshenchas adlı kaynakta Táin’a dair yazılmış eski bir şiirde "iar n-imbulc, ba garb a ngeilt" şeklinde bir dize yer alır. Bu dize, Edward Gwynn tarafından “Candlemas’tan sonra, sürüleri yönetmek zordu” şeklinde çevrilmiştir. Candlemas, 2 Şubat’ta kutlanan Hristiyan bayramıdır ve İrlanda'da “Lá Fhéile Muire na gCoinneal” olarak bilinir. Bu da Imbolc’un zamanla Hristiyan takvimine entegre edilerek, onunla özdeşleşen bir güne dönüşmüş olabileceğini gösterir.[14]

Kökeni

[değiştir | kaynağı değiştir]
Azize Brigid, bir kuzu ve buzağıyla birlikte bir çoban olarak tasvir edilmiştir

Tarihçiler Ronald Hutton ve Dáithí Ó hÓgáin, Imbolc’un kökenlerinin büyük olasılıkla Hristiyanlık öncesi döneme uzandığını öne sürmektedir.[15][16] Bu dönemin, kuzu doğumlarının başladığı zamanla örtüştüğü, kıtlık sonrası taze koyun sütüne erişimin mümkün hâle geldiği ve ilkbahar ekimi için hazırlıkların yapıldığı bir mevsim olduğu düşünülmektedir.[6][8][17][18]Joseph Vendryes ile Christian-Joseph Guyonvarc'h, Imbolc’un ayrıca Antik Roma’da aynı dönemlerde kutlanan Februa ya da Lupercalia gibi bir arınma ve temizlik festivali işlevi görmüş olabileceğini ileri sürmüştür.[8][19]

Bazı araştırmacılar, Imbolc’un tarihinin İrlanda’da Neolitik Çağ'dan beri önemli olduğunu ileri sürmektedir.[20] İrlanda’daki bazı geçit mezarlarının, Imbolc ve Samhain dönemlerindeki gün doğumuyla hizalı olduğu gözlemlenmiştir. Bu yapılar arasında Tara Tepesi'ndeki Mound of the Hostages ve Slieve na Calliagh’deki Cairn L de bulunmaktadır.[21][22] Ancak Frank Prendergast, bu tür hizalanmaların son derece nadir olduğunu ve muhtemelen rastlantısal bir şekilde oluştuğunu savunmaktadır.[23]

Ronald Hutton’a göre Imbolc, önceleri pagan takviminde önemli bir yere sahipti ve sonradan “İrlanda’nın Ana Azizesi” Brigid’in yortusuna dönüştürüldü.[17] Geç 7. yüzyılda Cogitosus, 1 Şubat’ta Kildare’de Azize Brigid için bir yortu düzenlendiğini kaydeden ilk kaynaktır.[18] Brigid’in 6. yüzyılda yaşadığı, Kildare’de bir manastır kurduğu ve zamanla güçlü bir kült figürüne dönüştüğü kabul edilse de, hakkında somut tarihsel veriler çok sınırlıdır; erken dönem hagiografileri çoğunlukla mucize öyküleri ve İrlanda’nın pagan anlatılarından derlenen anekdotlara dayanır.[24] Azize Brigid’in, adını taşıyan eski doğurganlık tanrıçası Brigid’den esinlenmiş olabileceği veya gerçek bir kişinin efsanelerinin tanrıça mitleriyle kaynaşmış olabileceği öne sürülür.[25] Hem hristiyan azize hem de tanrıça Brigid, Sanas cormaic ve Lebor Gabála Érenn’de bilgelik, şiir, şifa, koruma, demircilik ve hayvancılıkla ilişkilendirilir.[18][26] Kuzu doğumlarının başlangıcını simgeleyen Imbolc’un, Brigid’in doğurganlık ve sütle bağlantılı özellikleri üzerinden bu figürle birleştirilmiş olması muhtemeldir.[19] Hutton, tanrıça Brigid’in Imbolc’la önceki dönemde de bağının bulunduğunu ve bu tarihin azizenin yortusu olarak benimsenerek sürdürüldüğünü öne sürer. Başka bir görüşe göre ise, Imbolc’un süt teması; Brigid’in İsa’nın sütanneliği yaptığına dair efsanelerle örtüşerek, bu günün azizesiyle özdeşleştirilmesine zemin hazırlamıştır.[17]

Tarihi gelenekler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken İrlanda el yazmalarında Imbolc festivali zikredilse de özgün ritüel ve gelenekleri hakkında ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır.[17] Gaelik İrlanda’da Imbolc, Beltane (1 Mayıs), Lughnasadh (1 Ağustos) ve Samhain (1 Kasım) ile birlikte dört ana mevsimsel festivalden biriydi. 10. yüzyıla tarihlenen Tochmarc Emire öyküsü, Imbolc’u “ilkbaharda koyunların sağım zamanı” olarak tanımlayan dört mevsimsel festivalden biri olarak listeler.[17][27] Festivalin koyun sağımına yaptığı vurgu, kuzuların erken doğumuna ve sağımın kış sonu dönemde mümkün olan en kısa sürede yeniden başlatılmasına yönelik eski tarımsal uygulamaları yansıtıyor olabilir. Bu dönemde seyrek kalan bitki örtüsünde koyunlar ineklere kıyasla daha iyi beslenir; bu yüzden çiftçiler süt üretimine kesintisiz devam edebilmek için sağımı erkene almıştır.[8] Hibernica Minora derlemesinde yer alan bir Eski İrlandaca şiirde ise Kuno Meyer’in (1894) çevirisine göre, “Imbolc’ta el, ayak ve baş yıkanmalıdır” ifadesi geçer; bu da festivalin ritüel bir arınma töreni içerdiğini göstermektedir.[8] Mevsimsel bir kutlama olarak Imbolc’un başlangıç tarihi muhtemelen kuzuların doğum zamanına[19] ve çakal eriğinin çiçek açmasına[28] bağlı olarak esnek şekilde belirleniyordu.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Danaher 1972, s. 38
  2. ^ a b McNeill, F. Marian (1959, 1961) The Silver Bough, Vol. 1–4. William MacLellan, Glasgow; Vol. 2, pp. 11–42
  3. ^ Cunliffe, Barry (1997). The Ancient Celts. Oxford: Oxford University Press. Page 188-190.
  4. ^ Berger, Pamela (1985). The Goddess Obscured: Transformation of the Grain Protectress from Goddess to Saint. Boston: Beacon Press. ss. 70-73. ISBN 978-0-8070-6723-9.  Geçersiz |url-erişimi=registration (yardım)
  5. ^ "Government agrees Covid Recognition Payment and New Public Holiday". Government of Ireland. Department of the Taoiseach. 19 Ocak 2022. 30 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2022. 
  6. ^ a b Chadwick, Nora K. (1970). The Celts. Harmondsworth: Penguin. s. 181. ISBN 978-0-14-021211-2. 
  7. ^ Vendryes, J., "Imbolc", Revue Celtique 41 (1924). pp.241–244.
  8. ^ a b c d e Patterson, Nerys. Cattle Lords and Clansmen: The Social Structure of Early Ireland. University of Notre Dame Press, 1994. p.129
  9. ^ Hamp, Eric (1979–1980). "Imbolc, Óimelc". Studia Celtica (14/15): 106-113. 
  10. ^ Meyer, Kuno, Sanas Cormaic: an Old-Irish Glossary compiled by Cormac úa Cuilennáin, King-Bishop of Cashel in the ninth century (1912).
  11. ^ Kelly, Fergus. Early Irish Farming: A Study Based Mainly on the Law-texts of the 7th and 8th centuries AD. School of Celtic Studies, Dublin Institute for Advanced Studies, 1997. p.460
  12. ^ Ó Cathasaigh, Tomás (1993). "Mythology in Táin Bó Cúailnge", in Studien zur Táin Bó Cúailnge, p.123
  13. ^ Torma, Thomas (2002). "Imbolc, Candlemas and The Feast of St Brigit". Cosmos: The Journal of the Traditional Cosmology Society. 18: 80. 
  14. ^ MacKillop, James (1998). Dictionary of Celtic mythology. Oxford: Oxford University Press. s. 270. ISBN 978-0-19-280120-3. 
  15. ^ Hutton, Ronald (1996). Stations of the Sun: A History of the Ritual Year in Britain. Oxford University Press. ss. 134-138. ISBN 978-0-19-820570-8. 
  16. ^ Ó hÓgáin, Dáithí. Myth, Legend & Romance: An encyclopedia of the Irish folk tradition. Prentice-Hall Press, 1991. pp.60–61
  17. ^ a b c d e Koch, John T. Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. 2006. p. 287.
  18. ^ a b c Danaher 1972, s. 13
  19. ^ a b c Wright, Brian. Brigid: Goddess, Druidess and Saint. The History Press, 2011. p. 83–85
  20. ^ "Imbolc". Newgrange UNESCO World Heritage website. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011. 
  21. ^ Moriarty, Sean Keir. "Orthostat: The Mound of the Hostages": p. 34
  22. ^ Brennan, Martin. The Stones of Time: Calendars, Sundials, and Stone Chambers of Ancient Ireland. Inner Traditions, 1994. pp. 110–11
  23. ^ Prendergast, Frank (2021). Gunzburg, Darrelyn (Ed.). The Archaeology of Height: Cultural Meaning in the Relativity of Irish Megalithic Tomb Siting. London, New York, Oxford, New Delhi, Sydne: Bloomsbury Academic. ss. 13-42. 
  24. ^ Farmer, David. The Oxford Dictionary of Saints (Fifth Edition, Revised). Oxford University Press, 2011. p.66
  25. ^ MacKillop, James (1998). Dictionary of Celtic mythology. Oxford University Press. s. 58. ISBN 978-0-19-280120-3. 
  26. ^ Wright, Brian. Brigid: Goddess, Druidess and Saint. The History Press, 2011. pp.26–27
  27. ^ "The Wooing of Emer by Cú Chulainn". Corpus of Electronic Texts Edition. 26 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  28. ^ Aveni, Anthony F. (2004). The Book of the Year: A Brief History of Our Seasonal Holidays. Oxford University Press, USA. s. 38. ISBN 978-0-19-517154-9. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Imbolc&oldid=35613993" sayfasından alınmıştır