Ahiarmiutlar

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Ihalmiut sayfasından yönlendirildi)
Ahiarmiut İnuitleri
Ahiarmiujuit
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Kivalliq İnuitçesi
Din
Hristiyanlık, Şamanizm

Ahiarmiutlar ya da İhalmiutlar (kendilerince Ahiarmiujuit[1] ya da Ahiarmiut «Out-of-the-Way Dwellers»,[2][3][4] Ihalmiut «People from Beyond»,[5] İngilizce Ihalmiut, Ahiarmiut, Ahearmiut), Kanada'nın Nunavut bölgesinde Hudson Körfezi'nin batı içbölgelerinde Kazan Nehri[6] Ennadai Gölü,[7] Küçük Dubawnt Gölü (Kamilikuak olarak değiştirilmiştir)[6] kıyılarında ve Thlewiaza (Aglirnaqtuq) nehrinin kuzeyinde[8] yaşayan Kanada İnuitlerinin denizcil olmayan Kivalliq İnuitleri grubundan Eskimo halkı. Diğer Kivalliq İnuitleri gibi bunlar da Rengeyiği İnuitleri kültür grubunda yer alan rengeyiği avlayarak geçimlerini sağlayan avcı ve toplayıcı halktır. Sözlü tarihlerine göre 1886 yılındaki nüfusları tahmini 7.000 kişi iken sonraki yıllarda sayıları büyük ölçüde azalarak, 1920 yılında 450 kişi,[9] 1947-48 yılında 40 kişi, 1950 yılına gelindiğinde ise yalnızca 30 kişi kalmışlardır. Günümüzde büyük ölçüde Arviat adlı mezrada yaşamaktadırlar.[1]

Kanada Hükûmeti tarafından tehcire tabi tutulan ve geleneksel ekolojik bilgilerini kaybeden Ahiarmiutlar, niye taşınıp sürgün edildiklerini anlayamamaktadırlar. Ennadai Gölü'nden Arviat'a 1950 ile 1958 yılları arasındaki zoraki tehcirin Ahiarmiutları büyük sıkıntıya soktuğunu ve tehcirin başarısızlıkla sonuçlandığı kabul edilmektedir. Arviat'taki Ahiarmiut yaşlıları bu tehciri acı ve korkunç (terrible) bir sürgün olarak nitelendirmektedirler[9]

Komşuları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahiarmiutların komşuları olarak Hauniqtuurmiut, Harvaqtuurmiut, Qairnirmiut ve Paallirmiut gibi kendileri gibi Kivalliq İnuitlerinden olan kabileler yer alır.[1] Güneyde ağaç çizgisi sınırında Denesulinece konuşan Sayisi Deneleri (Ethen Eldeli) Kızılderilileriyle de komşudurlar.

Avrupalılarla temas[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahiarmiutların Avrupalılarca ilk karşılaşması 1893 ve 1894 yıllarında Geological Survey of Canada adına Barren Lands keşif gezisi düzenleyen Joseph Tyrrell ile olmuştur.[10]

1934 yılında Ahiarmiutlar 11 aile başkanı ve yönetimindeki 80 kişi olarak kaydedilmiştir. Avruplılarla temasları o dönemde sınırlı kalmıştır. Fakat, Hudson's Bay Company şirketinin ticaret karakolu menajerleri 1936 yılında Windy Nehri'nin bir kısmında Windy Post adlı ticaret karakolu kurmuş ve bu karakol daha sonra Nueltin Gölü'ne taşınmıştır. Ahiarmiutlar bu karakolda beyaz tüccarlarla silâh, mühimmat ve çay karşılığı parka, rengeyiği derisinden parka, kamik (bot) ve kürk değiş tokuş etmişlerdir. Burada yalnız Beyazlarla değil, karakola gelen Denesulineler ile Métislerle de ticaret yapmışlardır.[6]

Yazar ve kâşif Farley Mowat'ın 1940 lı yıllardaki ziyaretine kadar Ahiarmiutlar büyük ölçüde Batılı araştırmacılarca ihmal edilmişlerdir. Ahiarmiutlar o zaman Padlermiutların bölgesinde Yathkyed Gölü ile Ennadai Gölü arasında idiler. Mowat, Ahiarmiutlar üzerine en geniş bilgiyi veren kişidir ve yazdıkları kitaplar arasında özellikle People of the Deer ve The Desperate People öne çıkar. Sözlü tarihlerine göre 1886 yılındaki nüfuslarını 7.000 olarak tahmin etmiştir ve sonraki yıllarda sayıları büyük ölçüde azalarak 1947-48 yılında 40 (kırk) kişi kalan Ahiarmiutlar 1950 yılına gelindiğinde ise yalnızca 30 kişi kalmışlardı.[11] Onları böylesine büyük yıkıma ve kırıma uğratan etkenler arasında, av dinamiklerinin değişmesi (yiyecek için avlanmadan kürk için avlanmaya kadar), kürk tüccarlarıyla temastan sonra besinlerine un ve şekerin dahil olması,[12] hastalıklar (muhtemelen difteri),[6] rengeyiğinin (tundra rengeyiği) yetersiz kalması ve kızak köpeklerinin hastalıktan kırılması (muhtemelen kuduz)[6] gibi sebebpler görülür. Mowat bir yıl boyunca Ahiarmiutlar arasında yaşamış ve onların yaşamlarını ve kültürünü araştırmıştır. Çok sayıda rengeyiğinin Beyaz Avrupalılar tarafından öldürüldüğünü ve bunun da geyik nüfusunu azalttığını tespit etmiştir[13]

Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahiarmiutların dili Doğu Kanada İnuitçesi içinde yer alan Kivalliq İnuitçesi lehçesinin Ahiarmiut alt lehçesidir (Ahiarmiut subdialect).[14]

Avcılık ve toplayıcılık[değiştir | kaynağı değiştir]

Bütün Eskimo halkları gibi Ahiarmiutlar da avcı ve toplayıcı halktır. Esas avları rengeyiği (tuktu) olup yazdan avlayıp kuruttukları etlerini Arktika'nın karanlık kış aylarında tüketirler.[15] Göç eden rengeyiği sürüleri ilkbaharda geri dönene kadar aç kalmamak için kar kekliği (aqidjgiq) avı yaparlar.[11] Balık (iqaluk) da diğer avlarındandır. Kesinlikle iç bölgeden uzaklaşıp deniz kıyılarına (Hudson Körfezi) yanaşmazlar.[1]

Tehcir[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahiarmiutlar Kanada Hükûmeti tarafından tehcire (relocation) tabi tutulmuşlardır:

  • The Nueltin Lake relocation, 1950:[9] 1950 Nueltin Gölü Tehciri kötü hazırlanmış ve yönetilmiştir. 1950 yazının başlarında Department of Resources and Development tarafından düzenlenen tehcir 47 Eskimonun hava yoluyla Ennadai Gölü'nden Nueltin Gölü'ne nakledilmesiyle sonuçlandı. Fakat, yeni geldikleri yerde av yapılamamsı ya da az olması ve diğer çetin şartlar altında zor durumda kalmışlar ve Noel zamanı tekrar Ennadai Gölü'ne geri dönmüşlerdir. Bütün bu süreçte eşyalarını getirip götürmek için izin verilmemiştir.[9]
  • The Henik Lake relocation, 1957:[9] 1957 Mayıs ayında Kanada Hükûmeti tarafından Padlei ticaret karakolundan 45 mil uzaktaki Henik Gölü'ne Ennadai Gölü'nden hava yoluyla taşınmıştır.[16] Ennadai Gölü'nden 1950 ile 1958 yılları arasındaki zoraki tehcirin Ahiarmiutları büyük sıkıntıya soktuğunu ve tehcirin başarısızlıkla sonuçlandığı kabul edilmektedir. Arviat'taki Ahiarmiut yaşlıları bu tehciri acı ve korkunç (terrible) bir sürgün olarak nitelendirmektedirler.[9]
  • 1957 yılında bundan daha sonraları Whale Cove yerleşimine taşındılar ve burada oymacılıkla uğraşmaya başladılar,[17]
  • The Arviat relocation, 1958:[9] 1958 yılında 29 Ahiarmiut ticaret karakolu bulunan Padlei'ye, 39 kişi Yathkyed Gölü'ne ve çoğu da Kanada Kraliyet Atlı Polisi tarafından Arviat'a (eski adı: Eskimo Point) götürülmüştür.[16]
  • 1959 yılında Padlei ticaret karakolu kapanınca burada kalan Ahiarmiutlar taşınmıştır.[16] Mowat 1959 yılında tekrar ziyaret ettiği Ahiarmiutlar üzerindeki Kanada federal hükûmetinin, Kanada Kraliyet Atlı Polisinin, Katolik misyonerlerin ve insanlar üzerindeki büyük işlerin etkilerini gözlemlemiş ve "Walking on the Land" kitabını yazmıştır[15]

Tanınmışlık[değiştir | kaynağı değiştir]

Stephen Angulalik (1898–1980) ile karısının fotoğrafı Life dergisinin Ekim 1937 sayısında yayımlanmıştır. "Stone Age Survivors" yazısıyla sunulan bu fotoğraf, Kanada İnuitlerinin "en ilkel" (most primitive) görüntüsü olarak seçilmiştir.[18]

Henik Gölü'ndeki annesi Kikkik'in ve Ahiarmiutların 1950 lerdeki tehciri[19] sırasındaki açlık ve mücadelesinin konu edildiği Ihalmio Elisapee (evlilik öncesi soyadı: Nurrahaq[5]) Karetak'ın 2000 (İngilizce) ve 2002 (Doğu Kanada İnuitçesi) belgeselleri, yıllar sonra Ahiarmiutları tekrar gündeme getirmiştir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d John Bennett, P.A,Susan Diana Mary Rowley (2004), Uqalurait: An Oral History of Nunavut
  2. ^ Betty Kobayashi Issenman (1997). Sinews of Survival: The Living Legacy of Inuit Clothing. Google Book Search. UBC Press. ISBN 077480596X. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2008. 
  3. ^ "To Improve the Lives of Aboriginal People". 21 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2012. 
  4. ^ "The Ahiarmiut Relocations". 29 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2012. 
  5. ^ a b "Sample text for Walking on the land, Farley Mowat". worldcatlibraries.org. Erişim tarihi: 24 Aralık 2007. [ölü/kırık bağlantı]
  6. ^ a b c d e Farley Mowat. No Man's River. books.google.com. 17 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2007. 
  7. ^ "Remembering Kikkik". nunatsiaq.com. 21 Haziran 2002. 7 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2007. 
  8. ^ Bill Layman. "Nu-thel-tin-tu-eh and the Thlewiaza River. The Land of the Caribou Inuit and The Barren Ground Caribou Dene". churchillrivercanoe.com. 6 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2007. 
  9. ^ a b c d e f g Frédéric Laugrand, Jarich Oosten, and David Serkoak (2006), Relocating the Ahiarmiut from Ennadai Lake to Arviat (1950-1958) 2 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., INALCO 2009, Proceedings of the 15th Inuit Studies Conference, Orality (Paris, 2006)
  10. ^ "Publisher description for Walking on the land / Farley Mowat". worldcatlibraries.org. Erişim tarihi: 24 Aralık 2007. [ölü/kırık bağlantı]
  11. ^ a b Song of the North Wind: A Story of the Snow Geese. books.google.com. 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2007. 
  12. ^ B Trerice (18 Mart 2006). "Re: excellent response to seal hunt". nunatsiaq. 27 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2007. 
  13. ^ Mowat, Farley. People of the Deer. 1952.
  14. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2012. 
  15. ^ a b "Walking on the Land". amazon.com. Erişim tarihi: 24 Aralık 2007. 
  16. ^ a b c Damas, David. Arctic Migrants/Arctic Villagers The Transformation of Inuit Settlement in the Central Arctic 14 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Montreal: McGill-Queen's University Press, 2002. ISBN 0-7735-2405-3
  17. ^ 1956 Life Magazine photos 14 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. King, J. C. H., and Henrietta Lidchi. Imaging the Arctic. Seattle: University of Washington Press, 1998. ISBN 0-7748-0672-9
  18. ^ "Remembering Kikkik". Nunatsiaq News, nunatsiaq.com. 21 Haziran 2002. 7 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2007. 

Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Csonka, Yvon (1995), Les Ahiarmiut (1920-1950). À l'écart des Inuit Caribous, Neuchâtel, Victor Attinger
  • Laugrand, Frédéric, Oosten, Jarich & Serkoak, David (2010), “'The saddest time of my life': relocating the Ahiarmiut from Ennadai Lake (1950-1958),” Polar Record.
  • Mowat, Farley. Death of a People-the Ihalmiut. Toronto: McClelland and Stewart, 1975.
  • Mowat, Farley. Walking on the Land. South Royalton, Vt: Steerforth Press, 2001. ISBN 1-58642-024-0 (Excerpt)
  • Mowat, Farley. No Man's River. Toronto: Key Porter Books, 2004. ISBN 1-55263-624-0 .html text17 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Tester, Frank James & Peter Kulchyski. Tammarnit (Mistakes): Inuit relocation in the Eastern Arctic 1939-63. Vancouver:UBCPress, 1994. ISBN 0-7748-0494-7

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ahiarmiutlar&oldid=31884454" sayfasından alınmıştır