I. Tuthaliya
| I. Tuthaliya | |
|---|---|
| Hitit Kralı | |
| Hüküm süresi | MÖ 14. yüzyıl başları |
| Önce gelen | I. Muvatalli |
| Sonra gelen | I. Arnuvanda |
| Eş(ler)i | Nikkalmati |
| Çocuk(lar)ı | Aşmunikal |
| Babası | Kantuzzili(?) |
| Hitit kralları listesi |
|---|
| Hititler-Dönemler
MÖ 23. yüzyıl- MÖ 12. yüzyıl (Orta kronoloji) |
Hatti Kralları (Beylikler Dönemi) |
| Pamba |
| Pithana |
| Piyusti |
| Anitta |
Eski Krallık MÖ 17. yüzyıl - MÖ 16. yüzyıl |
| Labarna |
| I. Hattuşili |
| I. Murşili |
| I. Hantili I. Zidanta Ammuna I. Huzziya Telepinu |
Orta Krallık MÖ 15. yüzyıl |
| Alluvamna |
| Tahurvaili |
| II. Hantili |
| II. Zidanta |
| II. Huzziya |
| I. Muvatalli |
Yeni (Büyük) Krallık Dönemi MÖ 14. yüzyıl - MÖ 12. yüzyıl |
| I. Tuthaliya |
| I. Arnuvanda |
| II. Hattuşili(?) |
| II. Tuthaliya |
| Genç Tuthaliya(?) |
| I. Şuppiluliuma |
| II. Arnuvanda |
| II. Murşili |
| II. Muvatalli |
| III. Murşili |
| III. Hattuşili |
| IV. Tuthaliya |
| Kurunta(?) |
| III. Arnuvanda |
| II. Şuppiluliuma |
I. Tuthaliya MÖ 14. yüzyıl başlarında[1] hüküm sürmüş Hitit kralıdır. MÖ 15. yüzyıl boyunca bir gerileme dönemi geçiren Hitit devletini yeniden çıkışa geçiren kral olarak kabul edilir.
Kimliği
Tuthaliya isimli Hitit kralları üzerindeki belirsizliklerden dolayı bu kralların numaralandırılmasında çelişkiler doğmuştur. Eski Hitit döneminde hüküm sürmüş olduğu düşünülen ancak sonradan mevcut olmadığı anlaşılan başka bir Tuthaliya yüzünden,[2] 14. yüzyıl başında hüküm sürmüş olan Tuthaliya eski kaynaklarda II. Tuthaliya diye geçer. Kimi yeni kaynaklarda da karışıklığa mahal vermemek icin Tuthaliya I/II diye belirtilir.
Ayrıca, II. Hattuşili diye bir Hitit kralının var olduğunu savunan bazı tarihçiler MÖ 14. yüzyılda iki değil üç adet Tuthaliya isimli Hitit kralı olduğunu ve II. Hattuşili'nin, I. Tuthaliya'dan sonra ama ilave edilen bir II. Tuthaliya'dan önce hüküm sürdüğünü öne sürerler. Bu görüşe göre normalde I. Tuthaliya'ya ait olan belgelerin bir kısmı bu ilave Tuthaliya'ya atfedilir.[3]
Hükümdarlığı
I. Tuthaliya tahta halefi I. Muvatalli’nin ölümüyle çıkmıştır. I. Muvatalli, Kantuzzili ve Himuili isimli iki yüksek mevkili görevlinin karıştığı bir saray komplosu sonucu öldürülmüştür. Muvatalli taraftarları mücadeleye bir süre daha devam etmiş fakat Kantuzzili tarafından desteklenen Tuthaliya sonuçta galip gelerek kral olmuştur. Kantuzzili muhtemelen I. Tuthaliya’nın babasıdır.[4] Ayrıca Kantuzzili'nin daha önceki Hitit kralı II. Huzziya'nın oğlu olduğu ve I. Muvatalli'yi babasının intikamını almak ve kendi ailesini tekrar Hitit tahtına taşımak için öldürdüğü önerisi kabul edilirse,[5] Tuthaliya'nın da II. Huzziya'nın torunu olduğu sonucu çıkar ki bu da Orta Hitit devri kralları ile Yeni Krallık arasında bir devamlılık oluşturması açısından önemlidir. Tuthaliya’nın hükümdarlığı ile ilgili bilgi veren en önemli dökümanlar I. Tuthaliya’nın yıllıkları ve I. Arnuvanda’nın yıllıkları olarak bilinen belgelerdir.[6]
Assuva seferleri
Tuthaliya’nın ilk büyük seferi Assuva’ya karşı olmuştur. Assuva ülkesi bir ihtimalle Batı Anadolu’daki krallıkların oluşturduğu konfederasyona verilen addır ve Arzava, Seha Nehri Ülkesi, Hapalla, Vilusa[7] gibi ülkeleri içerir. Tuthaliya yıllıklarında bölgeye arka arkaya yaptığı seferlerde başarılı olduğunu ve hatta bir seferinde esir edilen 10000 düşman askerini ve 600 adet atlı savaş arabasını Hattuşa’ya getirdiğini söyler. Boğazköy’de bulunan üzeri yazılı bir kılıç da Büyük Kral Tuthaliya’nın başarılı Assuva seferinden bahseder ve bu seferlerden elde edilmiş bir ganimet olabilir.[8] Bu başarılara rağmen Hititler bölgede direk hakimiyet kurmaya calışmamış, sadece Madduvatta isimli bir Arzava prensini tampon bölgede oluşturulan yeni bir krallığın başına getirmekle yetinmiştir. Ancak Arnuvanda dönemine ait, "Madduvatta'nın Günahları" diye adlandırılan bir dökümandan Madduvatta’nın pek de sadık kalmadığı ve çeşitli kereler Hititler için problem yarattığı anlaşılmaktadır.[9]
Kaşkalar'la mücadele
Tuthaliya, batıdaki Assuva seferleri sırasında doğuda Kaşkalar’ın kendi yokluğunu fırsat bilerek Hitit topraklarına saldırdıklarını ve çeşitli şehirleri yağmaladıklarını söyler. Dönüşünde Kaşkalar’a karşı savaşlarında başarılı olduğunu yazar ancak Kaşka toplulukları ne Tuthaliya ne de daha sonraki krallar zamanında hiçbir zaman tamamen kontrol altına alınamamış ve Hitit devletinin yıkılışına kadar problem yaratmaya devam etmişlerdir.
Kizzuvatna ve Suriye
Güneyde Hurriler tarafından kurulan Mitanni’ye karşı da başarılı olmuştur. Tuthaliya ile Kizzuvatna kralı Şunaşşura arasında yapılan antlaşma[10] daha önce Hitit dominyonundan koparak Mittani safına katılmış olan Kizzuvatna krallığının, Tuthaliya döneminde tekrar Hitit himayesine girdiğini gösterir. Aynı belgeden Mitanni ile olan çatışmanın güneydoğuda İsuva bölgesinde de devam ettiği anlaşılmaktadır.[11] Kizzuvatna’nın yani Çukurova bölgesinin Hitit nüfuzuna girmesi Tuthaliya’ya Suriye kapısını da açmış, burada da Mitanni ve vassallarına karşı savaşarak Halep şehrini ele geçirmiştir:
| “ | Büyük Kral Tuthaliya tahta çıktığı zaman, Halep kralı onunla barış yaptı. Ama sonra Halep kralı dönüp Hanigalbat[12] kralı ile anlaştı. İşte bu yüzden (Tuthaliya) onları mahvetti –[ülkeleriyle birlikte] Hanigalbat kralını ve Halep kralını. Ve Halep şehrini yıktı.[13] | ” |
Bilgiler kısıtlı olmakla birlikte Suriye’deki Tunip ve Aştata krallıkları ile yapılan antlaşmalara ait tabletlerin de I. Tuthaliya dönemine ait olduğu düşünülmektedir.[14] Bu da Kuzey Suriye’de Hitit nüfuzunun bu dönemde oldukça arttığını ifade eder. Bu dönemde Mısır ile de bir antlaşma yapılmış olabilir.[15] Bütün bu başarılara rağmen ne Batı Anadolu'da ne de Kuzey Suriye'de kalıcı bir Hitit hakimiyeti kurulduğu söylenemez. I. Tuthaliya'nın ölümünden sonra, I. Arnuvanda kuzey ve kuzeydoğuda Kaşkalara karşı yoğun bir mücadeleye girişmiş ve diğer bölgelerde bir etkinlik göstermemiştir.
Ailesi
I. Tuthaliya’nın eşi Nikkalmati, Hurrice bir isim taşıyan ilk Hitit kraliçesidir. Bu çiftin kızı Aşmunikal bilinen tek çocuklarıdır ve I. Tuthaliya’dan sonra başa geçen I. Arnuvanda ile evlenmiştir. Arnuvanda yıllıklarında kendinden Tuthaliya’nın oğlu diye bahseder, ancak evlilik yoluyla aileye girdiği ve Tuthaliya tarafından evlat edinildiği kabul edilmektedir.[16]. Arnuvanda yıllıklarda hem Tuthaliya hem de kendisi için aynı zamanda Büyük Kral ünvanını kullanır. Bu da ikilinin bir süre ortak krallık yaptıkları şeklinde yorumlanabilir.[17]
Notlar
- ^ Bu tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır: Bryce, s. xv.
Hitit krallarının 'uzun', 'orta' ve 'kısa' kronolojiye göre karşılaştırmalı bir listesi için: Alpaslan, M. (2009) Hititolojiye Giriş, s. 155. - ^ Halen bu görüşü savunan tarihçiler mevcuttur; Beal, R. (2003) “Predecessors of Hattušili I,” s. 15-20 Hittite Studies in Honor of Harry A. Hoffner, Jr. Winona Lake: Eisenbrauns.
- ^ Bu konudaki tartışmaları ve değişik görüşleri özetleyen bir makale için: (İngilizce) de Martino, S. (2010) "Some Questions on the Political History and Chronology of the Early Hittite Empire," Altorientalische Forschungen 37, s. 186-197.
- ^ Bryce s. 122
- ^ Freu, J. (1995) “De l’ancien royaume au nouvel empire: les temps obscures de la monarchie Hittite,” s. 133-48 Atti Del II Congresso Internazionale Di Hittitologia Pavia: Gianni Iuculano Editore.
- ^ CTH 142 ve CTH 143; (Almanca) Carruba, O. (1977) “Beiträge zur mittelhethitischen Geschichte I – Die Tuthalijas und die Arnuwandas”, SMEA 18: 137-74.
- ^ I. Tuthaliya dönemine ait dökümanlarda Vilusiya diye geçer
- ^ Ertekin, A., Ediz, I. (1993) “The Unique Sword from Bogazköy/Hattuša,” s. 719–26, Nimet Özgüç’e Armağan. Aspects of Art and Iconography: Anatolia and its Neighbors. Ankara: TTKB.
- ^ CTH 147; ingilizce tercümesi için: (İngilizce) Beckman (1996) Hittite Diplomatic Texts, Atlanta: Scholars, s. 144-51.
- ^ Beckman, G. (1996) Hittite Diplomatic Texts, Atlanta: Scholars. s. 13-22.
- ^ Şunaşşura Antlaşması, §3-§5. İsuva bölgesi yaklaşık olarak Malatya ve çevresini kapsamaktadır.
- ^ Mitanni’nin başka bir adı.
- ^ 13. yüzyılda Hitit kralı II. Muvatalli ve Halep kralı Talmi-Şarruma arasında yapılan antlaşmanın tarihi tanıtım kısmından alıntıdır. Antlaşma için: Beckman (1996) Hittite Diplomatic Texts, Atlanta: Scholars, s. 88-95.
- ^ Klengel, s. 105 not 89.
- ^ I. Şuppiluliuma ve II. Murşili dönemlerine ait belgelerde geçmişteki bir Hitit kralının Mısır ile yaptığı antlaşmaya atıfta bulunulur. (İngilizce) Singer, I. (2004) “Kuruštama Treaty Revisited,” s. 591-607, Šarnikzel (Fs Forrer), Dresden: Technische Universität.
- ^ Beal, R. (1983) “Studies in Hittite History,” JCS 35: 115-26.
- ^ Klengel, s. 114
Kaynakça
- Brandau, B. & Schickert, H. (2003) Hititler, Ankara: Arkadaş Yayınları.
- (İngilizce) Bryce, T. (2005) Kingdom of the Hittites, 2nd Edition, Oxford; Oxford University Press.
- (Almanca) Klengel, H. (1999) Geschichte des hethitischen Reichs, Leiden: Brill.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- (İngilizce) *I. Tuthaliya'nın hükümdarlığı (Bu sayfada II. Tuthaliya olarak yazılmıştır)