I. Mehmed Giray

I. Mehmed Giray
Alt solda I. Mehmed Giray Kalgay iken babası I. Mengli Giray (solda) ile Sultan II. Bayezid (sağda).
Kırım Hanı
Hüküm süresi	1515-1523
Önce gelen	I. Mengli Giray
Sonra gelen	I. Gazi Giray
Doğum	1465
Ölüm	1523 Bahçesaray
Hanedan	Giray Hanedanı
Babası	I. Mengli Giray
Dini	Sünni İslam

I. Mehmed Giray, (d. 1465 ? - ö. 1523) 1515-1523 döneminde sekiz yıl Kırım Hanlığı yapmıştır.

Hayatı

I. Mengli Giray'ın en büyük oğludur. Olasılıka 1465'da doğmuştur. Yavuz Sultan Selim'in de kayınbiraderidir.

Babasının hanlık döneminde ilk defa bu isimle Kalgaylık (resmi taht varisi șehzade) görevini yaptı.

Ocak 1515'de vefat eden babasının yerine tahta geçti. Önce kardeşi Bahadır Giray'ı Kalgay olarak görevlendirdi. Diğer bir kardeşini İstanbul'a gönderdi.

Mehmed Giray'ın Osmanlı Sultanı olan ve üvey kızkardeşinin kocası olan Yavuz Sultan Selim ile ilişkileri pek iyi değildi. Yavuz Sultan Selim babası II. Beyazıt'a karsi ayaklanip ona karşı yaptığı seferde yenildiğinde kayınpederi Kırım Hani Mengli Giray'a sığınmıştı. O zaman Kalgay olan Mehmed Giray şehzade Selim'in tutuklanip babası II. Beyazıt'a teslim edilmesini istemişti; ama Mengli Giray bunu kabul etmemişti. Fakat Mehmed Giray Kırım Hanı olduğu dönemde I. Selim doğuda İran Seferi ve sonra Mısır Seferi ile uğraştığı için Kirim Hanlığı ve Osmanlı devleti arasındaki bu soğukluk mütecaviz tavırlar ortaya çıkartmadı.

O dönemde gelişme dönemini yaşayan, bir şehir devleti olan Moskova Knezliği ile babası Mengli Giray 1480'de bir saldırmazlık antlaşması yapmıştı ve I. Mehmed Giray'ın ilk yıllainda Moskova knezi III. Vasili (1505-1533) ile arası iyi idi. Fakat Moskova Knezinin rakibi olan Polonya-Litvanya Birliği kralı Sigismund'un gönderdiği kıymetli hediyeler ve ıanadırıcı temsilciler nedeni ile Mehmet Giray Moskova Knezi'ne karşı tutumunu değiştirdi ve I. Mehmed Giray Polonya-Litvanya Birliği Krallığı ile bir antlaşma imzaladı. Moskova Knezliğinin eline geçirmiş olduğu Bryansk, Starodub, Novgorod-Seversk, Putivle ile diğer Litvanya şehirlerini geri vermesini talep etti ve bu talep karşılanmassa bir savaşın ortaya çıkabileceği tehdidini de ortaya attı. Moskova Knezi III. Vasilı Kırım Hanlığı kalgayı olan ve Özi valisi olan Bahadır Han (bazı Rus kaynaklarına göre aynı Kalgay'ın diğer ismi olan Ahmed Han) ile bir gizli komplo yapma planlamasına geçti. Fakat sonra iki ülke arasındaki ilişkiler yumuşamaya başladı. Tam bu sırada Mehmet Giray'ın büyük oğlu Bahadır Han Moskova Knezliğine bir akın yaptı ve Mechesrk ve Ryaan şehirleri ve etraflarını talan etti. Babası olan Kırım Hanı Mehmed Giray oğlunun bir faaliyetinin kendinden izinsiz yapıldığını ilan edip resmen ve açıkça oğlunu kınadı.

1519'da Kazan Hanı Mehmet Emin Han çocuksuz ve varissiz öldü ve Kazan Hanı olmak için yapılan çabalar ve çatışmalar sadece Kazan Hanlığı'nı değil etraftaki ülkeleri de kargaşalığa buladı. Moskova Knezi III. Vasıllı Şah Ali Kasım'ı Hanlık için aday olarak tutmakta idi. Önce Moskova Knezliğinin tuttuğu ve Karaçi adıyla bilinen soylu mirza aileleri üyelerinden olan Bulat Şirin adı verilen bir Kazan asiller grubunun desteklediği Sah Ali Kasım hanlığını eline geçirdi. Ama Kazan'daki diğer ilerigelen mızralar grubu onun Ruslara dayanmasından tedirgin oldular. Eski Kırım Hani Mengli Giray 1485 yılında Kazan hani İbrahim Han'ın dul eşi Nur Sultan'la evlenmişti. Bu eşinden Sahip Giray adlı oğlu olmuştu ve bunun Kazan Hanlığı'na olan iddiası Moskova'nın tuttuğu Şah Ali Kasım'ın varışlık iddiasından daha köklü idi. 1519'da Mehmed Giray Moskova Knezi ile babasının imzaladığı anlaşmayı bozarak annesi yarım kardeşi olan Sahip Giray'ın Kazan Hanı olma iddiasını benimsedi. 1521'de Sahip Giray Kazan Hanı olarak tahta geçti ve 1524'de kadar Kazan Hanı olarak saltanat yaptı.

1521'de iki kardeş kendi Tatar ordularını birleştirip Moskova üzerine bir akın seferi düzenlediler. Bu akın yolu üzerindeki tüm Moskova Knezliği arazilerini talan ederek ilerlediler. Oka Nehri kıyısında Moskova Knezliği ordusu yaptıkları muharabeden galip çıktılar. Moskova şehri kapılarına kadar ilerlediler ve şehrin çevresini ateşe verdiler. Moskova Knezliği Kırım Hanlığına yıllık bir tazminat vermeyi kabul etti. Bu akın seferi sırasında ele geçen gayet çok sayıda esir Kefe esir pazarında satıldı.

Mehmed Giray 1523'de Moskova Knezi'ne karşı bir akına daha başladı. Fakat bu sefer Moskova Knez ordusu toplarla donatılmıştı. Oka Nehri kıyısında yapılan bir muharebe sonunda Kırım tatar süvari ordusu Moskova Knezliği topraklarında ilerleyemedi. Bu sefer akının hedefini Altın Orda kalıntılarını birleştirmek amacı ile Astrahan Hanlığına yöneltti ve Astrahan'ı zaptetti.

I. Mehmed Giray Han, Ekim/Kasım 1523'de Astrahan seferinden dönerken Nogay Hanı Mamaı tarafından bir baskınına uğrayıp hayatını kaybetti. Nogaylar Kırım yarımadasına akın yaparak ülkeyi talan ettiler.

Çocukları

İsimleri bilinen erkek oğulları şunlardır:Bahadır (babası hayata iken vefat etti); Baba Giray; I. Gazi Giray ; I. İslam Giray; Uzbeg Giray

Kızlarından ismi bilineni Aybige Hatun'dur.

Notlar

• Katalanca Wikipedia "Mehmed_I_Giray" maddesi

Dış bağlantılar

• Ülküsal, Müstecip (1980) Kırım Türk - Tatarları (Dünü - Bugünü - Yarını), İstanbul:Baha Matbaası
• Howorth, Henry Höyle (1880) History of the Mongols, from the 9th to the 19th Century Patt 2 Division 1), Londra:Longman Green & co. Moğollar tarihi, 9. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar (İngilizce)
• "Hansaray" websitesinde Giray Hanedanı Kırım Hanları (İngilizce)
• Fisher, Alan W., (1987) The Crimean Tatars, Stanford California: Hoover Institution Press, ISBN 0817966625 (İngilizce)

Resmî unvanlar
Önce gelen: I. Mengli Giray	Kırım hanı 1515–1523	Sonra gelen: I. Gazi Giray