Hopalı Faik Efendi
Aliefendizade Ali Faik Efendi veya Hopalı Faik Efendi (1 Temmuz 1852, Hopa - 24 Aralık 1915, Ünye, Ordu), Türkiye'de Lazca üzerine çalışmalar yapan ilk kişidir. Jön Türklerin Lazistan Sancağına yayılmasıyla başlayan kısa ömürlü otonomist ulusal harekette yer almıştır.[1] Faik Efendi ile ilgili bilgilerin birincil kaynağı Nananena isimli Lazca ders kitabıdır.[2]
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Faik Efendi ile ilgili bilgilerin birincil kaynağı Nananena isimli Lazca ders kitabıdır.[2] Doğduğu yerdenden dolayı "Hopalı" olarak anılan Faik Efendi, 1852 yılında Artvin ilinin Hopa ilçesinde Laz bir ailenin altı çocuğundan en büyüğüydü. Babası Hacı Mustafa Efendi Pazar'da kaymakam vekilliği ve müftülük yapmıştır. 1873 yılında tahrirat katipliğine başlayan Faik Efendi, 1899'da aşar memurluğu, 1900 ve 1904 yılları arasında ise Hopa Mahkeme-i Şer’iyesi'nde başkatiplik yapmıştır. Ayşe Sıdıka Hanım ile evlenen Faik Efendi'nin 5'i erkek 1'i kız olmak üzere altı çocuğu olmuştur.
Dilbilimci Nikolay Marr'ın 1910 yılında verdiği bilgiye göre Faik Efendi Lazcanın yazılı bir dil haline getirilmesine yönelik Türkiye'de ilk çalışmayı yapmıştır. Ancak Laz alfabesini oluşturmaya çalıştığı için II. Abdülhamit döneminde baskı görmüş, hapse yollanmış, tüm çalışmaları ve kitapları yakılmıştır. Ne var ki Marr, Faik Efendi'nin alfabesinin mahiyeti hakkında bilgi vermemiştir.[3] Ancak Faik Efendi'nin baskıya maruz kalmasının ve 1904 yılında Erkan-ı Harbiye'de yargılanmasının, II. Abdülhamid döneminde muhalif harekete katılması, İttihat ve Terakki Partisi içinde görev almasıyla da ilişkili olduğu başka kaynaklardan anlaşılmaktadır.[4]
Faik Efendi, büyük bir olasılıkla İttihat ve Terakki Partisi'nin iktidara geldiği 1908 yılında serbest bırakılmıştır. 1911 yılına ait bir kayda göre, hapisten çıktıktan sonra dava vekilliği de yapmıştır. Birinci Dünya Savaşı'nda Hopa'nın Rus işgaline uğrayacağının kesinleşmesi üzerine Hopa'yı terk edip Trabzon'a gitmiş, bir süre sonra ise Ünye'ye yerleşmiştir. 24 Aralık 1915'te Ünye'de ölmüştür.[4] Faik Efendi'nin oluşturmaya çalıştığı Laz alfabesi ise 1920'li yıllarda İskender Chitaşi tarafından oluşturulmuştur.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Çağatay, Irfan Aleksiva. "Hopalı Faik Efendi".
- ^ Marc Junge, Bernd Bonwetsch (2015). Большевистский порядок в Грузии : издание в двух томах = “Bolshevik order in Georgia” (in two volumes). 2. s. 78-79. ISBN 978-5-91022-304-6.
- ^ a b "Tarih Sahnesindeki İlk Siluet: Faik Efendi". lazuri.com. 17 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2019.
- ^ Nikolay Marr, Lazistan'a Yolculuk (Çeviri: Yulva Muhurcişi), İstanbul, 2016, s. 102, ISBN 9786055753634.
- ^ a b İrfan Ç. Aleksiva (22 Nisan 2018). "Hopalı Faik Efendi". artvinden.com. 4 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2019.