Holosen
| Öncesinde Pleyistosen gelir |
| Holosen Devresi |
|---|
|
|
Blytt-Sernander katları/çağları
*2000 yılına göre. †1950 yılına göre (GÖ/"Günümüzden" Önce). |
Holosen, Kuvaterner devri içerisinde yer alan Pleistosen devresinin bitmesinden (11.000- 12.000 yıl önce)[1] günümüze kadar sürmekte olan jeolojik devredir. Adı antik Yunancada “tamamen yenilenmiş” anlamına gelir. Dönem Genç Buzul çağının (Genç Dryas) bitmesiyle başlayan buzul durgun (interstadial) dönemine karşılık gelir. Adını Yunanca kelimeler olan ὅλος (Holos, "tamamen") ve καινός (kainos, "yeni") sözcüklerinden alır ve "tamamen yeni" anlamına gelir.
Holosen, insan türünün mevcut yerleşik hayata ve yazılı tarihe doğru önemli bir geçiş yaptığı ve dünya çapında kültürel gelişimlerin görüldüğü bir çağ olduğu ve yaşadığımız zamanı tanımladığı için jeolojik devirler arasında önemli bir yer kapsar.
İklim
Holosen döneminin başlangıcı günümüzden 11.000 bin yıl önce geç buzul çağının bitmesi olarak kabul edilir. İklim değişikliğine göre pek çok seriye ayrılmaktadır. Genel itibariyle sıcak olan bu dönem içerisinde atmosferik soğuk salınım dönemleri meydana gelmiştir.
Geç Buzul Çağının bitmesi ile Holosen iklim optimumu (HİO, Holcene Climate Optimum günümüzden 9500-5000 yıl önce) yaşanmıştır. Bu dönem günümüze göre nispeten daha ılımandır. Güney ve kuzey yarıkürede 11-7 bin yıl öncesinde buzullar kutuplara doğru çekilmeye başlamıştır. Yakın dönem içerisinde 10 ile 14. yüzyıllarda Ortaçağ Sıcak Dönemi yaşanmıştır. 14 ile 19. yüzyıl arasında Küçük Buz Çağı yaşanmıştır.[2]
Holosen Buzullaşmaları
Buzul arası (interstadial veya interglacial) bir dönem olan Holosen, aslında küresel anlamda ciddi bir buzullaşmanın meydana gelmediği bir dönemdir. Grönland Buzulu’ndan elde edilen GRIP ve GISP2 sondajlarından elde edilen denizel izotop verileri neticesinde 8 defa soğuk (bond dönemi) dönem yaşandığı belirlenmiştir. Özellikle yüksek dağ kütlelerinde buzulların alanların bazı dönemler genişlemeler olmuştur.
Geç Holosen içerisinde Küçük Buz Çağı (Little Ice Age: LIA) olarak adlandırılan kısa dönemli bir ara soğuk dönem meydana gelmiştir. 1550- 1850 yılları arasında 300 yıl kadar devam eden bu soğuk dönem içerisinde, kutup bölgelerinde örtü buzulları ilerlemiş, dağlık bölgelerdeki vadi buzulları daha alçak bölgelere kadar ilerlemiştir.[3]
Deniz Seviyesi Değişmeleri
Kuvaternerin soğuk buzul dönemlerinde küresel çapta deniz seviyesi alçalmış, nispeten sıcak dönemlerde ise deniz seviyesinde yükselmeler meydana gelmiştir. Son 20 bin yıl içerisinde deniz seviyesindeki değişim sabit hıza sahip değildir. Buzulların erime dönemlerinde meydana gelen erime suyu baskınları deniz seviyesinin yükselmesine neden olmuştur. Erken Holosen döneminde deniz seviyesi bugüne kıyasla 55 metre alçakta iken 6500 yıl önce bugünkü düzeyine yükselmiştir. Son 300 yılda ise küresel ölçekte deniz seviyesinde 28 metre yükselme meydana gelmiştir.[4]
Tektonizma
Erken Holosen döneminde döneminde levhalar, günümüzdeki hızlarında hareket ettiklerinden ötürü yerküre gerek levha tektoniği gerekse de paleocografik anlamda kıyı bölgeleri hariç genel görünüm günümüzdeki gibidir. Buzulların erimesi sonucunda öztatik hareketler hız kazanmış olup eski buzul sahalarında yükselmeler meydana gelmektedir. Buzuk sonrası esneme hareketleri litosferde yükselme meydana getirmektedir. Günümüzde en belirgin yükselme örnekleri Kuzey Kanada ve İskandinavya kütlelerindeki yükselmelerdir. Son buzul sonrası esneme sürecinin, "küresel ölçekte" levhaların yatay hızlarında 1mm/y'lık bir etkiye sahip olduğunu ve tektonik levha mevcudiyetleri ile litosferik kalınlığın yatay yöndeki çeşitliliğine bağlı olduğunu göstermektedir.[4]
Beşeri Gelişmeler
Holosen döneminde bitki ve hayvan türlerinde bir takım değişmeler meydana gelmiştir. Hayvanların sayılarında azalma olmuş; bunlardan Mamut, Mostadon ve Kılıç Dişli Kaplan gibi pek çok tür varlığını sürdürememiştir. Bu dönem içerisinde insanoğlu yeryüzünde en etkin varlık olmuştur.
Mezolitik: Kuzey Avrupa'da buzul dönemi sonrasında ortaya çıkan kültürleri ifade etmek için kullanılan bir deyimdir. M.Ö. 10.000-5.000) Bu dönemde iklim koşullarında meydana gelen değişmeler bağlı olarak flora ve fauna dünyasında değişmeler meydana geldiği bu dönemde insanoğlu avcı toplayıcı türü özelliğe bağlı kalmıştır. Köpek ilk kez bu dönemde evcilleştirilmiştir.
Neolitik: Yeni ya da Cilalı Taş Devri olarak bilinir. Bu dönemde insanlar yerleşik hayata geçmiştir. İlk kez mimari ortaya çıkmış ve taş temeller üzerinde kerpiç evler yapılmaya başlamıştır. Ayrıca sanat ve zanaat faaliyetlerine bağlı ürünler ortaya konulmuş ve ilk ticari faliyetler bu dönemde yapılmıştır.[5]
Kaynakça
- ^ "International Stratigraphic Chart" (PDF). International Commission on Stratigraphy. 7 Haziran 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2009-12-23.
- ^ Bayan, Serdar (2012). Speleoloji ve Paleoiklim.
- ^ Erlat, Ecmel (2009). Küçük Buzul Çağı. s. 379.
- ^ a b Kayan, İlhan (2012). Deniz Seviyesi Değişmeleri. ss. 70-71. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "Kuvaterner Bilimi" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Taşkıran, Harun (2012). Prehistorya. ss. 190-191.
Dış bağlantılar
- Holosen devri genel özellikleri 2013
- HistoricalClimatology.com, further links and resources, updated 2013
- Climate History Network, network of historical climatologists, updated 2013
- The 8.2 ka event
- Detecting Holocene changes in thermohaline circulation
 | Jeoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |