Himalayalar

Sayfanın 13 Aralık 2016 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.

Himalayalar ve Everest Dağı kuş bakışı görünümü. Tibet Platosu istikametinden güney-güney doğu üzerinden. (annotated version)

Himalaya Dağları, dünyanın en büyük ve en yüksek sıradağlarıdır. Asya'nın orta güney kısmında, doğu batı doğrultusunda uzanır. Dünyanın en yüksek zirvesi Everest'i (8848 m) içine alır. Everest Tepesi, Nepal ile Tibet (Çin) sınırında yer alır. Everest tepesi Nepal'in sınırları içersindedir. Himalayalar, levha tektoniği kuramına göre, iki kıtasal levhanın yani Hindistan levhası ve Asya levhasının çarpışması sonucu oluşmuştur ve bu oluşum halen devam etmektedir.

Pakistan, Hindistan, Çin, Nepal ve Butan' dan geçen 2400 km uzunluğundaki Himalaya dağ zincirinin buzulları, Asya' nın 9 büyük nehrini besliyor. 1,3 milyar insan, bu su yollarına bağımlı olarak yaşıyor. Verilere göre ise Himalayalarda sıcaklıklar, son 30 yıl içinde on yılda bir 0,06 ile 0,15 derece artmakta ve sıcaklıkların artmaya devam etmesi halinde 50 yıla kadar buzul ve karların tamamen erimesi bekleniyor.

Himalayaların oluşumu

Geç Prekambriyan ve Paleozoik dönemleri boyunca, Avrasya kıtasından Eski Tetis Okyanusu'yla ayrılan Hindistan alt kıtası, Gondwana kıtasının bir parçasıydı. Erken Karbonifer döneminde, Gondwana üzerine kıtasal riftleşme süreci başladı ve Erken Permiyan Dönemi'nde Yeni Tetis Okyanusu'nu oluşturdu. Böylelikle bugünün İran, Afganistan ve Tibet bölgelerinin bir kısmını oluşturan kıta parçaları Gondwana'dan ayrılarak kuzeye doğru sürüklendi. Daha sonra Norian (210 Ma) Dönemi'nde başlayan bir başka riftleşme süreci, Gondwana kıtasını ikiye ayırdı. Hindistan, Avustralya ve Antarktika ile birlikte Doğu Gondwana'yı oluştururken, Doğu ve Batı Gondwana'nın birbirinden arada okyanus kabuğunun oluşmasıyla ayrılması daha sonra gerçekleşti (160-155 Ma). Erken Kretase döneminde, Hindistan levhası Avustralya ve Anarktika'dan ayrıldı ve Güney Hint Okyanusu oluşmaya başladı (130-125 Ma).

Daha sonra Hindistan, Avrasya kıtası ile arasındaki okyanus kabuğu tüketilene kadar hızla kuzeye doğru sürüklenmeye başladı (84 Ma). Yaklaşık 6000 km^[1] yol katettikten sonra, okyanus kabuğu tüketilince bu sefer kıtasal kabuklar karşı karşıya geldi. Okyanus kabuğu, kıtasal kabuğa göre daha ince ve yoğun olduğundan, kıtasal kabuğun altına görece daha kolay batar. Ancak, kıtasal kabuklar karşılaştığında, bu kabuklar hemen hemen aynı kalınlıkta ve yoğunlukta olduğundan birbirlerinin altına kolayca batmazlar ve deformasyon meydana gelir. Hindistan ve Avrasya kıtalarının birbirlerine göre hızlarının 55 Ma^[2] civarında çok hızlıdan (18-19.5 cm/yıl) hızlıya (4.5 cm/yıl) düşmesinden, kıtasal kabukların bu zaman diliminde karşılaştıkları düşünülmekte. Yapılan ölçümler, tüm bu süreç boyunca Hindistan'ın kıtasal kabuğunda 2500 km^[3]^[4]^[5]^[6]kısalma olduğunu gösteriyor.

Bu kısalmayı açıklamak için çeşitli model mekanizmalar öneriliyor. Birincisi, Hindistan kıtasal kabuğunun kısmen de olsa Tibet'in altına batmış olabileceği yönünde. İkinci modele göre (Molnar & Tapponnier 1975), Hindistan çarpışma esnasında Avrasya kıtasını oluşturan kıtasal parçaları hareketlendirmiş ve bunların yanal olarak yolundan çekilmesini sağlayarak kendine yer açmış olabilir. Diğer bir modele göreyse (Dewey, Cande & Pitman 1989)^[7], çarpışmanın etkisiyle Hindistan'ın kıtasal kenarında oluşan bindirme faylar ve katlanmalar ile Tibet kabuğunun deformasyonunun, bu kısalmanın bir kısmını karşılamıştır.

Kıtasal kabuktaki bu büyük miktarda kısalmada bu üç mekanizma da rol oynamış olmakla birlikte, Himalayaların yükselmesi, son mekanizmaya bağlıdır.

Dikkate değer Himalaya dağcıları

Nasuh Mahruki Everest'e çıkan ilk Türk'tür.
George Mallory (1886–1924) Everest Dağına ilk çıkış denemesi; Kuzey yüzünde öldü.
Noel Odell (1890–1987) İngiliz. İlk tırmanış, 1936, Nanda Devi(Hindistan'daki en yüksek ikinci dağ ), En yüksek doruk noktsında 1950 metreye kadar kaldı.
Bill Tilman (1898–1977) İngiliz. Nanda Devi'ye ilk tırmanış denemesi 1936.1934 'de, ilk kişi Nanda Devi mabedi içine girmeyi denedi.
Eric Shipton (1907–1977) İngiliz.Bill Tillman ile, Nanda Devi mabedine ilk nüfus eden .Khumbu Glacier üzerindeki Everest'e giden yolu keşfetti.
John Hunt (1910–1998) İngiliz. Everest Dağı seferinin lideri,1953.
Tenzing Norgay (1914–1986) Nepalli Sherpa dağcı. Edmund Hillary'nin yanı sıra Everest'teki ilk dağcı .
Maurice Herzog (doğum. 1919) Sekizbinlik zirvelerden biri olan Annapurna ya 1950 de tırmanan ilk kişi.Soğuk yakması dolayısıyla bütün ayak parmaklarını ve el parmaklarının çoğunu kaybetti.Tepeye 1970 yılına kadar tekrar tırmanılmadı.
Sir Edmund Hillary (1919–2008)Yeni Zelandalı dağcı ve kaşif, Tenzig Norgay'la ile birlikte Everest'e çıkan ilk kişi.
Tom Bourdillon (1924–1956)İngiliz Everest keşif heyetinin 1951,1952 ve 1953 deki üyesi, Edmund Hillary ve Tenzing Norgay fethetmeden 3 gün önce Everest in zirvesine 300 fit yaklaştı.
Hermann Buhl (1924–1957) Nanga Parbat a ilk tırmanış denemesi 1953 (Yalnız ve oksijensiz tamamlamıştır).Broad Peak e ilk tırmanış denemesi.Chogolisadan düşüp öldü.Cesedi bulunamadı.
Willi Unsoeld (1926–1979) Birleşik Devletler.Everest'e ilk denemesi batı yüzünden, 1963. Kızı Nanda Devi Unsoeld 1976 da Nanda Devi nin keşif seferinde öldü.Mount Ranier'de çığ düşmesi sonucu öldü, 1979.
Chris Bonington (doğum. 1934) Annapurna'a ilk tırmanış denemesi (Güney yüzü), Everest'e dört tırmanış denemesi.
Nawang Gombu (doğum. 1936) Hint dağcı. Everest'e iki defa tırmanan ilk dağcı: 1963 ve 1965.
Jim Whittaker (doğum. 1936) Birleşik Devletler. Zirveye tırmanan ilk Amerikalı.
Reinhold Messenger (doğum 1944) İtalyan dağcı.Sekizbinlik'lerin bütün ondördüne tırmanan ilk insan.
Jerzy Kukuczka (1948–1989) Polonyalı dağcı. 10 yeni rota belirleyerek 14 sekizbinliğin hepsine diğerlerinden daha hızlı tırmanmıştır.
Nazir Sabri Pakistanlı dağcı. Tek denemede 2 sekizbinliği(Broad Peak ve Gasherbrum II) ilk tırmanan kişi.
Jaime Viñals Everest Dağı'na tırmanan ilk Orta Amerikalı kişi.^[8]
Casey Mackins İngiliz Dağcı.Everest'e 1984 de Tibet'ten yeni bir rotadan oksijensiz tırmandı.Daha sonra 1990 da ünlü denizden zirveye keşfinde Nepal den tırmanmıştır.Everest'e deniz seviyesinden başlayarak (Bengal Körfezi) tırmanan ilk kişidir.

Dikkate değer zirveler

Zirve ismi	Diğer adları ve anlamı	Yükseklik (m)	İlk tırmanış	Ülke	Notlar
Everest Dağı	Sagarmatha – "Gökyüzünün Alnı", Chomolangma or Qomolangma – "Evren'in Anası"	8.848	1953	Çin, Nepal	Dünya'nın en yüksek dağı, Nepal ve Tibet sınırında, Çin'de bulunur.
K2	Chogo Gangri	8.611	1954	Çin, Pakistan	Gilgit-Baltistan (Pakistan) ile Sincan Uygur Özerk Bölgesi (Çin) sınırında bulunur. Dünya'nın 2. yüksek dağı ve yeryüzünde en zor tırmanılan dağlardan biri olarak kabul edilir.
Kangchenjunga	Kangchen Dzö-nga, "Büyük karın beş hazineleri"	8.586	1955	Hindistan, Nepal	Dünya'nın 3. yüksek dağı, Hindistan'ın (Sikkim) en, Nepal'in de ikinci yüksek dağı.
Makalu	–	8.462	1955	Nepal	Dünya'nın 5. yüksek dağı.
Dhaulagiri	Beyaz Dağ	8.167	1960	Nepal	Dünya'nın 7. yüksek dağı.
Nanga Parbat	Nangaparbat zirvesi veya Diamir, "Çıplak Dağ"	8.125	1953	Pakistan	Dünya'nın 9. yüksek ve tırmanması en tehlikeli dağlardan biri olarak kabul edilir.
Annapurna	"Harman Tanrıçası"	8.091	1950	Nepal	Dünya'nın 10. yüksek dağı
Nanda Devi	"Saadet veren Tanrıça"	7.817	1936	Hindistan	Uttarakhand eyaletindedir

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Dèzes 1999.
^ Klootwijk et al. 1992.
^ Achache, Courtillot & Xiu.
^ Patriat & Achache 1984.
^ Besse et al. 1984.
^ Besse & Courtillot 1988.
^ Le Pichon, Fournier & Jolivet 1992.
^ İlk Orta Amerikalı

Achache, José; Courtillot, Vincent; Xiu, Zhou Yao (1984). "Paleogeographic and tectonic evolution of southern Tibet since Middle Cretaceous time: New paleomagnetic data and synthesis". Journal of Geophysical Research. 89 (B12). ss. 10311–10340. Bibcode:1984JGR....8910311A. doi:10.1029/JB089iB12p10311.
Besse, J.; Courtillot, V.; Pozzi, J.P.; Westphal, M.; Zhou, Y.X. (18 October 1984). "Palaeomagnetic estimates of crustal shortening in the Himalayan thrusts and Zangbo Suture". Nature. 311 (5987). ss. 621–626. Bibcode:1984Natur.311..621B. doi:10.1038/311621a0.
Besse, Jean; Courtillot, Vincent (10 October 1988). "Paleogeographic maps of the continents bordering the Indian Ocean since the Early Jurassic". Journal of Geophysical Research. 93 (B10). ss. 11791–11808. Bibcode:1988JGR....9311791B. doi:10.1029/JB093iB10p11791. ISSN 0148-0227.
Dewey, J.F.; Cande, S.; Pitman III, W.C. (1989). "Tectonic evolution of the Indian/Eurasia Collision Zone". Eclogae geologicae Helvetiae. 82 (3). ss. 717–734.
Dèzes, Pierre (1999). "Tectonic and metamorphic Evolution of the Central Himalayan Domain in Southeast Zanskar (Kashmir, India)". Mémoires de Géologie. Doctoral thesis. Cilt 32. University of Lausanne. s. 149. ISSN 1015-3578.
Molnar, P.; Tapponnier, P. (1975). "Cenozoic tectonics of Asia; effects of a continental collision". Science. 189 (4201). ss. 419–426. Bibcode:1975Sci...189..419M. doi:10.1126/science.189.4201.419. PMID 17781869.
Klootwijk, Chris T.; Gee, Jeff S.; Peirce, John W.; Smith, Guy M.; McFadden, Phil L. (May 1992). "An early India-Asia contact: Paleomagnetic constraints from Ninetyeast Ridge, ODP Leg 121". Geology. 20 (5). Geological Society of America. ss. 395–398. Bibcode:1992Geo....20..395K. doi:10.1130/0091-7613(1992)020<0395:AEIACP>2.3.CO;2.
Le Pichon, Xavier; Fournier, Marc; Jolivet, Laurent (1992). "Kinematics, topography, shortening, and extrusion in the India-Eurasia collision". Tectonics. 11 (6). ss. 1085–1098. Bibcode:1992Tecto..11.1085L. doi:10.1029/92TC01566.
Patriat, Philippe; Achache, José (18 October 1984). "India-Eurasia collision chronology has implications for crustal shortening and driving mechanism of plates". Nature. 311 (5987). ss. 615–621. Bibcode:1984Natur.311..615P. doi:10.1038/311615a0.

Dış bağlantılar

Koordinatlar: 28°00′N, 82°00′E

[FOOTNOTEDèzes1999-1] Dèzes 1999.

[FOOTNOTEKlootwijkGeePeirceSmith1992-2] Klootwijk et al. 1992.

[FOOTNOTEAchacheCourtillotXiu-3] Achache, Courtillot & Xiu.

[FOOTNOTEPatriatAchache1984-4] Patriat & Achache 1984.

[FOOTNOTEBesseCourtillotPozziWestphal1984-5] Besse et al. 1984.

[FOOTNOTEBesseCourtillot1988-6] Besse & Courtillot 1988.

[FOOTNOTELe_PichonFournierJolivet1992-7] Le Pichon, Fournier & Jolivet 1992.

[8] İlk Orta Amerikalı

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]