Hava üstünlüğü avcı uçağı

Hava üstünlüğü avcı uçağı, düşman hava sahasına girmek ve ele geçirmek için tasarlanmış, düşmanın hava kuvvetleri üzerinde tam bir hakimiyet kurmayı amaçlayan avcı uçağı. Hava üstünlüğü avcı uçakları, diğer avcı uçaklarına kıyasla öncelikle düşman avcı uçakları ile etkin bir şekilde mücadele etmek üzere tasarlanmıştır, ancak havadan yere saldırı gibi ikincil rollere sahip olabilir.

Terimin evrimi[değiştir | kaynağı değiştir]

II. Dünya Savaşı ve Kore Savaşı boyunca avcı uçakları rollerine göre sınıflandırılmaktaydı: ağır avcı, önleme, eskort avcı, gece avcı vb. 1950'lerde güdümlü füzelerin gelişmesiyle birlikte tasarımlar, görüş menzilinin ötesinde savaşmak için optimize edilmiş avcılar rejimi (önleyiciler) ve görsel menzil içinde savaşmak için optimize edilmiş avcılar (hava üstünlüğü avcı uçakları) arasında ayrıldı. Amerika Birleşik Devletleri'nde, görüş menzili ötesinde çatışmaların savunucuları, orijinal F-4 Phantom II gibi ileri ateş eden topları olmayan avcılar geliştirilmesini savunmaktaydı, çünkü yeni nesil uçakların asla yakın menzilli çatışmaya başvurmayacakları düşünülüyordu. Bu uçaklar yüksek manevra kabiliyetinden fedakarlık edecek ve bunun yerine muhtemelen düşman avcı uçaklarıyla asla it dalaşına girmeyecekleri için diğer performans özelliklerine odaklanacaktı. ^{[kaynak belirtilmeli]}

Muharebe dersleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Vietnam Savaşı sırasındaki savaş deneyimleri görsel menzil ötesi çatışma taraftarlarının hatalı olduğunu kanıtladı. Sınırlayıcı angajman kuralları ve 1960'ların füze ve radar teknolojisinin başarısızlıkları nedeniyle, Vietnam'daki hava muharebeleri genellikle yakın mesafeli it dalaşlarına dönüştü. Bu çatışmadan çıkarılan dersler, savaş uçakları için tasarım önceliklerinin yeniden düşünülmesini ve pilotlara it dalaşı derslerini öğretmek için ABD Donanması'nın TOPGUN ve ABD Hava Kuvvetleri'nin Red Flag programlarının geliştirilmesini teşvik etti. ^{[kaynak belirtilmeli]}

İlk hava üstünlüğü savaşçıları[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern hava savaşı deneyimlerinden çıkarılan derslerden sonra, ABD Donanması'nın VFAX / VFX ve ABD Hava Kuvvetleri'nin F-X (Avcı Deneysel) programları, sırasıyla ABD Donanması'nın F-14 Tomcat ve ABD Hava Kuvvetleri'nin F-15 Eagle modelleri ile sonuçlandı.^[1] İki tasarım da hava üstünlüğü elde etmek için yapılmış ve her iki uçağın geliştirilmesi sırasında, avcıların daha kısa menzilli çatışmalarda mükemmel olmalarını sağlamaya önem verilmiştir. Her iki uçak da yüksek maksimum hızlarından dolayı önleme görevi de görebilir.^[2]^[3]

Buna karşılık Sovyetler Birliği (ve bunu izleyen Rusya Federasyonu) ayrı hava üstünlüğü (MiG-29, Su-27) ve önleme (MiG-25, MiG-31) savaşçıları geliştirdi ve bu uçakları günümüzde de kullanmaya devam ediyor.^{[kaynak belirtilmeli]}

İkincil yere saldırı yeteneğinin gelişimi[değiştir | kaynağı değiştir]

ABD Donanması için, F-14 Tomcat başlangıçta sadece bir hava üstünlüğü avcı uçağı (ayrıca filo savunma önleme uçağı ve taktik hava keşif uçağı) olarak konuşlandırıldı. Buna karşılık çok amaçlı F / A-18 Hornet, gerekirse düşman avcılarına karşı kendini savunmak için yeterli yeteneğe sahip bir taarruz avcısı olarak tasarlandı. F-14, gelişmemiş bir ikincil kara saldırı yeteneğine sahipti (havadan yere seçenekleri ve AWG-9'daki ilkel yazılımı içeren bir Silah Yükü Yönetim Sistemi). Donanma F-14'ün uygun savunma elektronik karşı önlemleri (DECM) ile radar uyarı (RHAW) sistemleri olmaması ve yüksek maliyeti nedeniyle uçağı riske atmak istemeyerek karada yapılan operasyonlar için havadan yere rolünü geliştirmedi. 1990'larda, ABD Donanması F-14'lerine LANTIRN podları ekleyerek kara saldırı görevlerinde kullanmaya başladı.^[4]

F-15 Eagle başlangıçta bir hava üstünlüğü avcısı ve önleme uçağı olarak "havadan yere bir pound değil" sloganı altında tasarlandı.^[5] Bununla birlikte F-15C, ilk kez İsrail Hava Kuvvetleri tarafından kullanılan "aptal" ve GPS güdümlü bombalar taşıyabiliyordu. Daha sonra F-15, hem hava üstünlüğü hem de havadan yere taarruz yapabilen çok amaçlı bir taarruz avcı uçağı olan F-15E Strike Eagle modeline geliştirildi.^[6] Benzer şekilde, F-16 Fighting Falcon da başlangıçta bir hava üstünlüğü avcısı olarak tasarlandı, ancak o zamandan beri tüm hava şartlarına uygun çok rollü bir uçak haline geldi.^[7]

1990'lardan günümüze[değiştir | kaynağı değiştir]

1990'lardan bu yana, F-14 ve F-15 gibi hava üstünlüğü avcılarının taarruz yetenekleri kazanması ve/veya bir taarruz türevinin geliştirilmesi ile hava üstünlüğü avcıları ve çok rollü avcı uçakları arasındaki çizgiler biraz bulanıklaşmıştır.

F-14 Tomcat'in emekliye ayrılması ile ABD Donanması, orijinal olarak çok amaçlı taarruz uçağı olarak tasarlanan F/A-18 Hornet ve onun büyütülmüş türevi F/A-18E/F Super Hornet uçaklarını hava üstünlüğü rolüne aldı.

Aktif hava üstünlüğü avcılarının listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke	Üretici Firma	Model	Hizmete Giriş
Amerika Birleşik Devletleri	McDonnell Douglas	F-15 Eagle	1976
Sovyetler Birliği / Rusya	Mikoyan	MiG-29	1982
Sovyetler Birliği / Rusya	Suhoy	Su-27	1985
Rusya / Hindistan	Suhoy / Hindustan Aeronautics Limited	Su-30MKI	2002
Avrupa Birliği	Eurofighter	Typhoon	2003
Amerika Birleşik Devletleri	Lockheed Martin	F-22 Raptor	2005
Rusya	Suhoy	Su-35S	2014
Çin	Chengdu Havacılık ve Uzay	J-20	2017

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Davies, Steve. (2005). F-15C Eagle Units in Combat. Osprey Publishing Ltd. pp. 6-9. 978-1-84176-730-7.
^ Spick, Mike. (1985). Modern Fighting Aircraft: F-14. Arco Publishing Inc. p. 8. 0-668-06406-4.
^ Gillcrist, Paul T. (1994). Tomcat! The Grumman F-14 Story, Schiffer Publishing, pp. 10, 195. 0-88740-664-5 .
^ "F-14 Tomcat fighter fact file." 2 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. United States Navy, 5 July 2003. Retrieved: 20 January 2007.
^ Hallion, Dr. Richard P. "A Troubling Past: Air Force Fighter Acquisition since 1945." 25 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Airpower Journal, Winter 1990. Retrieved: 1 September 2011.
^ Jenkins 1998, pp. 35–36.
^ "Lockheed Martin to deliver 4,500th F-16 fighter". McClatchy DC. 2 Nisan 2012. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2014.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

NATO Tanımları Sözlüğü22 Ocak 2000 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Rand: Hava Üstünlüğü Avcısının Yeniden Doğuşu 25 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[Davies-1] Davies, Steve. (2005). F-15C Eagle Units in Combat. Osprey Publishing Ltd. pp. 6-9. 978-1-84176-730-7.

[Spick-2] Spick, Mike. (1985). Modern Fighting Aircraft: F-14. Arco Publishing Inc. p. 8. 0-668-06406-4.

[Gillcrist-3] Gillcrist, Paul T. (1994). Tomcat! The Grumman F-14 Story, Schiffer Publishing, pp. 10, 195. 0-88740-664-5 .

[4] "F-14 Tomcat fighter fact file." 2 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. United States Navy, 5 July 2003. Retrieved: 20 January 2007.

[5] Hallion, Dr. Richard P. "A Troubling Past: Air Force Fighter Acquisition since 1945." 25 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Airpower Journal, Winter 1990. Retrieved: 1 September 2011.

[Jenkins_p35-6] Jenkins 1998, pp. 35–36.

[4500-F16_sold-7] "Lockheed Martin to deliver 4,500th F-16 fighter". McClatchy DC. 2 Nisan 2012. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2014.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]